Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1988, Blaðsíða 10

Um
nýja
,4*oðann í austriu
Götumynd frá Sjanghai,
A
síðastliðnu hausti var okkur hjónum boðið í
þriðja sinn að heimsækja Kína. Nú var ásamt
okkur boðið forstjóra Kjarvalsstaða, Alfreð
Guðmundssyni og konu hans, Guðrúnu.
Kínverjar hafa efnt til margra og stórra vöru-
Róttækasta breytingin,
sem átt hefur sér stað í
efnahagsmálum Kína á
undanförnum árum,
felst í stórauknu
samstarfi við erlend
fyrirtæki í því skyni að
fá erlent fjármagn til
landsins og hagnýta
vestræna tækni.
3. HLUTI
Eftir GYLFA Þ. GISLASON
og listsýninga í Reykjavík og jafnan haldið
þær á Kjarvalsstöðum. Náin samskipti hafa
því átt sér stað um mörg undanfarin ár
milli kínverska sendiráðsins og forstjóra
Kjarvalsstaða. Dvöldum við í Kína frá 6. til
20. maí og heimsóttum Peking, Xían, Guil-
in, Hangzhou og Sjanghai. Leiðsögumaður
okkar allan tímann var Wang Chongxu,
háskólamenntaður maður í ensku og ensk-
um bókmenntum, og ung stúlka, Lu Yan-
istar. Með því vildu þeir undirstrika, að
þeir teldu rétt, að ríkið ætti allt jarðnæði
og öll framleiðslufyrirtæki. Um einhvers
konar allshetjar áætlun um heildarfram-
leiðslu þjóðarbúsins yrði að vera að ræða.
Hins vegar höfðu margir þeirra uppi efa-
semdir um jafnmiðstýrðan áætlunarbúskap
og tíðkaðist í Sovétríkjunum. Ríkið hefði
þar of mikil áhrif, og ekki væri víst, að hið
opinbera væri hagsýnn atvinnurekandi. Þeir
höfðu mikinn áhuga á að fræðast um skip-
an atvinnumála í Vestur-Evrópu, einkum
um þá tegund áætlunarbúskapar, sem
stundaður hefur verið og er í Frakklandi.
II.
A dagskrá heimsóknar okkar nú í maí

Samstarfsfyrirtæki Sqibb og Kínvetja í Sjanghai.
xia, einnig menntuð í ensku og enskum
bókmenntum. Í borgunum, sem við heim-
sóttum, var hvarvetna tekið á móti okkur
af fulltrúum Vináttustofnunarinnar.
í lok sfðustu greinar minntist ég þess,
er ég hafði 1982 dvalið daglangt í hagfræði-
deild háskólans í Sjanghai og átt viðræður
við ýmsa prófessora deildarinnar. Þá var
þegar orðið ljóst, að mikil stefnubreyting
var að eiga sér stað í efnahagsmálum Kína.
Allir kváðust prófessoramir vera kommún-
var fundur í Ráði Kína til eflingar alþjóðavið-
skiptum. Tekið var á móti okkur af forseta
ráðsins, Jia Shi, manni á mínum aldri. Hann
kynnti okkur síðan fyrir einum af hagfræð-
ingum ráðsins, Liu Deyu, sem við áttum
síðan langar og ýtarlegar viðræður við.
Hann reyndist hámenntaður hagfræðingur
á vestrænan mælikvarða. Það, sem sagt
verður hér á eftir, verður fyrst og fremst
byggt á þessum viðræðum.
Landbúnaður er aðalatvinnuvegur þjóðar-
innar. Um 80% þjóðarinnar eru bændur.
En mjög lítill hluti framleiðslunnar fer nú
fram á ríkisbúum. Framleiðslan fer fram á
samyrkjubúum eða býlum, sem einstakir
bændur hafa fengið umráð yfir og afnota-
rétt af hjá opinberum aðila. Meiri hluti fram-
leiðslunnar verða bændur og afhenda hinu
opinbera við verði, sem það ákveður, en
kjami þeirrar breytingar, sem smám saman
hefur verið að eiga sér stað síðan 1979, er
fólginn í því, að bændur mega selja vax-
andi hluta framleiðslu sinnar á markaði við
því verði, sem þar er að fá. Tilgangurinn
er að hvetja til aukinna afkasta og tekju-
aukningar. Kínveijar vilja ekki kenna hug-
myndina, sem hér er að baki, við einkarekst-
ur, heldur „eigin ábyrgð" („responsibility"),
en hennar gætir í sívaxandi mæli á öðrum
sviðum efnahagslífsins.
Önnur meginbreytingin, sem átt hefur sér
stað, er sú, að sett hafa verið lög um rekst-
ur fýrirtækja, sem gera ráð fyrir því, að
fyrirtæki geti verið rekin af samvinnufélög-
um, einstaklingum, samstarfsfyrirtækjum
kínverskra aðila og erlendra og erlendum
aðilum eingöngu. Eru fyrirtækin þá eign
þessara aðila. Þau ákveða verð afurða sinna
og það kaupgjald, sem greitt er. Kveður
einkum að slíkum rekstri í ýmsum þjónustu-
greinum, en einnig t.d. í fataiðnaði. Er það
talin skýring á þeirri gífurlega auknu §öl-
breytni í klæðaburði, sem nú blasir við.
En róttækasta breytingin, sem átt hefur
sér stað í efnahagsmálum Kína á undanförn-
um árum, felst í stórauknu samstarfi við
erlend fyrirtæki í því skyni að fá erlent fjár-
magn til landsins og hagnýta vestræna
tækni. Komið hefur verið á fót fjórum svo
nefndum „efnahagssvæðum", fjórtán svo
nefndum „opnum borgum“ við ströndina og
nýlega hafa heil strandsvæði verið „opnuð“
erlendum fyrirtækjum. í þessu felst, að á
efnahagssvæðunum, í opnu borgunum og á
opnu strandsvæðunum, mega erlend fyrir-
tæki hefja rekstur og framleiðslu hvers
konar varnings, sem einkum er ætlaður til
útflutnings, en ekki til sölu á markaði í
Kína. Hagur Kínverja af þessu er sá, að
fólk fær vel greidda atvinnu, fyrirtækin
kaupa ýmis hráefni í Kína og þá ekki hvað
sízt: Kínveijar kynnast nýrri háþróaðri
tækni. Hagur erlendu fyrirtækjanna er fólg-
inn í því, að vinnuaflið er ódýrt, auk þess
sem kínversk stjórnvöld veita þeim ýmiss
konar hlunnindi. Meðan við vorum í Kína,
var t.d. birt frétt um það, að ákveðið hefði
verið, að allur innflutningur til nýrra fyrir-
tækja í Hainan-fylki yrði tollfijáls, bæði
efni til bygginga og hráefni til framleiðslu.
Það eru einkum Bandaríkjamenn og Japan-
ir, sem stofna fyrirtæki við þessi skilyrði.
Algengasta formið á samvinnu Kínveija
við erlend fyrirtæki er, að stofnað er fyrir-
tæki, sem nefnt er „samstarfsfyrirtæki“
(,joint venture"). Um 10.000 slík fyrirtæki
hafa verið stofnuð í Kína á undanfömum
árum, og getur stofnfé skipzt með mismun-
andi hætti milli Kínveija og hinna erlendu
aðila. Um 4600 slíkra samstarfsfyrirtækja
eru hliðstæð hlutafélögum okkar, um 5200
10