Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1988, Blaðsíða 17

Fjórða bók
um hetjulegar dáðir og orðtæki hins göfga
PANTAGRÚLS
Eftir FRANCOIS RABELAIS
Erlingur E. Halldórsson þýddi
ir, átti mjög dijúgan þátt í því að rekstrar-
hagur er miklu síður en áður verkefni heimil-
is, þar sem hver og einn hnýtti jöfnum hönd-
um bönd starfs og sifja. Þegar eftir að
hrikta tók í stoðum gróinna efnahagsmála
fjölskyldu og heimilis, má svo heita að eftir
standi einber persónutengsl. í sambúð hjóna
stuðla slíkar breytingar oft og einatt að
nánara og einlægara ástalífi karls og konu,
fremur en áður. En slík náin tengsl, án
atbeina efnahagsmála, kunna jafnframt að
stigmagna álag, gremju, spennu og
árekstra, og valda um leið þrúgandi andúð
hjóna í milli, enda verður oft sú raunin á.
Annars kann starf eða verkaskipting að
bæta um þegar vanstilling og óánægja taka
við af ástarsælu. Sennilega hefur guð vikið
Adam og Evu úr garðinum út í háskalega
tvísýnu í því skyni að afstýra lífsleiða sem
kynni að verða samfara ófijóu samlífi í
draumalandinu.
Menntaðir menn og greindir fara ekki
varhluta af kenndum einsemdar, lífsleiða
og ofsaðningar, enda eru táknræn þessi
ummæli Hamlets: „Á einbeitninnar holla lit-
arhátt slær sjúkum fölva í hugans kalda
húmi“, og síðar „hve vesælt þvælt og væm-
ið virðist mér hátterni þessa heims.“x^
Ömurleiki lífsins kemur fram við þvi sem
næst hvers konar álag lífsleiða. Þrátt fyr-
ir gífurleg afköst bókmenntafrömuðarins
Samuels Johnsons var hann haldinn þrot-
lausum kvíða vegna þess er hann nefndi
„lífstóm" (vacuity of life). Aðeins ótti hans
við öfundsýki yfirgnæfði ótta við sálræna
mæðu þar sem það eitt blasti við er virtist
einskis virði, fánýtt eða óþarft. í sögunni
um Rasselas kveður hann píramíðana eg-
ypzku langstæða smíð þúsunda sárþjáðs
vinnulýðs, — minnisvarða um konunglegan
lífsleiða, og í því skyni að milda faraóskt
ok ofsaðningar.
Ef menn neyðast til að láta af starfi
eða köllun sem þeim er annt um, þá vofir
lífsleiði yfir á næsta leiti. Þegar stund
gafst milli stríða í Rómaborg hinni fornu,
hafði hermannalýðurinn, þrúgaður og ön-
ugur vegna iðjuleysis, jafnframt áfjáður í
að hefjast handa um hernað á ný, afleit
áhrif á hag almennra þegna, olli þeim
ómældu hugarangri. Miðaldariddarar voru
háskalegri samfélaginu þegar þeir sátu
um hríð á friðarstóli en ella, enda áttu
þeir til að umhverfast af óyndi á heimaslóð-
um, sem bitnaði fyrst og fremst á eigin-
konu og börnum. Enda þótt þrælastríðið
í Bandaríkjum N-Ameríku ylli skelfilegum
manndrápum og farsóttum, varð ekkert
lát á framboði ungra manna til herþjón-
ustu, á flótta undan þrúgandi einsemd í
sveit eða þorpi, enda fylktu þeir liði undir
einum eða öðrum gunnfána.
Lífsleiði á sér fróðlega sögu á sviði fé-
lagsþróunar. Vísast hefur hans fyrst orðið
vart þegar lífshættir breyttust, fyrir um
20 þús. árum, úr veiðimennsku eða hjarðlífi
í þéttbýli, og menn urðu háðir jarðrækt
og árstíðum. Það er sitthvað að reika víðs
vegar í stöðugri leit að öryggi og fæðu,
eða úðra við áþján sáningar og uppskeru,
og búa við einhæfa lífshætti í þorpi. Orðið
„paradís“ er persneskt og merkti upphaf-
lega „ósnortin náttúra“ eða „(gróin) ör-
æfi“; veitir það óefað nokkra vitneskju um
hugarheim forfeðra vorra.
Sennilega urðu leikir til í því skyni að
draga úr lífsleiða. Mannfræðingar gera ráð
fyrir því að meginhlutverk helgisiða í frum-
stæðu þjóðfélagi sé að andæfa tómleika-
kennd. Helgisiðir kunna að milda lang-
dregið, ömurlegt tilbreytingarleysi eða fá-
breytni mannlífs. Tímatal var reyndar upp
tekið í því skyni að skrá og tímasetja helg-
iathafnir og hátíðir. Um aldaraðir hafa
trúarbrögð allra þjóða yfirleitt verið helzta
mótvægi kennda sem ella brytust fram í
lífsþreytu, doða og sinnuleysi í huga fjöl-
dans.
x) Tilvitnun í Hamlet-þýðingu Helga Hálf-
danarsonar.
Kjartan Ragnars þýddi úr tímaritinu Dialoge.
XXVIII. KAFLI
Hvernig- Pantagrúll segir
átakanlega sögn um
dauða goðhetja
Epiþerses, faðir
Emilíans mælsku-
fræðings, var að sigla
frá Grikklandi til It-
alíu á skipi hlöðnu
margvíslegum varn-
ingi og allmörgum
farþegum, þegar byr-
inn féll undir kvöld hjá Ekkinadeseyjum
sem eru á milli Moreu og Túnis; skipið
rak upp að Paxes þar sem þeir lögðu
því. Nokkrir farþegar sváfu og sumir
vöktu, og aðrir drukku og átu. Þá heyrð-
ist frá Paxes-ey rödd kalla hástöfum:
Þamún. Við þetta skelfdust þeir allir.
Þamún þessi var skipstjórnarmaður
þeirra, Egifti að uppruna; en þeir þekktu
hann ekki undir því nafni, að undantekn-
um nokkrum farþeganna. Þessi rödd
heyrðist í annað sinn; hún kallaði Þamún
með hræðilegu öskri. Enginn svaraði,
en allir voru hljóðir og skulfu þá er þessi
rödd heyrðist í þriðja sinn, enn hræði-
legri en áður. Þá varð Þamún til að
svara: „Hér er ég. Hver kallar mig?
Hvað viltu ég geri?“ Þá talaði röddin
enn, og hafði hærra, hún sagði honum
og bauð að tilkynna þegar er þeir kæmu
til Palotes, að Pan hinn mikli Guð, væri
dauður.
Epiþerses sagði að þá er allir skip-
veijar og farþegar höfðu heyrt þessa
rödd hafi þeir orðið magnstola og dauð-
hræddir. Og þegar þeir ræddu það sín
á milli hvort væri ákjósanlegra: að þegja,
eða láta berast það sem þeim hafði ver-
ið skipað, sagði Þamún þeim hvað hann
hygðist fyrir: fengju þeir meðbyr skyldu
þeir fara fram hjá án þess að segja
neitt; en ef logn dytti á myndi hann láta
berast það sem hann hafði heyrt. Þegar
þeir komu nær Palotes, höfðu þeir hvorki
vind né straum. Svo Þamún steig upp á
stafn, horfði til lands og tilkynnti það
sem honum hafði verið sagt; að hinn
mikli Pan væri dauður. Fyrr hafði hann
ekki sleppt síðasta orðinu en háværar
stunur, mikil harmakvein og mikið há-
reysti heyrðist frá landi, ekki frá einum
einstaklingi heldur mörgum senn.
Þessi fregn (en þar voru margir við
staddir) var fljót að spyijast til Róma-
borgar.
Tiberius, þá keisari í Róm, lét senda
eftir þessum Þamún. Þegar hann hafði
hlýtt á mál hans festi hann trúnað á það
sem hann sagði. Hann spurðist fyrir um
það hjá lærðum mönnum, sem voru fjöl-
mennir við hirð hans og í Rómaborg,
hver hann væri þessi Pan, og komst að
því af frásögn þeirra að hann væri sonur
Merkúrs og Penelópu.
Svo hafði Heródótus ritað snemma á
wll guoa. tiigi ad siour neit eg nann
vera hinn mikla e'ndurlausnara trúaðra
sem lífið lét smánarlega í Júdeu vegna
öfundar og óréttsýni æðstu prestanna,
doktoranna, klerkanna og munkanna
undir lögmáli Móse. Og þessi túlkun
sýndist mér ekki fráleit: því með réttu
má kalla hann á tungu Grikkja Pan,
vegná þess að hann er okkur Állt, allt
sem við erum, allt sem við lifum, allt sem
við eigum, allt sem við vonum er hann,
það er í honum, kemur frá honum, er
af honum. Þetta er sá góði Pan, hirðir-
inn mikli, sem ber ekki aðeins elsku og
kærleika til lamba sinna, eins og hjarð-
maðurinn ástheiti, Korydon, vottar, held-
ur og til hjarðmannanna. Við dauða
hans verða kveinstafir, andvörp, emjan,
harmagrátur um alla Heimsins vél:
Himna, jörð, haf, helju. Tíminn kemur
heim við þessa túlkun sem er mín, því
þessi stór-góði, stór-mikli Pan, okkar
einstæði frelsari, dó fyrir utan Jerúsal-
em, á stjórnartíma Tiberiusar keisara í
Rómaborg.
Að endaðri sögu þessari var Pantagr-
úll lengi hljóður, djúpt sokkinn í hug-
leiðslu. Litlu síðar sáum við úr augum
hans renna tár, stór sem strútsegg. Guð
varðveiti mig ef ég lýg einu orði.
Þýðandinn er rithöfundur og kennari.
HALLDÓR KRISTJÁNSSON
í tilefni dagsins
Vér komum að gleðjast í mirmingu manns
er markaði þjóð sinni skeið,
vér vitum að orð hans og hugsanir hans
oss hrifu á farsældar leið,
því sá kunni stáli að stappa í þjóð
og styrkja til baráttu menn,
þó langt sé að baki hans barátta góð
vér búum að starfi hans enn.
Hann trúði á samtök og samvinnu lýðs
og sigrandi í félagi störf,
hann kunni með festu að fylkja til stríðs
er fólkinu væri það þörf.
Hann vissi að þjóðanna velmegun öll
á verðmætri framleiðslu er byggð,
með nýtingu landsins við firði og fjöll
er framtíðin alþýðu tryggð.
Ogþess vegna hlaut hann að meta það meir
sem mönnum til verka er kennt,
með ráðdeild og hagsýni hlytu þá þeir
að hefjast af verklegri mennt.
Og söguna kunni hann og vissi því víst
hvað verðmætin tapast og nást, ..... . , ,
,,, Hofundur er kenndur við Kirkjubol i Onundar-
hann vissi hvert olán af óreiðu hlýst fjrg| 0g er ný þjngVörður á Alþingi. Ljóöiö var
og einnig hve sigrarnir fást. tlutt á Hrafnseyri 17. júní 1988.
Hann vissi að hófsemi erhamingja manns,
með hagsýni áleiðis kemst,
að nýta með skynsemi náttúru lands
er nauðsyn sem skipað er fremst,
með elju og manndómi yrkja skal land
og ávaxta komandi tíð
svo skammsýnin nái ekki aðgera oss grand
með gjörninga meinlegri hríð.
Vér komum að gleðjast í minningu manns
sem menningu farsældar sá,
og gott er að dveljast við hugsjónir hans
og hugsa oss til þeirra að ná. '
Að nýta, að vernda, að verja sitt land
með verklegri kunnáttu mennt,
að láta ekki hófleysið gera oss grand,
það getur Jón forseti kennt.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. JÚLM988 17