Dagblaðið - 01.12.1977, Blaðsíða 12

12
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1977,-
„RÉn TIL AÐ LIFA
EINS OG MENN”
„Og rétt til að lifa eins og
menn“
(úr gömlum stríðssöng
jafnaðarmanna.)
Svo mörg eru þau orð. En
hver er svo meiningin. Hvað er
átt við með því að lifa eins og
menn? Er það að fá allt
sem hugurinn girnist og
vera svo jafn óánægður á
eftir? Eða er það að lifa
eftir grundvallarkenningum
kristinnar kirkju, lifa því
lífi sem krefst af manninum
sjálfstjórnar og þess að hann
gangi ekki á rétt annarra?
Þvílíkar hugsanir hljóta að
vakna um þessar mundir kröfu
og óbilgirni af öllum víg-
stöðvum hvort sem þær bitna
svo á okkur sjálfum í annarri
mynd. Kaupkröfur á öllum
sviðum eru slíkar að ríkisvaldið
er sett upp að vegg. Eg þarf
þetta, segir hin ráma rödd. Þeir
sem minnst bera úr býtum
þurfa meira, segir hálaúna-
maðurinn um leið og hann
passar að hann fái sinn ríflega
skammt og svo á ríkissjóður,
sameiginlegur banki allra
landsmanna, að sjá um allt á
eftir. Ég spurði kunningja
minn hvar á að taka þetta fé um
leið og allir væla um
pappírskrónur, verðbólgu og
aukna dýrtið. Það er forráða-
mannanna að sjá um það. Og þó
veit hana að ráðin eru tekin af
þeim með hótunum og verkföll-
um og oft lítill friður til
einhverra athafna. Þannig
stangast staðreyndirnar svo
afar oft á. Menn horfa upp í
loftið og auðvitað kemur þeim
ekkert við hvort ríkissjóður á í
erfiðleikum eða ekki. Mönnum
blöskrar hversu hin útlendu
lán eru orðin himinhá. Vextir
og afborganir þeirra svimandi.
Það er rætt um að erlendar
skuldir séu nú um 500 þúsund á
V——-
hvert mannsbarn í landinu. Og
þó menn setji upp vand-
lætingarsvip yfir þessu þá tala
menn enn um í fullri alvöru að
taka ennþá meiri lán erlendis
og er ekki langt frá að minnast
samþykktar sambands sveitar-
stjórna í Vesturlandskjördæmi
sem vill erlendar lántökur til að
koma vegunum áfram.
Allir góðir landsmenn fagna
auknum umsvifum inn-
lends iðnaðar. Kynning sú sem
fram hefir farið um landið
undanfarið sýnir svo ekki
verður um vilist að iðnaður
okkar er fullkomlega sambæri-
Iegur við erlendan og á ýmsum
sviðum fremri. Nú skyldi
maður ætla að fólkið kynni að
meta þetta, en því miður er enn
hið erlenda svo f hugum manna
að keppst er við að fara i
innkaupaferðir til útlanda og
eru það ísl. ferðaskrifstofur i-
fararbroddi að ýta á og gefa
ódýr flugför svo ágóðinn verði
sem mestur. Og svo er farið og
keypt allt mögulegt hvort sem
það er að gagni eða ekki.
Aðalatriðið, þetta var bara
ódýrara en heima. Og þannig er
gjaldeyririnn látinn fokka. Um
leið verður erfiðara fyrir
iðnaðinum heima og þeir
peningar sem áttu að fara til
hans eru komnir á erlenda
grund. Og þó er það staðreynd
að um leið og við kaupum inn-
lendan varning erum við að
treysta íslenzkan gjaldmiðil um
leið og við veitum samborgur-
um okkar atvinnu við að fram-
leiða hann. Þetta skilja Þjóð-
verjar einna best Þeir spyrja
fyrst um hvort varan sé þýsk.
Þessvegna er gjaldeyrir þeirra
einn af traustustu í heiminum.
Þeir kunna að standa saman
um land sitt og þjóð. Þeir hafa
lifað það að sjá land sitt í rúst
eftir tapaða heimsstyrjöld og
með sameiginlegu átaki hafa
þeir lyft henni aftur til vegs og
Kjallarinn
Ámi Helgason
viitoingar. Ef við Islendingar
hefðum líkar tilfinningar gagn-
vart okkar eigin þjóð myndi
margt betur fara. Atvinnuvegir
okkar standa ekki vel í dag,
segja fjölmiðlar. Margt er satt i
því, en það er ekki athugað
alltaf hvernig þeir eru reknir.
Þegar þeir standa vel er
ágóðinn hirtur en þegar verr
árar er hrópað á ríkið. Það hafa
orðið miklar umræður um land-
búnaðinn, hvernig hann er
rekinn og vissulega eiga þessar
umræður meira en rétt á sér
Þær eru brýnar Löggjöf okkar I
skattamálum er stórgölluð.
Þetta þarf að laga. Ekki langt
héðan i burtu er stórbú rekið.
Það er ekki ólíklegt að
800—1000 fjár fari þaðan á
blóðvöllinn og ýms önnur
hlunnindi fylgja. Meirihluta
útsvars fyrir þetta bú er greitt
af ríkissjóði og á sömu skatt- og
útsvarsskrá gefur að líta að á
annarri jörð, þar sem ung
stúlka vinnur með foreldrum
sínum einungis við landbúnað,
greiðir hún þrisvar sinnum
meiri útsvör en nefnt stórbú,
án þess að ríkissjóður komi
þar nálægt. Svona æpandi
ósamræmi er á þessu sviði og
væri ekki vanþörf lagfæringar.
Er nú að furða þótt hinn al-
menni borgari setji upp stór
augu þegar hann mætir þessu
miskunnarlausa ósamræmi.
Einn vinur minn sagði að það
borgaði sig fyrir okkur að gera
út bát til Færeyja til að kaupa
þar Islenskt kindakjöt fyrir
veturinn. Ef fundið er að þessu
þá er hrópað að þetta séu árásir
á bændur og reynt að gera þá
að píslarvottum. Til allrar
hamingju sjá menn gegnum
þessa vitleysu og bændurnir
sjálfir eru farnir að vakna og
sjá að hér er ekki allt með
felldu, sjá að þeir þurfa að
breyta háttum. Og það þurfa
allar stéttir að sjá. En — þrátt
fyrir þetta. Ef einhverju á að
breyta má það helst ekki koma
við neinn. Það má ekki auka á
sársaukann.
Á HVAÐA VEGI
ERUM VIÐ?
Því er ekki goðgá að spyrja á
hvaða vegi við Islendingar
séum í dag. Menn hugsa lítið
um annað en að alheimta
daglaun að kvöldi. Þeim er því
miður fækkandi sem tíma að
gefa nokkuð af sjálfum sér.
Þeir vita að það er rétt hjá
Bólu-Hjálmari að hæg er
leiðin niður á við og allt sem
veit til uppbyggingar kostar
fórnir og sjálfsafneitun, en það
má lítið tala um það. Það er
gætt þess að vinna ekki meira
en skyldan býður og kannski
ekki einu sinni það. Og svona er
smámynd af þjóðfélagi voru í
dag. Og þeir menp rísa upp sem
telja vænlegast andlegum
þroska þjóðarinnar að ala hana
upp á bjór og brennivíni og
loka augunum þegar þeir mæta
þessum sem áttu að alast
þannig upp komnum á mann-
félagsins haug og allt þeirra líf
í ösku. Og þrátt fyrir allar
afleiðingar, er beðið um meiri
fræðslu, jafnvel þótt lífið sjálft
sýni okkur svart á hvftu hvað
rétt er og rangt.
Einhver hefir sagt: Þeir sem
lifa og vinna fyrir peninga fá
oft að launum upphefð og auð.
Þeir sem lifa og vinna fyrir
þjóðina og föðurlandið fá oft að
launum róg og vanþakklæti og
þeir sem lifa fyrir Jesúm Krist,
eru krossfestir. Kannski er það
þessvegna að andrúmsloftið í
kringum okkur er ekki
beysnara í dag. Menn vilja
heldur eignast auðinn —
valtastan vina — en eignast
þann auð sem engin verðmæti
geta önnur skapað, þann auð
sem enginn tekur frá manni
sem ávaxtast í góðri samvisku
og trú að hafa gert sínum
meðbræðrum gagn. Eitur f
hvaða mynd sem er veikir en
reisir ekki við. Þess vegna
benda mannvinir á hættuna af
áfengi og öðrum eiturefnum,
meðan aðrir „græða“ á veik-
leika og óhamingju annarra.
Hvílíkur heimur. — Við getum
gert hann betri og hvers vegná
hikum við. Er ekki krossinn
meira virði þegar allt kemur til
alls.
Ekki það sem maðurinn á er
bjargráð hans, heldur það sem
á manninn. Ef Islenska þjóðin á
að eiga fagurt mannlíf fram-
undan verðum við að rækta
manninn þannig að allt sem að
göfugu og góðu stefni eigi
hann. Það er von allra þjóð-
hollra landsmanna.
Arni Heigason
Stykkishólmi
* — »' ....
Sigurverk í brjósti manns
ólafur Jóhann SigurÖsson:
SEIÐUR OG HÉLOG
Úr fórum blaöamanns
Mól og monning 1977. 340 bls.
Eftir 22 ár tekur Ölafur
Jóhann Sigurðsson upp þráðinn
þar sem frá var horfið I Gang-
virkinu að segja frá ævidögum
Páls blaðamanns Jónssonar í
Reykjavík á stríðsárunum.
Fyrri sögunni lauk á hernáms-
daginn, 10. maí 1940. Með komu
breta var eins og í bili stöðv-
aðist hið sigursæla gangverk I
brjósti sögumannsins sem
trekkt var upp heima I stofu
hjá ömmu hans á Djúpafirði.
Þegar nýju sögunni sleppir er
það enn ekki komið I gang á ný,
aldrei fjær þvi, enda lýkur
henni með enn afdrifameiri tlð-
indum, atómsprengingu I
Híróslma 1945. Hvað tekur við
að svo búnu, hvað verður um
mannkyn á kjarnorkuöld, þjóð í
hernumdu landi, hvað verður
um mig? A þeirri spurn lýkur
sögunni I enn meiri óvissu en
nokkru sinni fyrr.
Aftur og fram
í tímanum
Væntanlega er Gangvirkið
fyrnd bók flestum lesendum
nú á dögum, svo löngu eftir að
hún kom út, líkt og aðrar fyrri
sögur Ölafs Jóh. Sigurðssonar.
Raunar rifjaðist sagan með
eftirminnilegum hætti upp
fyrir þeim hlustendum sem
fyrir nokkrum árum voru svo
heppnir að heyra Þorstein
Gunnarsson flytja hana í út-
varpið: það var ákjósanlegt
dæmi þess hvernig útvarp
getur, þegar vel lætur, orðið til
að rifja upp og lífga við á ný
góðar bókmenntir sem af ein-
hverjum ástæðum hefur fyrnst
yfir I bili.
En Gangvirkið er á marga
lund slungin saga að frásagnar-
efni og aðferð. Sagan gerist að
meginefni til veturinn 1939-40,
þegar heimsstyrjöld og hernám
fara I hönd, en jafnframt er
rifjuð upp bernska sögumanns,
þetta 10—15 árum fyrr. Það var
sem fyrr segir uppvöxtur hans
hjá ömmu á Djúpafirði sem olli
því að hann varð síðar á ævinni
„eins og skrýtin kvenfélags-
klukka á hrikalegum tímum,“
eins og segir í upphafi nýju
sögunnar. Sjálf er sagan aftur á
móti sögð æðilöngu síðar en at-
burðir fara fram, þetta 10—15
árum, eða sem næst þeim tíma
þegar Gangvirkið kom út, 1955.
Það er sem sé æðimiklu lífs-
reyndari maður sem söguna
segir en Páll var blaðamaður á
þeim æskudögum sem Páll
sögumaður greinir frá í Gang-
virkinu og síðan í Seiður og
hélog. I millitíð hafa orðið at-
burðir i lífi hans sem breytt
hafa manninum, komið honum
til þroska, þess skilnings á
sjálfum sér, ævi sinni og um-
hverfi sem hann freistar í frá-
sögninni að koma að orðum.
Ætli sé ekki heimilt að ætla að
þau atvik verði á árunum 1949-
51, við inngöngu íslands I Nató
og endurnýjað hernám
landsins, að þá hafi hann fellt á
sig sök sem oft er höfðað til á
minnisblöðum hans og gerði
hann að glæpamanni að al-
menningsáliti og betri borgara I
bænum. Segja mætti mér að þá
hafi sigurverkið I brjósti hans
líka farið að tifa á nýjan leik.
En frá þessum atburðum er
enn eftir að greina I ókomnum
þriðja hluta verksins sem ein-
hvern tíma fréttist að ætti að
heita Glæpurinn.
Sjálfur hinn nostursamlegi
ritháttur, íturfágaði still á sög-
unum ber líka þennan þroska-
mun með sér, og reyndar er
minningaformið forsenda eða
undirstaða stílsháttarins með
öllum sinum síendurteknu
stefjum og kveikjum, trega-
blandna hugblæ sem hann
lýsir. Hitt er svo annað mál
hvort nýju sögunni eða verkinu
I heild eykst einhvers konar ný
tímavidd af þeirri löngu töf
sem orðið hefur á útgáfu þess.
En taka má eftir því að lengri
tími er liðinn á milli lesanda
Seiðs og hélogs og sögutíma
verksins, svo sem á miðjum
sjötta áratug aldarinnar, en þá
var liðinn frá frásagnartíma
þess á stríðsárunum, 1940-45.
Það tekur því kannski ekki að
„grafa hugann“ um þessi efni.
En því er ekki að neita að hin
íhugulu angursamlegu viðhorf
sögumannsins í Gangvirkinu,
Seiði og hélogum eru vitaskuld
háð sínum tima og lýsa honum,
og hljóta nú að birtast lesend-
um I sögulegri fjarvídd, ljósi
þess sem síðan hefur skeð og
ekki skeð I landsmálum og
heimsmálum og lifi einstakl-
inga.
Glœpur í vœndum
Þvf er þetta svo vandlega
rakið að nýja sagan, Seiður og
hélog, atburðarás og persónu-
sköpun og sjálfur stíllinn á
sögunni er allt órofa þáttur í
framvindu verksins í heild,
höfðar til samhengis sem ekki
verður ljóst fyrr en það er allt
komið fram. Fjarska margt sem
fyrir ber, fólk og atburðir I
Seiði og hélogum skilst ekki til
neinnar hlítar nema I ljósinu af
þvi sem fyrr var skeð I Gang-
virkinu, en annað skírskotar
augljóslega til ókominna at-
burða í Glæpnum og fær ekki
fulla merkingu fyrr en sam-
hengi þeirra og þess er komið á
daginn. Bara er vonandi að
ekki þurfi að bíða framhaldsins
svo skipti árum eða áratugum.
Og það held ég sé öldungis
ljóst eftir útkomu nýju sögunn-
ar að hér er í uppgangi mikils-
háttar verk í raunsæislegum
samtímabókmenntum okkar:
Ólafur Jóhanh Sigurðsson er
hér að segja frá og lýsa afdrifa-
rikustu tímaskiptum í sögu
þjóðarinnar, umskiptum gamla
og nýja timans á Islandi um
stríðsárin, upphafi þess sam-
félags sem við nú byggjum.
Þótt sjálf þessi umskipti megi
heita aðalviðfangsefni, eða
þema, bókmenntanna eftir
stríð, eru þeir höfundar ekki
margir sem færst hafa á fang að
lýsa þeim beinllnis, berum
orðum eins og Ölafur Jóhann
gerir I þessum sögum. Helst er
að nefna Indriða G. Þorsteins-
son og sögur hans, og raunar
væri það ekki ófyrirsynju að
huga að þvl sem líkt kann að
vera og skylt undir niðri með
þessum tveimur alls ólíku höf-
undum, viðhorfum og aðferð-
um þeirra. En um niðurstöður
Ölafs Jóhanns af þeirri sið-
ferðislegu úttekt stríðs- og
eftirstríðsára og þar með sam-
tímans sem hafin er I þessum
sögum er of snemmt að ræða
margt meðan verkinu enn er
ólokið.
Allt í eld og loga
Seiður og hélog hefst sem sé
þegar að loknu hernámi breta
um vorið 1940, sögumaður af-
ræður eftir nokkra töf frá
skriftum að halda áfram til-
raun sinni að slöggva sig á
sjálfum sér og öðrum, ráða f rök
þeirra atburða sem hafa gert
hann þann sem hann er.
Stríðið byrjar að líða. Páll
Jónsson þraukar blaðamaður á