Þjóðviljinn - 26.02.1983, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 26. - 27. febrúar 1983
sunnudasspistill
Það vakti nokkra athygli í fyrri
viku, að Hannes skáld Pétursson
hafnaði iistamannalaunum, en
hann hefur verið í efri flokki, sem
svo heitir, lengi. Hann sagði í við-
tali um þetta mál, að hann gæti
ekki séð „að í laununum felist
neinn fjárhagslegur stuðningur
að gagni... né að í þeim sé ein-
hver heiður fólginn". Hann
kvaðst vera „orðinn leiður á út-
hlutunarpólitík hins opinbera".
Það er ekki nema von að
Hannes segi svo - meira að segja
úthlutunarnefndin sjálf er orðin
svo ieið á öliu saman að helst vill
hún leggja sjálfa sig niður. Hún
Árni
Bergmann
skriffar
talar að sönnu enn um þá „sekt“
hins opinbera sem felst í naum-
legri fjárveitingu - en allir vita
reyndar, að starfshættir nefndar-
innar eru löngu komnir upp á það
sker, að engin fjárveiting getur
bjargað listamannalaunum al-
þingis.
Samsekt
Allir eiga nokkra sök á því hve
leiðinlegt þetta mál er orðið og
vítahringslegt. „Hið opinbera"
með því að láta allt danka áfram.
Úthlutunarnefndirnar, sem hafa
verið að draga undarlegasta fólk
upp í „efri flokk“, látandi undan
allskonar þrýstingi - stundum frá
listgreinum, stundumfráeinstak-
lingum, pólitískur naglaskapur
hefur líka verið með í ferð, það er
augljóst. { þriðja lagi bera lista-
menn þann hlut sektarinnar, að
alltof margir þeirra hafa litið á
úthlutun listamannalauna sem
einskonar réttindabréf, eftir því
sem næst verður komist: úr því ég
hef fengið listamannalaun þá hlýt
ég að vera listamaður.
En með því að svo margir eru
óánægðir og úthlutunarnefndin
sjálf meira en fús að leggja sjálfa
sig niður - væri það ekki ráð að
nokkrir þingmenn tækju sig
saman um að afnerna nefnd þessa
og úthlutun hennar? Menn gætu
tekið sér svosem tveggja ára um-
þóttunartíma (og haft fjárveiting-
una á verðtryggðum vöxtum á
meðan) meðan þeir réðu málum
sínum um eitthvert annað hátta-
lag. Sem byggði ekki síst á því, að
skoðuð væri raunveruleg peninga-
staða hinna ýmsu listgreina og'
listamanna - og svo á því, að ekki
væri lengur gerð tilraun til að búa
til kerfi sem ætti að spanna allar
greinar í senn.
Segðu aldrei
gott eða
vont
Nú vendi ég mínu kvæði í kross
- snarlega víkjum við frá tali um
„fjárhagslegan stuðning að
gagni“ eða „sóma“, sem hinum
bestu listamönnum mætti sýna,
og yfir til ungra manna sem
saman voru komnir á Gullströnd-
inni með gjörninga ýmiskonar,
tengda hinum og þessum iist-
greinum. í DV sögðu nokkrir
þeirra frá viðhorfum sínum á
skemmtilegum hringborðsfundi.
Gullstrandarmenn létu sér það
til hvatningar verða um að hefjast
handa við Hringbrautina, að
halda átti mikla sýningu á verk-
um Ungra myndlistarmanna í
Kjarvalsstöðum. Þar átti að velja
úr „bestu verk hinna hæfustu"
eða eitthvað þessháttar- og þetta
segja Gullstrandarmenn að séu
„fasistísk skilyrði valdastéttar-
innar“ um það hvað mætti sýna
og hVað ekki. (Að vísu er ekki
ljóst hvernig komast eigi hjá því
að velja úr verkum, sem eiga að
fara í takmarkað pláss, en látum
Frá Gullströndinni sem andaði.
Listapeningar
listafrægð og
listaupplifun
það vera). Hvort sem höfð eru
um það fleiri orð eða færri, þá er
eitt Ijóst, að Gullstrandar-
mönnum er meinilla við allt tal
um góða eða slæma list, við skil-
greiningar listfræðinga, við það
að einhverjir aðilar, hvort sem
þeir veifa sérþekkingu, pólitísku
umboði eða peningum, segi
nokkuð um þá hluti.
Þessu fylgir ekki síst þung skot-
hríð á listamarkaðinn. - Einn
segir, að fertugur sýningargestur
á Kjarvalsstöðum fái ekki annað
út úr listinni en markaðsgildið,
allir séu þeir, ásamt með valdhöf-
um hverskonar, kærulausir um
unglistina vegna þess „að ekki er
búið að verðleggja hana“.
Athöfnin
ekki eilífðin
Andspænis sýningarsölunum,
þar sem markaðslögmálin iðka
sínar kúnstir, stilla Gullstrandar-
menn svo upp annarskonar lista-
lífi. Þar skiptir fortíð listanna
ekki máli, ekki framtíðin heldur.
Listin er tilfinning, upplifun,
eitthvað sent gerist núna, hún er
einhverskonar hreinsandi helgi-
athöfn - en niðurstaðan, það sem
skapað er, virðist svo ekki skipta
miklu máli. Eða svo segja þeir:
„Fílingurinn að skapa er núm-
er eitt, en hvernig sköpunin fer
fram og hvert hún leiðir skiptir
aftur á móti engu máli“ (Guð-
mundur Oddur Magnússon).
„Listin er það sem hún er
hverju sinni, hvorki það sem hún
var né verður" (Árni Ingólfsson).
„Við teljum enga nauðsyn að
sýna fram á að við séum ægilega
flink að teikna... Þetta er aðeins
spurning um að opna sig og veita
tilfinningum sínum útrás, leyfa
þeim að njóta sín í sköpunar-
gleðinni af því einfaldlega að við
erum til og hugsum“. (Þorlákur
Kristinsson).
Annars
konar
starfsemi?
Þetta er allt bráðskemmtilegt.
En ef nú athöfnin er allt en niður-
staða ekkert, þýðir þá nokkuð að
kvarta yfir því að „valdið" hafi
takmarkaðan áhuga eða þá
markaðurinn? Það er rneira að
segja vafasamt að slík listahug-
sjón geti gert tilkall til þess að
eignast áhorfendahóp svo
nokkru nemi. „Mat“ er ekki
lengur til, heldur athöfn, sem
skiptir miklu þann sem er í henni.
Hver maður sinn listamaður. Og
þar með sýnist ekki rökrétt að
krefjast annars af „því opinber-
lega,“ en aðstoðar við að halda
opnum „listamiðstöðvum" þar
sem ungt fólk kemur saman og
fremur list eins og fara gerir.
Þetta er að sönnu ekki spánný
hugmynd fremur en annað -
eitthvað voru menn á þessum
buxum í Evrópu upp úr
heimsstyrjöldinni fyrri. En
spurningin er: er hér ekki verið
að tala um eitthvað sem er allt
. annað en það sem hingað til hefur
verið kallað myndlist? Er hér
ekki fyrst og fremst um að ræða
starfsemi sem miðar að því að
gera þátttakendum líðandi stund
þolanlega eða skemmtilega eða
magnaða - og er það svo aukaatr-
iði, hvort hún kemur fram í því
að farið er með pensil, hamar,
pappír, málmgjöll barin eða
dansað?
- áb.
Georges Simenon áttræður_______
Meistari lögreglusögunnar
Heimskunnur höfundur
leynilögreglusagna, Georges
Simenon, er áttræöur um
þessar mundir. Hann er hættur
aö skrifa, enda meö slæman
augnasjúkdóm. Margir hafa
sest í helgan stein að loknu
smærraverki: hann hefur
skrifaö meira en hundrað
skáldsögur og hefur því verið
einhveriðnasti rithöfundursem
uppi hefur verið. Og fáir hafa
verið jafn mikið lesnir og hann.
Af Georges Simenon, sem nú
býr í Lausanne í Sviss hafa farið
margar tröllasögur. Hann var mað-
urinn sem gat rubbað af heilli
skáldsögu á einni viku og haldið
svo áfram að skemmta sér við
drykkju og konur. Frægir menn
eru fjölmiðlum jafnan efnisviður í
einskonar Guinessmetabækur.
Alvara
og „léttmeti“
Bækur Simenons skiptast í tvo
flokka. Annarsvegar eru „alvar-
lega meintar" bækur, metnaðar-
bækur - hinsvegar afþreyingar-
bækur - mestan part lögreglusögur
Georges Simenon: lögreglusögurn-
ar tókust miklu betur en þær metn-
aðarfullu.
um Maigret lögreglufulltrúa. Það
er fróðra manna mál, að alvarlegu
skáldsögurnar, sem fjalla á sinn
hátt um hin stærstu mál - tilgang
Jífsins og ýmislegt af því tagi - séu
að sönnu vel gerðar og fagmann-
lega. En þær skorti alla listræna
sérstöðu, þar sé Simenon einn í
hópi hundraða kunnáttumanna í
skáldsagnasmíði. Aftur á móti séu
lögreglusögurnar skemmtun á háu
og listrænu plani. Enda sé það svo,
eins og einn gagnrýnandi segir, að
það sem er þaulhugsað og ofunnið
getur kafnað úr súrefnisleysi á leið
sinni inn íódauðleikann. Meðan að
„léttmetið“ nær utan um meira af
litrófi lífsins.
Hver
er Maigret?
Bækurnar um Maigret lögreglu-
fulltrúa eru oft mjög frumlegar að
gerð. En þær eru mjög einfaldar að
því er varðar lögreglutækni alla og
gátur - og eru þeir til sem sakna
þess, að Simenon sneiðir hjá lok-
uðum herbergjum, klukkum sem
hefur verið seinkað, örlagaríkum
sígarettustubbum og á þeim vara-
litur.
Maigret leysir morðgáturnar
mest með innlifun og mannþekk-
ingu. Hann veltir vöngum þar til
lausnin finnst og þarf æði oft að
koma við á kránni til þess. Hann er
stór og digur og virðist hafa verið
hálfsextugur undanfarin þrjátíu ár.
Heima bíður trygg og hlýðin eigin-
kona með matinn. Hann er París-
arbúi í húð og hár og fer sjaldan úr
bænum. Margt lofsamlegt hefur
einmitt verið sagt um Simenon ein-
mitt fyrir lýsingar hans á París, sem
séu mjög nákvæmar og miðli vel lit
og línu og lykt borgarinnar.
Venjulegt fólk
Auk góðra umhverfislýsinga
finna menn í bókunum um Maigret
andrúmsloft angurværðar og böl-
sýni. Lesendum kemur einatt í hug
hið fornkveðna: allt er hégómi,
aumasti hégómi. Morðin sem eru
framin líta einatt út eins og næstum
því „eðlileg“ athöfn í heimi þján-
inga og auðmýkinga. Morðið er oft
ekki beinlínis illvirki af sígildri teg-
und heldur einhverskonar á-
stríðuglæpur, örvæntingarfullt
viðbragð. Simenon og þá Maigret
eru ekki refsiglaðir menn - ein-
hvern vísi að sálusorgara má finna í
þeim.
Maigretbækurnar eru heldur
ekki fullar með miljónamæringa og
atvinnuglæpamenn. í þeini rekast
lesendur helst á venjulegt fólk,
verkamenn, afgreiðslufólk, kont-
órista, fólk sem stendur höllum
fæti gagnvart atvinnurekendum
eða yfirvaldi
Sumir telja að Maigret sé éins-
konar óskamynd höfundar af sjálf-
um sér. Þar sé - óbeint - sagt, að
mannlífið sé eymdin tóm, en hér og
þar sé að finna skilningsgóðan
mann og réttvísan. Persóna Maig-
rets sendir frá sér smávonargeisla,
sem er eitthvað í ætt við náðina í
kaþólskri skáldsögu...
(áb byggði á DN)