Dagblaðið - 21.04.1980, Blaðsíða 11

DÁGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 21. APRÍL 1980.
Var allt tiltækt lið sent á vettvang
útbúið skjöldum, hjálmum og
kylfum. Tókst með timanum að
laegja ófriðaröldur, enda var byrjað á
því að taka úr umferð þá, sem mest
höfðu sig í frammi í báðum
fylkingum. En þá gerðist það að
hópur á annað hundrað ungmenna
fór í Setesdalsveien þar sem Viet-
namarnir búa. Krakkarnir höfðu
safnað grjóti og voru með barefli á
lofti. Þeir ætluðu að hefna harma
sinna vegna þeirra særðu og taka í
lurginn á Víetnömunum. Lögreglan
átti fullt í fangi með að verja
bygginguna fyrir árásum krakka-
hópsins.
Fréttirnar um slagsmálin í
Kristiansand vöktu ekki aðeins óhug
meðal Norðmanna. Aðrir hópar
víetnamskra flóttamanna höfðu beyg
af fréttunum. Alls eru nú 1.800
flóttamenn frá Víetnam í Noregi, en
von er á 1.200 manns til viðbótar til
landsins. Samkvæmt upplýsingum
talsmanna hjálparsamtaka og
embættismanna ríkisins hefur ekki
áður komið til árekstra milli Víet-
'namanna og Norðmanna, svo
teljandi sé. Er þess vænzt, að
framhald verði ekki á árekstrum í
Kristiansand og víðar.
Átökin í Kristiansand urðu til þess
að taka málefni flóttamann-
anna upp í víðtækara samhengi
i fjölmiðlum í Noregi. Bent var á að
stórir hópar flóttamanna lifi i
einangrun, án þess að kunna norsku
og án atvinnu. Ekki bætir úr skák að
menntamálaráðuneytið og félags-
málaráðuneytið í Osló deila hart um
það hver beri ábyrgð á tungumála-
kennslunni fyrir flóttamenn.
Menntamálaráðuneytið ber ábyrgð á
kennslu fyrir erlenda innflytjendur i
Noreg. En þegar flóttamanna-
straumurinn hófst sl. haust sögðu
ráðuneytismenn að verkefnið væri
þeim ofviða og vildu flytja ábyrgðina
yfir á félagsmálaráðuneytið. Því var
hafnað af síðarnefnda ráðuneytinu
og þar við situr. Kai Jensen lektor og
stjórnandi uppfræðslu á vegum
Flóttamannaráðsins i Bergen segir að
nauðsynlegt sé að fólkið fái 400—480
miðstöðinni í Kristiansand á laugar-
dagskvöldið. Upphafið má reyndar
rekja til átaka Norðmanns og fáeinna
Víetnama fyrir utan billjardstofu í
miðbænum, fyrr í vikunni. Um
helgina brutust svo aftur út slagsmál
milli Norðmanna og Víetnama. í
upphafi tóku aðeins örfáir þátt í
þeim. Brátt blönduðust fleiri og
Lögreglumenn með hunda að verja fbúðarhús vfetnömsku flóttamannanna 1 Kristiansand fyrir árásum æstra ungmenna, sem
sögðust ætla að „ganga frá” þeim.
kennslustundir í norsku fyrsta árið.
Nú fær það 240 kennslustundir fyrsta
hálfa árið í Noregi. Á þeim tíma er
gert ráð fyrir að fólkið nái valdi á
undirstöðuatriðum í málinu og átti
sig talsvert á helztu samfélags-
aðstæðum.
Jensen bendir á hinn gifurlega
mun sem er á uppbyggingu norsks og
vietnamsks tungumáls. Auk þess sé
mjög mikill munur á uppeldi Víet-
nama og Norðmanna. Það sé ekki
nægilegt að útvega flóttamönnum
íbúð og atvinnu. Jensen slær föstu að
Noregur búi ei yfir menntakerfi sem
veldur verkefninu. Til dæmis er
vandamál að fá hæfa kennara til að
taka að sér verkefni í svo stuttan
tima. Kennarar eru yfirleitt
lausráðnir til starfsins. At-
vinnuóöryggi kennara leiðir til þess
að ört er skipt um kennara og
nemendurnir líða fyrir það. Hjá
félagsráðgjöfum er ástandið ekki
betra. Upplýst er að 100 flóttamenn
séu um hvern félagsráðgjafa sem á
að liðsinna þeim að finna lausn á
margvislegum vandamálum, sem
þetta ógæfusama fólk horfist í augu
við á nýjum slóðum.
r, ! jgk ATLI RUNAR HALLDORSSON * ’ kV i

fleiri í málið og á endanum fór allt i
loft upp. Slegizt var upp á líf og
dauða. Víetnamarnir notuðu hnífa
og særðust 8 norsk ungmenni af
þeirra völdum. Annars var gripið til
alls lauslegs sem nærtækt var til að
lemja á náunganum: lappa undan
borðum, járnstanga o. fl. Þrír af
þeim 8 sem særðust voru mjög illa á
sig komnir.
Svo heppilega vildi til að vakta-
skipti voru hjá lögreglunni einmitt
um það heyti sem starfsmenn á
umferðarmiðstöðinni tilkynntu að
blóðug slagsmál hefðu brotizt þar út.
greiða ber póst- og simamálastofnun
fyrir þjónustu þá, sem hún veitir,
þ.á m. fyrir póstgíró og uppsetningu,
leigu og viðhald hvers konar fjar-
skiptatækja.”
Samkvæmt 11. grein laga nr.
64/1943 ber að birta í B-deild
Stjórnartíðinda gjaldskrár, sem
ráðherra setur eða staðfestir og skv.
7. gr. sömu laga geta gjaldskrárnar
ekki tekið gildi fyrr en þær hafa
verið birtar. Um túlkun þessara laga-
ákvæða voru tekin af öll tvímæli með
hæstaréttardómi, sem kveðinn var
upp 28. október 1975 i málinu nr.
62/1974, Rafveita Hafnarfjarðar
gegn Raftækjaverksmiðjunni h.f.
Með gjaldskrá Pósts og sima nr.
389/1978, sem tókgildi 10. nóvember
1978 var gerð sú grundvallarbreyting
á stofngjöldum, að í stað fastá-
kveðinna gjalda var Pósti og síma
heimilað að taka svonefnt
„kostnaðargjald” til viðbótar föstu
gjaldi fyrir númer i miðstöð og linu.
Árið 1979 var sama stefna tekin upp
varðandi flutningsgjöld.
Af áðurnefndum lögum er Ijóst,
að löggjafinn vildi ekki heimila að
taka svonefnt „kostnaðargjald” til
viðbótar föstu gjaldi fyrir númer í
miðstöð og línu. Árið 1979 var sama
stefna tekin upp varðandi flutnings-
gjöld.
Af áðurnefndum lögum er ljóst,
að löggjafinn vildi ekki heimila Pósti
og síma að verðleggja þjónustu sína
skv. kostnaði á hverjum tíma, heldur
ákvað, að ráðherra skyldi setja gjald-
skrá. Með því móti skapast visst
aðhald og símnotendur geta hvenær
sem er séð, hvað þjónustan kostar.
Það er þvi mat undirritaðs, að
ráðherra hafi ekki verið heimilt að
veita Pósti og síma heimild til að
verðleggja almenna þjónustu skv.
kostnaðarverði.
Með umræddri breytingu 1978
tókst að ná verulegri hækkun á stofn-
gjöldum sima án þess að mikið bæri
á. Fastagjaldið fyrir númer í miðstöð
og línu var ekkert hækkað og leit það
mjög vel út á yfirborðinu. Heimildin
til að taka kostnaðarverð fyrir
símtólið þýddi hins vegar 70,2%
hækkun á tekjum Pósts og síma af
venjulegu stofngjaldi, á sama tima
sem heimiluð almenn hækkun gjald-
skrárinnar var um 15%. Þessi
breyting á gjaldskrá Pósts og síma er
gott dæmi um afleiðingar þess, að
þau lög, sem m.a. eiga að gæta réttar
notandans, eru ekki virt. '
Með útgáfu núgildandi gjaldskrár
Pósts og síma nr. 62/1980, sem tók
gildi 1. febrúar sl. voru felld niður
afnotagjöld af aukabúnaði og
viðhald talfæra alfarið sett á hendur
simnotanda. Eftir að því hefur verið
komið inn í gjaldskrána, að simnot-
endur greiði aukatalfæri og upp-
setningu þeirra að fullu og þeim jafn-
framt gert að halda þeim við, eru
allar forsendur fyrir afnotagjaldi af
aukabúnaði brostnar.
Nú hefur hins vegar komið í Ijós
að Póstur og sími innheimtir afnota-
gjöld af aukabúnaði. Er það gert skv.
svokallaðri „Verðskrá”, sem
einungis er undirrituð af Jóni Skúla-
syni persónulega (væntanlega póst-
og simamálastjóra) og hefur ekki ver-
ið birt í Stjórnartíðindum. í
„Verðskrá” þessari eru búin til
gjöld, svokölluð „rekstrargjöld”,
sem hvergi er getið í hinni birtu gjald-
skrá, sem ráðherra gefur út.
„Verðskrá” þessi hefur því ekkert
gildi og innheimta „rekstrargjalda”
er óheimil.
Reynt hefur verið að réttlæta
gjaldskrárútgáfu Jóns Skúlasonar
með því að benda á heimild ráðherra
til að dreifa valdi. Skv. áðurnefndum
lögum nr. 36/1977, getur ráðherra
ekki falið póst- og símamálastjóra að
gefa út gjaldskrá fyrir Póst og síma.
Vilji ráðherra koma á hendur öðrum
aðila verkefni, sem honum hefur með
lögum verið falið að gera, hlýtur sá
aðili að verða að leysa verkefnið af
hendi í umboði ráðherra. Þannig eru
t.d. dæmi þess, að starfsmenn
ráðuneytis undirriti gjaldskrár, sem
ráðherra ber að setja eða staðfesta,
en þá er það ávallt gert eftir umboði
f.h. ráðherra og birtingarskyldan er
að sjálfsögðu óbreytt.
Samkvæmt gjaldskrá Pósts og
síma ber að greiða afnotagjald árs-
fjórðungslega fyrirfram. Undir-
ritaður fékk t.d. í byrjun janúar sl.
reikning, dagsettan 1. janúar, og var
þá krafist afnotagjalds fyrir janúar
— marz skv. gildandi gjaldskrá.
Reikningurinn var greiddur 16.
janúar. í lok janúar var svo birt ný
gjaldskrá Pósts og síma, sem tók
gildi 1. febrúar 1980. Á næsta
reglulega reikningi, sem dagsettur er
1. þ.m„ er svo krafist viðbótargjalds
vegna hækkunar fyrir febrúar og
mars. Slíkt er að mati undirritaðs
óheimilt. Afnotagjald fyrir janúar-
mars var að fullu greitt í samræmi
við gildandi gjaldskrá og fyrir
greiðslunni gaf Póstur og sími út
kvittun án nokkurs fyrirvara.
Til samanburðar má benda á, að á
miðju sl. ári hækkaði fjármála-
ráðherra km-gjald þungaskatts, sem
gjaldfellur þrisvar á ári, en ekki
árlegan þungaskatt, sem ákveðinn er
fyrstur eitt ár í senn og fellur i gjald-
daga í upphafi árs. Telja verður víst,
að fjármálaráðherra hefði krafist
viðbótarskatts hjá þeim, sem greitt
höfðu fyrir allt árið, ef fært hefði
verið talið.
Til fróðleiks skal þess getið, að
undirritaður, sem hefur tvö auka-
talfæri, dró frá við greiðslu síðasta
reiknings þá upphæð, sem krafist var
í formi rekstrargjalds af auka-
talfærum og bakkröfuna vegna
hækkunar, og verður fróðlegt að sjá,
hvað Póstur og sími gerir.
Varðandi Póst og síma mætti
benda á fleiri atriði, sem athugaverð
eru, en til þess er ekki rúm í grein
þessari.
Rafveitur
Árið 1972 hækkaði Rafveita
Hafnarfjarðar gjaldskrá sína án þess
að birta nokkurn tímann hina nýju
gjaldskrá. Raftækjaverksmiðjan hf.
höfðaði mál á hendur rafveitunni og
krafðist endurgreiðslu. Rafveitan
vildi ekki una niðurstöðu héraðs-
dóms, sem dæmdi hækkunina ólög-
lega, og áfrýjaði málinu. Hæstiréttur
staðfesti héraðsdóminn og var Raf-
veita Hafnarfjarðar þar með dæmd
til að endurgreiða Raftækjaverk-
smiðjunni hf.
Eftir að gjaldskrárhækkun
opinbers einokunarfyrirtækis hafði
þannig verið dæmd ólögleg af
Hæstarétti var eðlilegt að álykta að
leiðrétt yrði hjá öllum notendum.
Aðspurður svaraði rafveitústjórinn
því hins vegar til, að ekki yrði leiðrétt
nema hjá Raftækjaverksmiðjunni
hf. Enginn varð til þessað gæta réttar
hins almenna notanda, ekki einu
sinni iðnaðarráðherra, sem veitir
einkarétt til rafveitureksturs og
staðfestir gjaldskrár héraðsrafveitna.
Kæmi slíkt mál upp í dag, mundi
hlutaðeigandi stofnun ekki komast
upp með að leiðrétta ekki hjá öllum,
því nú leitast Neytendasamtökin við
að fylgjast sem best með viðskiptum
hins almenna borgara við opinber
þjónustufyrirtæki.
Eftir framangreind málaferli var
tekið upp á því að birta í Stjórnar-
tiðindum, að þessari og hinni raf-
veitunn'i hefði verið heimilað að
hækka gjaldskrá sina um allt að svo
og svo marga hundraðshluta. Þetta
taldi m.a. Raftækjaverksmiðjan hf.
ekki gjaldskrá skv. orkulögum og
neitaði að greiða hækkun, sem
þannig var birt. Rafveita Hafnar-
fjarðar höfðaði þá mál á hendur Raf-
tækjaverksmiðjunni hf., sem hún
tapaði fyrir héraði og taldi ekki á-
stæðutilað áfrýja.
Ekki urðu tvö framangreind mála-
ferli Rafveitu Hafnarfjarðar
nægilega til varnaðar, því seint á
síðasta ári benti stjórn Neytenda-
samtakanna á ' óheimila gjaldtöku
Rafveitu Hafnarfjarðar. Ráðherra
hafði heimilað rafveitunni að hækka
gjaldskrá sína um 17,0% frá og með
1. ágúst 1979. Þegar gjaldskráin var
svo loks birt í heild tæpum þremur
mánuðum síðar, kom í Ijós, að einn
gjaldskrárliður hafði verið hækkaður
um 19,86%, þ.e. 16,8% meira en
heimilað hafði verið, og annar um
17,37%. Ráðuneytið gaf Rafveitu
Hafnarfjarðar fyrirmæli um að
leiðrétta hina ólöglegu innheimtu.
Hér var ekki um neinar umtalsverðar
upphæðir að ræða, en þetta er gott
dæmi um það, hvað mat sumra
stjórnenda opinberra fyrirtækja á
því, hvað rétt er og hvað rangt er,
getur verið brenglað. í simtali við
undirritaðan taldi rafveitustjórinn,
að Neytendasamtökin væru þarna að
fjalla um algert smáatriði. Segjum nú
svo, að gjaldkeri Rafveitu Hafnar-
fjarðar fengi 17,0% launahækkun.
Mundi rafveitustjóri láta óátalið, að
gjaldkerinn skammtaði sjálfum sér
19,86% launahækkun?
Þrátt fyrir skýlaus lagaákvæði og
þrátt fyrir fyrrnefndan hæstaréttar-
dóm kemur enn fyrir, að gjaldskrár-
hækkun rafveitu er látin taka gildi
áður en hún er birt. í Stjórnar-
tíðindum B55, sem út kom 18.
desember sl., var birt ný gjaldskrá
fyrir Rafveitu Borgarness. í henni
stóð, að hún skyldi taka gildi 1.
desember 1979, en vegna áður-
nefndra lagaákvæða gat hún hins
vegar ekki tekið gildi fyrr en við
birtingu, þ.e. 18. desember.
Hækkunin var engu að síður látin
taka gildi 1. desember. Borgar-
fjarðardeild Neytendasamtakanna
hefur nú farið fram á leiðréttingu.
Það verður að teljast furðulegt, að
þrátt fyrir skýlaus lagaákvæði og
þrátt fyrir margnefndan hæstaréttar-
dóm skuli þurfa að koma til átaka
vegna þess, að gildandi lög um
birtingarskyldu eru ekki virt.
Niðurlag
Benda mætti á fleiri dæmi um
brot opinberra fyrirtækja á gildandi
lögum, reglugerðum og gjaldskrám,
en ekki er rúm til þess í grein þessari.
Þess má þó geta, að Neytendasam-
tökin hafa látið málefni Rikisút-
varpsins til sín taka, þar sem í ljós
hefur komið, að þar hefur ekki í öllu
verið farið eftir gildandi lögum og
reglugerðum.
V
Gísli Jónsson,
prófessor.
£ „Veröskrá Jóns Skúlasonar hefur því
ekkert gildi og innheimta „rekstrar-
gjalda” er óheimil.”
„Þrátt fyrir skýlaus lagaákvæði og fyrr-
nefndan hæstaréttardóm kemur enn fyrir,
aö gjaldskrárhækkun rafveitu er látin taka
gildi, áður en hún er birt.”
y