Dagblaðið - 01.12.1977, Blaðsíða 16

28
DACBLAÐIi). KIMMTUDACUR 1. DKSKMBEK 1977.
Bók
menntir
£%mm | ■ ■ ■ r Umbókina Gamle stenhus i Island f ra 1700-
■ mAnilll CTMHhllC talleteftirHelgeFinsenogEsbjörnHiort,
vlvlllllllv ArkitektensForlagKaupmannahöfn, 103bls
Þaó er eKki erfitt að færa rök
fyrir því aó byggingalistin sé
mikilvægasta listgrein manns-
ins og allar aðrar listgreinar
séu henni að einhverju leyti
háðar. Myndlist, tónlist og dans
þurfa sérhannað umhverfi og
varla sest maður niður við að
lesa bók nema við þægilegar
aðstæður innanhúss, — fyrir
utan það að þeir sem ekki liafa
þak yfir höfuðið eru varla lík-
legir til þess að eyða miklum
tíma í að njóta lista. Bygginga-
listin er undirstaða alls venju-
legs mannlífs. En meðan mikið
er rætt og ritað um þær listir
sem getið er hér að ofan, þá fer
nær engin umræða fram um
byggingar á íslandi, nema þá á
svo tilfinningalegu plani að öll
skynsamleg rök virðast
gleymast. Hví er ekkert um það
getið þegar heilu borgarhverfin
eru reist? Hvers vegna er ekki
rætt um það hvort þau hæfi
mannlífi og landslagi á
hverjum stað? Þó eru þetta
brennandi spurningar. Hér
mættu t.d. dagblöðin fá til liðs
við sig kunnáttumenn í bygg-
ingalist, sem í öðrum list-
greinum, til að ræða þau mál,
— eins og listsýningar og leik-
hús.
SÖGULEG ÞEKKING
En þótt nýjar byggingar rísi
nú hér án umræðu, þá erum við
smátt og smátt að öðlast þekk-
ingu á þróun byggingalistar á
íslandi fyrr á tímum. Hörður
Ágústsson hefur nú um margra
ára skeið stundað rannsóknir á
íslenska bóndabænum og er nú
beðið eftir niðurstöðum þeirra
með talsverðri eftirvæntingu
og þær Nanna Hermannsson og
Júlíana Gottskálksdóttir hafa
nýverið gert úttekt á Grjóta-
þorpinu margumtalaða, með
ábendingum um það hvernig
því verði best við haldið sem
lifandi þorpseiningu innan
borgarinnar og vil ég hvetja
alla áhugamenn til að kynna
sér tillögur þeirra. En það eru
aftur á móti útlendingar sem
mestan áhuga hafa sýnt á þeim
menningarverðmætum sem
felast í eldri byggingum
Islands. Nemendur við Arki-
tektúrháskólann í Kaupmanna-
höfn hafa mælt upp og
rannsakað íslenska bæi og
gefið út niðurstöður sínar og nú
nýlega barst mér í hendur bók
arkitektanna Helge Finsén og
Esbjörn Hiort sem nefnist
Gamle Stenhuse í Island fra
1700-tallet sem gefin er út af
Arkitektens Forlag í Kaup-
mannahöfn. Helge Finsen var
einn helsti sérfræðingur Dana í
byggingalist, en hann lést 1976.
Hapn hafði gert frumrannsókn-
ir á merkum byggingum víða
um heim og hafði byrjað ritun
þessarar bókar er hann lést og
lauk starfsbróðir hans, Esbjörn
Hiort, við verkið, en hann er
höfundur margra bóka um
danska byggingalist.
ÁTTA HÚS
Áhugi þeirra Finsen og Hiort
er auðskilinn, því hér á landi
Hiort sýna fram á að bygging
steinhúsa á Islandi var ekki
uj pátæki ráðamanna í Kaupin-
hiifn, heldur hófst hún fyrir
tilstilli íslenskra embættis-
manna, Magnúsar Gíslasonar
amtmanns, Bjarna Pálssonar
læknis og síðast en ekki síst,
Skúla Magnússonar fógeta.
Ekki er að efa að einhver
hofmóður hefur ráðið þeim
isetningi þessara íslensku
laifðingja. Þeir höfðu numið í
Danmörku og er að því kom að
þeir skyldu setjast að i heima-
landi sínu, vildu þeir ekki búa
verr heldur en starfsbræður
þeirra í Danmörku.
GULLVÆGT
TÆKIFÆRI
En a.m.k. hvað Skúla
Magnússon snerti, var þetta
cinnig gullvægt tækifæri til að
monnta íslendinga í bygginga-
því samfara að reisa fyrstu
steinhús á íslandi, — skort á
efniviði, veðráttuna og svo
tortryggni íslendinga sjálfra.
Kannski var síðasta atriðið
þyngst á metunum, því eftir
daga Skúla var ekki eitt einasta
hús af þessari tegund reist á
íslandi. En kannski voru helstu
mistök ráðamanna og iðnaðar-
manna þau að þeir voru að
byggja fyrir danska Vtíðráttu.
Tjörguð tréþökin fóru brátt að
leka, gluggafalsar rotnuðu og
steinlímið brást, — e.t.v. bæði
fyrir fyrirhyggjuleysi meistar-
anna og kæruleysi hinna
íslensku verkamanna.
SÉRSTÆÐUR
ÞOKKI
Bygging steinhúsanna er því
eilítið sorglegur kafli í íslenskri
byg'gingarsögu en þó mjög
merkur. 1 honum sjáum við eitt
skref stigið í þá átt að gera
húsið í Reykjavík (1765),
Viðeyjarkapella (1766). I.anda-
kirkja í Vestmannacyjum
(1774), og kirkjan að Bessa-
stöðum (1777), — fjórar
kirkjubyggingar og fjórir
embættisbústaðir. Inni í þessu
dæmi eru auk þess gamla dóm-
kirkjan í Reykjavík (1787-96)
sem rifin var nokkrum
áratugum síðar og Hólavalla-
skólinn (1785) sem nú er
einnig í burtu. Þeir Finsen og
Hiort rekja sögu hverrar bygg-
ingar fyrir sig með rækilegum
tilvísunum í samtíma skjöl, að-
Þessi tegund húsa var algeng
i Danmörku barokktimabilsins,
en áhrif þeirrar stefnu má e.t.v.
sjá í hinum hádramatísku slút-
þökum þeirra sem mynda
sterkt mótvægi við borulega
gluggána. Ekki var mikið um
hentugan stein til bygginga í
Danmörku sjálfri, nema e.t.v. á
Borgundarhólmi og Danir urðu
því að flytja inn þann efnivið,
svo og iðnaðarmenn, frá megin-
landi Evrópu og urðu því Þjóð-
verjar talsvert umfangsmiklir í
danskri byggingasögu, — og í
íslenskri. En þeir Finsen og
list. Þvi er það að þegar Skúli
fer að leggja drög að Land-
fógetahúsinu í Viðey biður
hann sérstaklega um að ekki
vt rði of margir iðnaðarmenn
sendir til íslands til að byggja,
heldur aðeins nauðsynlegustu
meistar.ar sem kenna áttu
islenskum verkamönnum.
Þetta var einnig haft í huga við
lyggingu Hólakirkju, þegar
aðeins voru sendir tveir
iðnaðarmenn frá Danmörku,
múrari og trésmiður. Þeir
Finsen og Hiort sýna einnig
fram á erfiðleikana sem voru
landsmenn sjálfstæða, i verk-
menntun sem í öðru, fyrir utan
það að húsin sjálf búa yfir sér-
stæðum þokka sem ekki er
eingöngu sögulegur. Þau eru
ekki háreist, en samsvara sér
þó einstaklega vel. bæði að utan
og innan, eins og hinar ágætu
teikningar þeirra Finsen og
Hiorts sýna ljóslega. Vinda
þarf bráðan bug að því að færa
Viðeyjarkirkju. Viðe.vjarstofu
og Nesstofuna til sinnar upp-
runalegu myndar. en hinar
byggingarnar i þessum flokki
eru nú i góðu ástandi.
stæður og þjóðarhag, — með
teikningum og ljósmyndum og
nær frásögn þeirra allt fram á
þennan dag, með upplýsingar
um þær breytingar sem gerðar
hafa verið á húsunum og núver-
andi ástand þeirra.
ALÞÝÐLEGUR
TEXTI
Texti þeirra er aðgengilegur
• g alþýðlegur, svo bæði fræði-
menn og áhugafólk má hafa
gagn af og ætti nú einhver
góður maður að snara bókinni á
íslensku.
gátu þeir rannsakað, sem í
hnotskurn, átta steinhús sem
öll lutu svipuðum byggingar-
lögmálum, voru reist á 10 ára
tímabili og mörkuðu tímamót í
íslenskri byggingarsögu, —
fyrir utan það hve áhugavert
það var að skoða hvernig
íslenskar aðstæður höfðu áhrif
á útlit þessara bygginga. Þau
hús sem um er að ræða eru átta
talsins, Landfógetahúsið í
Viðey (1753), Dómkirkjan að
Hólum (1757), Bessastaðahúsið
(1761), Landlæknishúsið á
Seltjarnarnesi (1761), Tugt-
Stórir karlar,
1 1 [ Kvik j
hvað myndir ^ —- - 4
Nýja bíó
Síöustu haröjaxlarnir/ The last hard men
Framleiöendur: Russel Thacher og Walter
Seltzer
Loikstjóri: Andrew V. McLaglen
Aöalhlutverk: Charlton Heston, James
Coburn.
Indíánablendingnum Provo
(James Coburn) hefur Jekizt að
sleppa úr fangelsi eftir ellefu
ára vist þar. Hans æðsta tak-
mark eftir flóttann er að hefna
sin grimmilega á Sam Burgade
lögregluforingja (Charles
Heston) sem hafði komið
honum í fangelsið. Þegar Sam
Burgade fær fréttir af flótta
Provo veit hann strax á hverju
hann á von. Hann reynir því að
leiða Provo I gildru. Provo sér
við Sam og gengur ekki I
gildruna en tekur þess í stað
dóttur Sams sem gísl. Upphefst
nú mikill eltingaleikur og
þegar Provo er þess fullviss að
Sam fylgist með honum og liði
hans úr fylgsni sínu lætur hann
menn sína nauðga dóttur hans.
Gerist þá Sam æfur mjög og fer
myndin að verða nokkuð spenn-
andi upp frá því en því miður
varir sá spenningur aðeins í
nokkrar minútur í viðbót, því
myndin er senn á enda. Myndin
er full af allskyns kræsingum,
s.s. morðum (sýndum í „slow
rnotion" líklega til frekari
ánægjuauka), slagsmálum,
brennum og nauðgun (sem
einnig er sýnd í „slow
motion"). Stnt sagt eitthvað
fyrir þá, sem ánægju hafa af
því að horfa á slíka hluti.
Charlton Ileston sýnir nokkur
misheppnuð tilþrif til góðs
leiks og auðseð er á James
Coburn að honum hálfleiðist
hlutverk sitt.
Stirðlega leikin sóðamynd,
sem ekki er einu sinni fyndin.
Jú, að vísu einu sinni.
Grænjaxlinn í hóp Provo hæfir
ekki manngarminn, sem hann
ætlaði að skjóta. en tekst þó að
særa hann á öðru eyranu. Vakti
þetta atriði mikla kátínu bió-
gesta, enda fólk auðheyranlega
komið í mikla þörf fyrir slátt á
létta strengi.
HARD
MEH
living by the old mles-driven by revenge-
dueling to the death over a woraan!
K RESTRICTEO