Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1988, Blaðsíða 2

H E 1 L S U F R
Hollmeti selst ekki nema
það sé gott á bragðið
Aukin sala á tilbúnum mat er því stað-
reynd, ásamt því að fólk borðar oftar á
grill- og veitingastöðum.
HvernigMÁKoma
GrænmetinuAð?
Breyttar fæðuvenjur vegna utanaðkom-
andi aðstæðna geta haft ýmsar ófyrirsjáan-
legar afleiðingar í för með sér.
Það getur verið erfitt að borða meira af
grænmeti ef fólk borðar sjaldan „aðal-
máltíð". Það er einnig erfítt að borða minna
smjör og smjörlíki en meira að grófu brauði
þegar eitt fylgir hinu. Stóraukin neysla á
snakki veldur því að fítuneysla eykst veru-
lega, ekki einungis vegna fituinnihalds þess
(30—40% fíta) heldur einnig vegna ídýfunn-
ar. Einnig hafa merkingar matvæla hérlend-
is stórlega blekkt neytendur. Sumar vörur
sem merktar eru sykurminni eða sykur-
skertar innihalda jafnvel meiri sykur en
aðrar vörúr sem neytandinn hefði getað
valið í staðinn. Afleiðingin er sú að sykur-
neyslan helst óbreytt.
Einnig væri það stórt skref í rétta átt
ef hægt væri að fá fólk til að hreyfa sig
meira. Þá er ekki bara átt við einstaka
dugnaðarforka sem nenna að skokka á
hverjum degi, heldur almennar léttar æfíng-
ar fyrir alla á t.d. vinnustöðum, sem bætir
oft fyrir þreytu vegna einhæfra handbragða
eða kyrrsetu. Ef allir eru með verður þetta
mun auðveldara í framkvæmd. Frumkvæðið
gæti alveg eins komið frá starfsfólkinu eins
og einhveijum öðrum.
Ráðleggingar af þessu tagi gætu verið
mun áhrifaríkari. Til dæmis gætu skynsam-
legar leiðbeiningar um hvað væri góður
morgunverður, hádegismatur eða kvöldmat-
ur hjálpað mun fleira fólki en prósentutölur
gera nú. í raun er ekki hægt að ætlast til
þess að fólk standi í því að reikna orkugildi
og prósentutölur næringarefna skv. mann-
eldismarkmiðum og reyna svo að fínna
þannig samsetningu í búðinni!
Það verður að viðurkennast að áróðurinn
eða fræðslan um bættar fæðuvenjur hefur
aðeins áhrif ef hún er sett fram á einfaldan
og skýran hátt af fólki sem hefur mikinn
áhuga á því sem það er að gera. Ein meginá-
stæðan fyrir því hverns vegna allskyns
skottulækningar tíðkast enn á 20 öldinni
(blómafijókom, laukpillur, ginseng o.fl.
o.fl.) er að boðberamir eru mjög áhugasam-
ir og boða jákvæða og heilbrigða náttúm-
lækningu á meðan næringarfræðingar tala
um og vara við neikvæðu hliðinni á því að
breyta ekki um mataræði.
Það sem mikill áhugi virðist nú vera fýr-
ir hollari lífsháttum og mataræði ætti að
vera gott lag fyrir þá sem vinna með heil-
brigðisyfírvöldum að fræðslumálum að
hjálpa almenningi við að breyta til.
Hættan er sú að ef fræðslan er ekki nógu
skýr, einföld og stöðug eða getur ekki nýst
okkur daglega, er hætt við að hún missi
marks. Er þá líklegt að tækifærið glatist
vegna vonbrigða almennings, sem missir
jafnframt trúna á tilgang slíkrar fræðslu.
Það er nefnilega regin misskilningur að
halda, að vemlegur hluti almennings velji
matinn fyrst og fremst eftir næringarinni-
haldinu. Hollmetið selst ekki vel nema það
sé gott á bragðið, það sé þægilegt og fljót-
legt að matreiða það og það sé ekki dýrt.
Af heildarneyzlunni að dæma er ekki
gott að sjá að baráttan fyrir hollari
mat hafi borið árangur. Hér er Laufey
Steingrímsdóttir næringarfræðingur
að smakka á mat sem er vinsæll en
kannski ekki að sama skapi hollur.
Er áróður fyrir
breyttu mataræði
tímasóun?
Síðari grein.
Ein meginástæðan fyrir
því hvers vegna allskyns
skottulækningar tíðkast
enn á 20. öldinni
(blómafrjókorn,
laukpillur, ginseng ofl.)
er að boðberarnir eru
mjög áhugasamir og
boðajákvæða og
heilbrigða
náttúrulækningu á
meðan
næringarfræðingarnir
tala um og vara við
neikvæðu hliðinni á því
að breyta ekki um
mataræði.
EftirÓLAF
SIGURÐSSON
hversu aðgengilegar þær em gerðar al-
menningi.
Tvær mjög mikilvægar og stórar breyt-
ingar sem hafa orðið em aukin neysla á
grófum brauðum og léttmjólk. Þar hafa átt
sér stað skipti á einni matvöm fyrir aðra
sem lítur eins út, bragðast eins og er jafn
aðgengileg og hvíta brauðið og nýmjólkin.
Það þarf heldur ekki að breyta neinu í
matarvenjum né tilbúningi. Ýmsar aðrar
breytingar sem er verið að fara fram á við
almenning fela flestar í sér breytingar á
lifnaðarháttum.
Víða í vestrænum þjóðfélögum em breyt-
ingar á matarvenjum á þann veg að í stað
þess að borða vel um hádegi og kvöldmat-
inn er borðað lítið í einu en mun oftar (í
Englandi er meðaltalið 6,5 „matartímar" á
dag).
Hérlendis virðist þróunin vera á þann veg
að starfsfólk í þjónustugreinum borði aðal-
máltíðina á kvöldin en verkafólk haldi sínum
tveim matmálstímum á dag eins og áður.
Þetta er talið stafa af breyttum starfsvenj-
um, aukinni sjálfvirkni í iðnaði, fjölgun
starfsfólks í þjónustugreinum og ýmsum
öðmm breytingum á þjóðfélaginu, sem einn-
ig em famar að sjást hérlendis.
Meginhluti almennings eyðir minna en
hálftíma í að tilreiða aðalmáítíð dagsins við
þær aðstæður og algengt er að um helming-
ur fullorðinna Englendinga borði einungis
eina slíka máltíð á dag.
Hefur ÞÁ Aldrei Verið
Nein Hollustubylgja?
Það sem vekur athygli við
valið á hollum og óhollum
mat í áðumefndri könnun
er að verksmiðjufram-
leidd matvæli em talin
óholl en óunnin matur
ekki. Fleiri rannsóknir
hafa staðfest þessa van-
trú á verksmiðjuframleiddum matvælum.
Samt virðist hollustuáróðurinn geta skilað
sér ef hann er nægilega öflugur. „All-Bran“
morgunkom er verksmiðjuframleidd vara
en er samt talin með hollustu matvælunum.
Það virðist því vera að fólk geri sér grein
fyrir því hvað á að borða til að fá rétt sam-
sett mataræði, sem það telur hollt og muni
hafa áhrif til bættrar heilsu. En hvað gerist
þegar velja á matinn í körfuna í búðinni?
Hérlendis hin síðustu ár hefur sala á létt-
mjólk aukist, sala á morgunkorni allskonar
virðist ganga vel, fisk- og kjúklinganeysla
hefur aukist og neysla garðávaxta einnig.
Þetta hljómar mjög vel en sala á allskyns
snakk-vömm hefur stóraukist, sælgætis-
neysla íslendinga er óhófleg (ef ekki heims-
met), sala á ijóma og ostum hefur aukist
og fjölgun grillstaða og aukin samlokusala
segir einnig sitthvað um það sem við virð-
umst láta ofan í okkur. Þetta er sambærileg
þróun og víða annars staðar í vestrænum
löndum. Af heildameyslunni að dæma er
ekki merkjanlegt að hollustubylgjan hafí
skollið á, enda þrífast ýmsir menningarsjúk-
dómar allvel. Fitu- og sykumeysla hefur
ekki m’innkað nægjanlega að mati þeirra
sem standa að fræðslumálum fyrir heilbrigð-
isyfirvöld né heldur er aukning á neyslu
trefjaefna talin nægjanleg né almenn.
Aðgengilegar Breytingar
Þær breytingar sem hafa átt sér stað í
Englandi virðast vera mestar hjá þeim þjóð-
félagshópum sem betur mega sín þ.e. vel
menntuðum borgumm. Er ekki ólíklegt að
svipað geti átt sér stað annars staðar.
Það er í raun ekki erfítt að útskýra hvers
vegna sumar breytingar á fæðuvenjum ger-
ast en aðrar ekki. Það byggist allt á því