Þjóðviljinn - 23.03.1986, Blaðsíða 17

FRÉTTASKÝRING
Það er engin spurning
Á ráðstefnu samtaka félags-
málastjóra um fátækt á íslandi
sem haldin var um síðustu helgi
komu fram í dagsljósið margvís-
legar upplýsingar sem almenn-
ingi hafði ekki verið kunnugt um
áður. Niðurstaða ráðstefnunnar,
sem boðuð var undir nafninu Fá-
tækt á íslandi?, er í stuttu máli sú
að óhætt er að fella í burtu spurn-
ingarmerkið sem fylgir yfirskrift
ráðstefnunnar.
Sú staðreynd ein að um fjórð-
ungur heimila á íslandi lifir á
tekjum sem eru undir hinum
svokölluðu fátæktarmörkum
nægir til þess að fella í burtu
spurningarmerkið. Þessi niður-
staða kom fram í rannsókn Sig-
urðar Snævarrs hagfræðings en
fátæktarmörkin reiknaði hann út
frá útgjöldum vísitölufjölskyld-
unnar, þ.e. 60% af útgjöldum
hennar.
Samfara aukinni fátækt í kjöl-
far verulegrar kjaraskerðingar
síðustu ára hefur bilið á milli
hinna efnaminni og efnameiri
aukist. I rannsókn Stefáns Ólafs-
sonar félagsfræðings kemur fram
að launaskriðið sem er svar
markaðarins við kjaraskerðing-
unni kemur að rnestu leyti há-
launafólki til góða en láglauna-
KRISTÍN
ÓLAFSDÓTTIR
fólkið situr eftir sem áður á
kauptöxtunum. Pað að yfirborg-
anir til verkafólks árið 1984 hafi
verið 5% á dagvinnulaun á með-
an skrifstofustólk og stjórnendur
fengu 45-95% á sín dagvinnulaun
segir mikið í þessu sambandi.
Þess má geta að í sömu rannsókn
og Stefán byggir á varðandi yfir-
borganir til skrifstofufólks og
stjórnenda kemur í ljós að veru-
legur munur er á yfirborgunum til
karla og kvenna. Jafnframt er
munur á yfirborgunum til karla
og kvenna meðal verkafólks en
samkvæmt upplýsingum frá kjar-
arannsóknanefnd reyndist
launaskriðið hjá körlum innan
ASÍ vera 20 sinnum hærra en hjá
konum.
Takmarkað launaskrið hjá
verkafólki breytir þó ekki þeirri
staðreynd að dagvinnulaun
verkafólks og annarra láglauna-
hópa nægja ekki til þess að fleyta
fólki yfir fátæktarmörkin. Endar
nást einfaldlega ekki saman með
dagvinnulaunum einum saman
og vandamálinu er því mætt með
yfirvinnu þegar hana er að fá. í
samantekt sem Ari Skulason hag-
fræðingur vann upp úr launa-
könnun sem gerð var á vegum
Kjararannsóknarnefndar árið
1983, kemur fram að þeir sem lifa
á tekjum undir fátæktarmörkun-
um eru einmitt þeir sem reyna að
framfleyta sér á dagvinnutekjun-
um eingöngu. Þennan hóp fylla
einstæðar mæður og barnmargar
fjölskyldur, fólk sem aðstæðn-
anna vegna getur ekki unnið yfir-
vinnu en myndi eflaust gera það
ef aðstæður leyfðu.
Breytt
samsetning
f erindi Stefáns Ólafssonar
kom fram að það væri bein fylgni
milli rýrnunar kaupmáttar og
fjölgunar þeirra sem leita fjár-
hagsaðstoðar hjá sveitarfélögum.
f Reykjavík fjölgaði styrkþegum
félagsmálastofnunar um 30% á
árunum 1982-84, en í raun er
þessi tala hærri fyrir það að á bak
við marga styrkþega eru fjöl-
skyldumeðlimir sem ekki eru
skráðir.
Fjölgun styrkþega segir ekki
alla söguna því fjöldi þeirra sem
leita hjálpar en fá hana ekki fer
líka vaxandi samkvæmt upplýs-
ingum hjá fulltrúum starfandi á
félagsmálastofnunum. Félagsleg
samsetning hópsins hefur jafn-
framt breyst. í auknum mæli
leitar fullvinnandi fólk s.s. opin-
berir starfsmenn og námsmenn
og húsnæðiskaupendur eftir fjár-
hagsaðstoð. Eftirspurnin lýsir sér
best í því að biðtími á félagsmála-
stofnunum hefur lengst og nú
bíður fólk eftir fyrsta viðtali í allt
að fjórar vikur.
Tákn ástandsins í Reykjavík. Skömmtunarseðill.
Niðurlœging
Fjárframiag til félagsmála-
stofnana hefur ekki aukist í sam-
ræmi við vaxandi eftirspurn.
Vandamálið hefur hins vegar ver-
ið leyst með útbýtingu
skömmtunarseðla til skjólstæð-
inga en í Breiðholti er hlutfall
þeirra sem fá slíka seðla 25%
allra styrkþega. Að sögn félags-
málstjórans þar neita fjölmargir
að þiggja hjálp í þessu formi
vegna þeirrar takmarkalausu
niðurlægingar sem felst í því að
þurfa að framvísa seðlunum í
verslunum. Ölmusan verður al-
gjör. Það er Ijóst að skömmtun-
arseðlarnir leysa heldur ekki all-
an vanda, ekki er t.d. hægt að
borga leigusalanum með
skömmtunarseðli en það hefur
komið fram hjá þeim Gu'ðrúnu
Ágústsdóttur og Gerði Steinþórs-
dóttur að það sé ekki óalgengt að
fólk missi íbúðir sem það hefur
tekið á leigu þar sem ekki hefur
reynst kleift að greiða því aðstoð-
ina fyrirfram, eins og lög gera ráð
fyrir.
En fátæktin er ekki aðeins
mæld í krónum. Félagslegar af-
leiðingar kjaraskerðingarinnar
birtast á öllum sviðum mannlegs
lífs og síst hafa börnin farið var-
hluta af þessari þróun. Alvar-
legum barnverndarmálum fjölg-
aði á árunum 1982-84 um 95%,
Þó ekki liggi fyrir nýrri tölur um
alvarleg barnaverndarmál er allt
sem bendir til þess að fjölgunin sé
miklu meiri á tímabilinu frá 1984
fram að deginum í dag. Að sögn
forstöðukonu vistheimilis barna
á Dalbraut hafa öll pláss vist-
heimilisins verið fullskipuð frá
áramótum og heimilið annar ekki
eftirspurn. A tímabilinu fyrir ára-
mót var heimilið sjaldnast full-
skipað.
Kaupmáttar-
rýrnunin
Félagsmálafulltrúi hafði um
þetta ntál eftirfarandi að segja í
samtali við Þjóðviljann: „Kaup-
máttarrýrnunin undanfarin ár
hefur leitt til þess að annars vegar
lengist vinnudagur hjá fólkinu og
hins vegar fara báðir foreldrar í
nteiri vinnu utan heimilis. Það
gefur auga leið að þetta leiðir til
þess að fleiri hafa leitað eftir
daggæslu, umönnun fyrir gamal-
menni sem áður voru í heimili hjá
börnum sínum og eftir annarri
þjónustu. Jafnframt hefurmálum
fjölgað sem varða börn, sem eru
tilfinningalega og félagslega van-
rækt vegna vinnuþrælkunar for-
eldranna. Við sem vinnum á fél-
agsmálastofnunum höfunt vax-
andi áhyggjur af því, að börnin
verða illa úti í þessari þróun, bæði
húsnæðisvandinn og vinnuþrælk-
unin, streita sem fylgir fjárhagsá-
hyggjum valda því að foreldrar
verða óhæfir uppalendur. Börnin
fá ekki athygli sem þau þurfa né
þá umönnun foreldra sem verður
að koma til, - foreldrarnir eru
einfaldlega ekki aflögufærir
hvorki tilfinningalega né félags-
lega. Ég er ansi hræddur um að
börnin séu að verða algerlega
undir - og þá erum við komin að
hinni nýju fátækt sem ekki verður
einungis mæld í krónum," sagði
félagsmálafulltrúinn.
- K.Ól.
Leiðari
Fátœktin á íslandi
Það setti ugg að mörgum landsmönnum þegar
fregnir bárust af ráðstefnu félagsmálastjóra um fá-
tækt á íslandi sem haldin var um sl. helgi. Flestir
vissu að einhver fátækt væri í landinu, en að svo
margir væru álitnir búa við fátæktarmörk, kemur
flestum á óvart. En það segir einnig stóra.sögu að
haldin skuli fjölmenn ráðstefna um fátækt á íslandi á
því herrans ári 1986.
Á ráðstefnunni voru færð rök að því, að um fjórð-
ungur heimila á landinu hefðu tekjur við eða undir
fátæktarmörkum, - eða yfir 20 þúsund heimili. At-
hyglisvert er að í erindi Páls Skúlasonar og máli fleiri
manna kom fram sú skoðun, að skýrgreina ætti hug-
takið fátækt víðfeðmar en alla jafna er gert, þ.e. að
fólk hafi í sig að eta og klæði um kroppinn.
Ólafur Ólafsson landlæknir sagði rannsóknir sýna
fram á að heilsufar landsmanna fari eftir félagslegri
stöðu þeirra; ófaglærðir og verkafólk væri lang verst
sett. Þetta kemur auðvitað ekki á óvart, en þegar
einnig er sýnt fram á að heilsufar þeirra sem betur
eru settir hafi versnað, þá mega menn líta þessa
viðvörun alvarlegum augum. Vinnustreita meðal
háskólamenntaðra og atvinnurekenda hefur aukist
um 45% á tæplega tuttugu árum. En fátækt er mest
áberandi meðal sjúklinga og einstæðra mæðra. Og
því þjóðfélagsástandi sem nú er við lýði á íslandi er
máske best lýst með þeim orðum landlæknis, að ef
fólk á að komast sæmilega af þurfi það að vinna
mikið og vera heilsuhraust.
En það eru ekki einungis sjúklingar og einstæðar
mæður sem lifa við og undir fátæktarmörkum á ís-
landi. Barnmargarfjölskyldurbúa við mjög slæm kjör
og fylla hóp þeirra efnaminnstu, sagði m.a. í erindi
Ara Skúlasonar. Og Stefán Ólafsson lektor sýndi
fram á, að láglaunahóparnir, bæði á félagssvæði
ASÍ og BSRB hafi orðið verr úti; á launatöxtunum
berum, meðan þeir sem hærri laun höfðu fyrir hafa
notið launaskriðs.
Þá er ótalinn sá hópur sem er fjölmennari en
margir hyggja, þ.e. húsnæðiskaupendur síðustu
ára. Það er nánast sama hvaða stétt það fólk til-
heyrir, þegar kemur að misgengi lána og launanna
hefur það flest lent mjög illa úti. Enda segja starfs-
menn félagsmálastofnana að húsnæðiskaupendur
hafi í auknum mæli leitað ráðgjafar og aðstoðar fé-
lagsmálastofnana síðustu árin.
Tekjur eru afstætt hugtak, og fátæktarmörk geta
aldrei orðið ein endanleg tala. Niðurstöður í hús-
næðiskönnun ungs fólks sem félagsvísindadeild
gerði fyrir nokkru, leiddi í Ijós, að meðalgreiðslubyrði
þeirra sem keyptu húsnæði á síðustu 5 árum er 54%
af fjöldskyldutekjum í vegna húsnæðiskostnaðar.
Fyrir þetta fólk gefa jafnvel háar tekjur oft ranga
mynd af raunverulegu ástandi fjölskyldulífs. Sífellt
meira vinnuframlag, vinnuþrælkun foreldra leiðir
óhjákvæmilega til þess að þau hafi minni tíma fyrir
sjálfa sig, börn og fjölskyldu. Fjárhagsáhyggjurnar
leika fólkið illa, oft svo illa að ekki verður um bætt. Þó
tekjur hjá slíku fólki geti verið háar, þá er fátækt þess
mikil, menningarleg fátækt, félagsleg fátækt sem er
einnig grimmúðleg mynd þess þjóðfélags sem við
lýði er á íslandi.
Fólkið er niðurbeygt og niðurlægt á alla lund. Hinir
fátæku fá skömmtunarseðla hjá Reykjavíkurborg,
stimpil niðurlægingarinnar sem auðvitað er hægt að
fjarlægja strax einsog fulltrúar minnihluta í félags-
málaráði borgarinnar hafa krafist.
Tölur gefa oft vísbendingu um raunverulegt
ástand í þjóðfélaginu og það hefur verið upplýst að á
tveim árum hefur skjólstæðingum félagsmálastofn-
ana fjölgað um tugi prósenta. Það hefur einnig verið
sagt frá því að tíðni sjálfsvíga á íslandi hafi aukist um
100%. Eftir hverju er verið að bíða?
Prestar og geðlæknar hafa vaknað til vitundar um
hina nýju fátækt og sagt opinberlega frá því hvernig
fólkið er andlega leikið í þjóðfélaginu. Vonandi vakna
fleiri til vitunar um þessa örbirgð, bæði fátæktina og
sálræn skipbrot sem fórnarlömb hafa orðið að þola.
Sú krafa er ekki síst gerð til stjórnmálaflokka, og
þeirra sem taka pólitískar og efnahagslegar ákvarð-
anir í landinu, að þeir viðurkenni í verki rétt allra
einstaklinga til mannsæmandi lífs, þar á meðal rétt-
inn til eðlilegs vinnutíma í stað vinnuþrælkunarinnar.
______________________________________________-óg