Þjóðviljinn - 23.03.1986, Blaðsíða 10

Getnaðarvarnir
Málaferli
vegna lykkju-
tegundar
Á þessari teikningu úr Nýja kvennafræöaranum sést hvernig T-laga lykkju er
komið fyrir í leginu. Þráðurinn sem reyndist gallaður á Dalkon Shield lykkjunum
sést á myndinni til hægri.
Þúsundir kvenna hafa orðið ófrjóar vegna þess að þœr notuðu lykkju sem reyndist vera gölluð.
Lítið sem ekkert notuð ó íslandi
Spielberg
heiðraður
fyrir
Purpura-
iitinn
Samtök bandarískra leikstjóra
veittu í síðasta mánuði Steven
Spielberg verðlaun sín sem besta
leikstjóra ársins fyrir mynd hans
Purpuralitinn (The Colour Pur-
ple). Bandaríska kvikmyndaaka-
demían hafði hins vegar ekki gert
eins vel við hann. Myndin var
reyndar útnefnd til 11 Óskars-
verðlauna en persónulega fékk
hann ekki útnefningu.
Spielberg sagðist fara hjá sér
yfir þessari viðurkenningu kol-
lega sinna og bað um að viður-
kenningin yrði tileinkuð leikar-
anum Adolph Caesar, sem var
einn af aukaleikurum í myndinni
en lést fyrir stuttu síðan, 52 ára að
aldri.
Purpuraliturinn er ævi-, hjóna-
bands- og ástarsaga fátækrar
svartrar konu og er sú saga ekki
beint rósum stráð. Sagan er eftir
Alice Walker og hafði hún hönd í
bagga með gerð myndarinnar.
Spielberg var fyrst í vafa um það
hvort rétt væri að leikstjóri þess-
arar myndar væri hvítur á hör-
und. Alice Walker mun hins veg-
ar hafa lýst ánægju sinni með
endanlega útkomu.
Anne Kristine Smith varð fyrir barðinu á Dalkon Shield lykkjunni og getur ekki átt börn.
[ Danmörku eru nú í uppsigl-
ingu réttarhöld á hendur
bandaríska lyfjafyrirtækinu
A.H. Robbins Company
vegna getnaöarvarna sem
fyrirtækiö framleiddi á síöasta
áratug og hefur valdiö fjölda
kvenna ófrjósemi og ómæld-
umþjáningum.
Fyrirtækið framleiddi á sínum
tíma lykkju sem nefndist Dalkon
Shield. í Bandaríkjunum notuðu
uþb. 2 miljónir kvenna þessa teg-
und og af hennar völdum urðu 13
þúsund konurófrjóarog21 lést af
völduin blóðeitrunar sem orsak-
aðist af móöurlífsbólgum. Marg-
ar konur hafa höfðað mál á hend-
ur fyrirtækinu í Bandaríkjunum
og fengið tildæmdar skaðabætur,
allt upp í 5 miljónir króna.
Hrœðileg reynsla
Nú á fyrirtækið von á enn frek-
ari málaferlum frá dönskum kon-
um. Á þriðja tug kvenna fóru ný-
lega til fundar viö danska lög-
fræðinginn Jörgen Jacobsen og
sögðu honum frá reynslu sinni af
notkun Dalkon Shield lykkjunn-
ar.
„Pað er ekki hægt að bæta
þjáningar þessara kvenna upp
með peningum," sagði Jacobsen
eftir fundinn. „Sögurnar sem
sumar þeirra sögðu voru hræði-
legar. Pær greindu frá lykkjum
sem rufu gat á móðurlífið og fóru
á flakk um líkamann, af móður-
lífsbólgum sem afskræmdu kyn-
færin, af æxlum, sárum kvölum,
ófrjósemi og löngum sjúkrahúss-
vistum."
Vildi ákveða
sjálf
Blaðamaður Politiken hitti að
máli eina kvennanna, Anne Kri-
stine Smith. sem nú er 35 ára.
Hún fékk lykkjuna í janúar 1974
og varð Dalkon Shield fyrir val-
inu eftir eindregin meðmæli
læknisins. Tveim vikurn seinna
fann hún fyrir miklum kvölum í
móðurlífinu. Hún fór til læknis
sem taldi að verkirnir stöfuðu af
þarmabólgu og ráðlagði henni að
borða einungis soðið grænmeti.
Það gagnaði ekki og í marslok,
tveim mánuðum eftir að hún
hafði fengið lykkjuna fékk hún
svo slæmt kast aö sambýlismaður
hennar hringdi á næturlækni.
Anne Kristine var lögð inn á
sjúkrahús og þá kom í Ijós að hún
var með móðurlífsbólgu á háu
stigi. Henni var gefið penicillin í
þrjár vikur og þá fyrst höfðu
bólgurnar hjaðnað nógu mikið til
þess að hægt væri' að fjarlægja
lykkjuna.
Anne Kristine og sambýlis-
maður hennar voru alveg sátt við
það að hún hætti við lykkjuna því
nú ætluðu þau að eignast barn.
En það gekk ekki og árið 1975 fór
Anne Kristine til kvensjúkdóma-
læknis sem staðfesti að hún væri
ófrjó og bætti því við að móðurlíf
hennar væri ineira og minna í sár-
um.
Að sjálfsögðu er Anne Kri-
stine sár yfir þessu og segir að það
sé erfitt fyrir sig að kyngja því að
hún geti ekki eignast barn vegna
þess að fyrir tilviljun hafi hún val-
ið ranga getnaðarvörn fyrir tíu
árum. „Ég vildi gjarnan ákveða
það sjálf hvort ég eignast börn
eða ekki, en nú hefur bandarískt
lyfjafyrirtæki tekið þá ákvörðun
fyrir mig. Þetta hefur valdið mér
sálarkvölum," segir hún.
Ekki bundið
við eitt merki
Lykkjan er samsett úr ca. 2
sentimetra löngum plasthlut sem
getur verið í laginu eins og bók-
stafurinn T eða tölustafurinn 7.
Neðan úr honunt hangir þráður
úr koparblöndu og í sameiningu
veldur þetta því að frjóvguð egg
ná ekki að festast á legveggjun-
um. Gallinn við Dalkon Shield
var sá að þráðurinn var samsettur
úrörmjóum þráðuin sem beinlín-
is drógu að sér bakteríur.
Danskir læknar segja að það sé
ekkert einsdæmi að lykkjan valdi
móðurlífsbólgum, það sé ekki
bundið við tegundina Dalkon
Shield. „Allarþær lykkjutegund-
ir sem nú eru á markaðnum geta
við óhagstæð skilyrði haft svipað-
ar aukaverkanir," segir Mogens
Osler læknaprófessor við danska
Ríkisspítalann. Embætti danska
landlæknisins staðfestir þetta því
á skrám þess er að finna mýmörg
dæmi um móðurlífsbólgur af
völdum lykkjunnar og þar koma
öll algengustu vörumerkin við
sögu.
Ekkert notað
hér á landi
Að sögn Jóns Þorgeirs Hallg-
rímssonar, formanns Félags ís-
ienskra kvensjúkdómalækna,
hefur enginn núlifandi læknir á
höfuðborgarsvæðinu látið konur
fá lykkjur af tegundinni Dalkon
Shield. „Þegar fyrst fréttist af
málaferlunum vestra spurðist ég
fyrir um þetta merki á fundi í fé-
laginu og það kannaðist enginn
við að hafa haft lykkjur af þessari
tegund í notkun. Einhvern rám-
aði þó í að einn læknir hefði látið
konur fá Dalkon Shield en það
var fyrir 15-20 árum," sagði Jón
Þorgeir.
Hann sagði hins vegar að
kvartanir kvenna vegna lykkj-
unnar væru mjög algengar en það
væri allt annað mál og óskylt um-
talinu um Dalkon Shield. Konur
kvarta mest yfir auknum blæð-
ingum og verkjum sem fylgja
þeim en einstaka kona hefur
fengið móðurlífsbólgur af notkun
lykkjunnar. Þessar kvartanir eru
hins vegar ekki bundnar neinu
einu vörumerki.
Þess má svo geta hér í lokin að
sala á Dalkon Shield lykkjunni
var bönnuð í Bandaríkjunum
fyrir rúmum áratug. Þá sat fyrir-
tækið uppi með miklar birgðir af
lykkjum sem ekki var hægt að
selja. Fyrirtækið bauð þá banda-
rísku stofnuninni AID sem ann-
ast þróunaraðstoð lagerinn til
kaups og seldi hann með helm-
ings afslætti. Voru lykkjurnar
síðan notaðar í 3. heiminum þar
sem þúsundir kvenna gengu með
þær án þess að þeim væri nokkru
sinni sagt frá aukaverkununum
sem þær hefðu. Þetta komst upp
en of seint til þess aö bandarísk
heilbrigðisyfirvöld gætu gripið í
Mikið púður í Kínverjum
Það voru Kínverjar sem fundu
upp púðrið fyrir óralöngu síðan.
En þrátt fyrir að hafa átt heiður-
inn af því misstu þeir af lestinni
sem framleiðendur efnisins fyrir
heimsmarkaðinn.
Nú hefur hins vegar orðið
breyting þar á. Kínverjar eru nú
aftur orðnir leiðandi í þróun og
framleiðslu sprengiefna og hafa
nýlega gert samning við sænska
fyrirtækið Nitro Nobel sem stofn-
að var af þeim sem fann upp dína-
mít, Alfred Nóbel.
„Eftir rúmlega 100 ára niður-
lægingu á þessu sviði er Kína nú
orðið Ieiðandi varðandi dínamít
tækni og hefur þar með endur-
heimt 2000 ára dýrðarljóma",
sagði nýlega í Dagblaði alþýð-
unnar í Kína.
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN iSunnudagur 23. mars 1986