Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1988, Blaðsíða 11

eru samvinnufélög og tæplega 200 algjör-
lega í eign erlendra aðila. Flest selja þau á
erlendum markaði. En Kínveijar fá gjald-
eyri.
Við heimsóttum slíkt samstarfsfyrirtæki
í Sjanghai. Það er lyfjafyrirtæki og er að
hálfu leyti í eigu bandaríska lyfjafyrirtækis-
ins Sqibb, en að hálfu leyti í eigu Kínveija.
Verksmiðjan var byggð fyrir þrem árum,
af Sqibb, og kostaði um 100 milljónir doll-
ara. Hún er eins og nýjustu og fullkomn-
ustu verksmiðjur fyrirtækisins í Banda-
nkjunum og notar einkalejrfí, sem Sqibb á.
I stjóminni er helmingur Kínveijar, en hinn
helmingurinn Bandaríkjamenn. Aðalfor-
stjórinn er Bandaríkjamaður, en allir aðrir
starfsmenn, um 250, em Kínveijar. Hagnað-
ur skiptist til helminga. Þótt þessi verk-
smiðja hafi sérstöðu að því leyti, að hún
selur nær eingöngu á innlendum markaði,
á bandaríska fyrirtækið rétt á að fá sinn
ágóðahluta greiddan í dollumm, en hefur
hins vegar ekki enn farið fram á það, hald-
ur geymir hann í fyrirtækinu, á vöxtum.
Við ræddum þama við Ding Shou Ren
fjármálastjóra og Jin Bai Cheng aðalefna-
fræðing. Þegar ég spurði þá, hvort þeir
réðu sjálfir verðinu á afurðum sínum (verið
var að framleiða vítamíntöflur, þegar við
vomm þama), svömðu þeir því játandi, og
sögðust selja dálítið ódýrar en ríkisfyrirtæki
í sömu grein. Þegar ég spurði þá, hvort
þeir ákvæðu sjálfir laun starfsmanna sinna,
svömðu þeir því líka játandi, og sögðust
greiða hærri laun en hliðstæð ríkisfyrir-
tæki. Þegar ég spurði þá, hvort þeir högnuð-
ust, sögðu þeir hlæjandi, að annars væm
þeir varla að reka fyrirtækið. En þegar ég
spurði þá um hagnaðinn í hlutfalli við stofn-
féð, létu þeir sér nægja að segja, að hann
væri vemlegur, en bættu við, að salan hefði
þrefaldazt á þeim ámm, sem fyrirtækið
hefði starfað.
m.
Liu Deyu taldi hina nýju stefnu Kínveija
í efnahagsmáium hafa borið mikinn árangur
á undanfömum níu ámm. Hann skýrði
kjama hennar á fagmannlegan hátt:
1. Eignarréttaraðstæðum hefur verið
breytt. Opinber eign er yfírgnæfandi, en
eignarréttur að fyrirtækjum getur einnig
verið með öðmm hætti: í höndum sam-
vinnufélaga, einstaklinga, samstarfsfyrir-
tækja og erlendra fyrirtækja. Tekjuskipting-
arreglum hefur einnig verið breytt. Tekjur
em fyrst og fremst í formi launa, en eigna-
tekjur og hagnaður em einnig viðurkennd
tekjuform.
2. Akvörðunarvald fyrirtækja hefur verið
aukið. Þau geta tekið ákvörðun um fram-
leiðslu. sína og sölu, ákveðið verð afurða
sinna og laun starfsmanna sinna. Megin-
reglan er sú, að greina milli eignar fyrirtæk-
isins og stjórnar þess.
3. Fram að þessu hefur verið lögð megin-
áherzla á að auka fjölbreytni í neyzluvöm-
framleiðslu, en nú er einnig farið að leggja
áherzlu á markað fyrir framleiðendavömr,
bæta tækni og efla fjármagns- og fasteigna-
markað. Áhrif verðmyndunar á framleiðslu
og sölu verða æ meiri. Sósíalískt markað-
skerfí er í burðarliðnum, og markaðsöfl
skipta vaxandi máli í efnahagslífinu.
4. Þjóðarhagfræðilegum stjómunarað-
ferðum er beitt í auknum mæli, á sviði
áætlunargerðar, fjárfestingarstjórnar, í op-
inberum Qármálum og skattamálum, banka-
málum og utanríkisverzlun. Á öllum sviðum
er lögð megináherzla á að hverfa frá beinni
stjóm yfir í óbeina. Áætlunargerðinni, sem
var miðstýrð í alltof ríkum mæli, hefur ver-
ið breytt. Að fáeinum árum liðnum mun
aðeins um 30% efnahagslífs Kína lúta heild-
aráætlanagerð.
Þegar leið á samtalið varð það smám
saman æ opinskárra. Ég sagði, að stefna
sú, sem hann lýsti, minnti að ýmsu leyti á
stefnu nútíma jafnaðarmanna á Vesturlönd-
um, nema að því leyti, að þeir væru í æ
ríkara mæli andvígir þjóðnýtingu, ríkiseign
á landi og framleiðslutækjum. Hins vegar
sagðist ég fyrir mitt leyti telja, að minnk-
andi fylgi við þjóðnýtingu á Vesturlöndum
ætti ekki fyrst og fremst rót sína að rekja
til eignarréttaraðstæðnanna, heldur til hins,
að þjóðnýtingunni hefði fylgt stjórn ríkisins
á fyrirtækjunum, þ.e. áhrif stjómmála-
manna á stjómina, en góðir stjómmálamenn
þyrftu ekki að vera hagsýnir atvinnurekend-
ur. Þetta væri í raun og veru það, sem
hann hefði verið að segja. í sjálfú sér teldi
ég eignarréttarsjónarmiðið aukaatriði. Þró-
un stórfyrirtækja á Vesturlöndum hefði ein-
mitt byggzt að verulegu leyti á því, að skil-
ið hefði verið milli eignar og stjórnar. Mik-
ill fjöldi hluthafa ætti fyrirtækin, en stjóm
þeirra væri í höndum launaðra sérfræðinga,
sem lítið sem ekkert ættu í fyrirtækjunum.
Þetta sagðist Liu gera sér ljóst og vera mér
sammála um, að hagkvæm stjórn væri aðal-
atriði í efnahagslífínu. Kínversk stjómvöld
vildu hins vegar ekki hverfa frá opinberri
eign sem undirstöðu hagkeri'isins, þótt þeir
viðurkenndu réttmæti og jafnvel nauðsyn
einkaeignar á ýmsum sviðum. Hann sagðist
vera fylgjandi markaðskerfí og kvaðst telja
það geta samrýmzt opinberri eign lands og
framleiðslufyrirtækja, ef nógu skýrt væri
greint milli stjórnar og eignar og unnið væri
í aðalatriðum eftir samræmdri heildaráætl-
un. Svo bætti hann brosandi við, að í fyrra
hafí hann fengið heimsókn af þremur dönsk-
um hagfræðiprófessorum. Þeir hafi spurt
sig, hvort hann teldi, að hagkerfíð ætti að
byggjast að hálfu leyti á markaðskerfi og
að hálfu leyti á áætlunarbúskap, fyrst og
fremst á markaðsbúskap, sem styddist við
áætlunarbúskap, eða á áætlunarbúskap,
sem styddist við markaðskerfi. Hann sagð-
ist hafa svarað því til, að hann teldi það
komið undir aðstæðum og þróunarstigi þjóð-
félagsins. Hann kvaðst ekki draga það í
efa, að í iðnríkjum Vesturlanda gæti hag-
kvæmasta skipunin verið markaðskerfi með
stuðningi áætlunarbúskapar. En í Kína yrði
opðinber eign og áætlunarbúskapur að vera
grundvöllur hagkerfisins, markaðskerfið
ætti hins vegar smám saman að fá víðari
vettvang.
Ég sagði, að ég hefði orðað spumingu
dönsku prófessoranna dálítið öðru vísi.
Vandamálið væri, hvernig blanda ætti í
hagkerfí markaðskerfi, áætlunarbúskap og
velferðarstjónarmiðum. Þá var eins og birti
yfír honum, og hann sagði eitthvað á þá
leið, að þeirri spumingu hefði hann heldur
viljað svara. Hann þekkti skoðanir jafnaðar-
manna, sósíaldemókrata. Á Vesturlöndum
mundi hann velta þessu fyrir sér. En í Kína
væm velferðarsjónarmiðin ekki enn ofarlega
á baugi, nema að því leyti, að meginvanda-
málið væri að útvega milljarð manns mat
og /öt.
Ég sagði, að athyglisvert væri, um hversu
mikið maður, sem væri kommúnisti, eins
og hann, og maður, sem væri jafnaðarmað-
ur eins og ég, værum sammála. Hann sagð-
ist í sjálfu sér ekki vera neitt hissa á því.
Menn gætu verið og ættu að vera sammála
um viss grundvallarsjónarmið. En þegar
menn lifðu í gerólíkum þjóðfélögum, væri
ekki óeðlilegt, að viðhorf til skipunar bæði
stjómmála og efnahagsmála yrðu ólík. Það
yrði að hafa í huga, að Kínveijar væru fá-
tæk og fmmstæð þjóð í atvinnumálum, átta
hundmð milljónir bænda. Samt framleiddu
Kínveijar nú meira af kolum en nokkur
önnur þjóð, og hið sama ætti við um korn
og bómull. Þeir væm orðnir hinir þriðju í
röðinni í framleiðslu rafmagns og hinir
fjórðu í framleiðslu stáls.
IV.
Að morgni síðasta dags heimsóknar okk-
ar var okkur boðið til kveðjuathafnar í ein-
um af viðhafnarsölum þinghailarinnar við
torgið við Hlið hins himneska friðar. Gest-
gjafí okkar var frú Lei Jieqiong, ein af fímm
varaforsetum þingsins. Var þar skipzt á
kveðjuræðum að hefðbundnum hætti.
Það er mjög lærdómsríkt að hafa fengið
tækifæri til þess að kynnast þeirri stefnu,
sem núverandi valdhafar í Kína fylgja í efna-
hagsmálum. Á því er ekki nokkur vafi, að
hún mun leiða til mikilla framfara á næstu
ámm og áratugum. Á þeim tíma, sem liðinn
er, síðan heimsstyijöldinni síðari lauk, hafa
gerzt efnahagsundur í Austur-Asíu. Hið
sigraða ríki Japan er orðið eitt af mestu
iðnríkjum heims. Hong Kong er stórveldi í
framleiðslu og viðskiptum. Hið sama má
segja um Singapúr. Og fátæk lönd eins og
Suður-Kórea og Taiwan em orðin iðnríki.
íbúar allra þessara ríkja em bráðduglegt
og vinnusamt fólk. Það á sannarlega ekki
í minna mæli við um Kínveija. Auðvitað
tekur það tíma fyrir þúsund milljóna þjóð,
sem nú er fyrst og fremst bændaþjóð, að
verða iðnríki. En Kínveijar hafa tíma. Þeir
þekkja sögu sina í fjögur þúsund ár. Þeim
þarf ekki að liggja nein ósköp á. En þegar
að því kemur, að allt að 1500 milljónir
manna í Austur-Asíu hafa tileinkað sér
nútímatækni í framleiðslu og viðskiptum,
verður heimurinn mjög frábmgðinn því, sem
hann er í dag. Mannkyn allt verður þá miklu
auðugra en það er í dag. En valdahlutföllin
í heiminum geta orðið önnur. Varðveizla
friðar er sannarlega nauðsynleg í dag. Hún
verður enn nauðsynlegri þá. Og mikilvægt
er, að sem flestir geri sér ljóst, að heimur-
inn mun breytast mikið á næstu áratugum
og að margt bendir til þess, að breytingin
muni verða mest í Austur-Asíu.
Höfundur er prófessor við Háskóla (slands.
RAGNHILDUR ÓFEIGSDÓTTIR
Seinasta
kvöldið okkar
Hunang sálar þinnar
var & vörum þínum
líkami þinn var ilmandi fijóduft
ofþroskaðrar rósar
sem átti ekkert eftir
nema fella blöðin
sál mín var fræið
sem reis upp af rósinni
það kvöld blés blærinn fræinu
til mánans
hvít mjólk mánans
draup
á draum þinn
Astarljóð
6 ástin mín
logandi
hættulega
eins og skógareldur
á Líbanonshæðum
eins og hnífur
hertur í eldi
í hendi hins ókomna
ástin mfn skínandi bjarta
eins og sólin
þegar hún brennir ör
á ásýnd eyðimerkurinnar
eins og sólin þegar
hún rífur úr sér
rautt hjartað
og lætur blóð sitt flæða
yfir hvíta eyðimörkina
eins og net stjarhanna
sem breiðist yfír eyðimörkina
á nóttinni
sem enginn fær rofíð
frekar en forlögin
Höfundur er húsmóðir í Reykjavík.
GUÐRÚN ÞURA KRISTJÁNSDÓTTIR
Til prinsins
frá Öskubusku
Flýgur fíjótt
fuglinn fagur
flýgur frá mér.
Stélið strítt
en stíllinn stór
stefnir ekki til mín.
Hjartað hopp
næstum stopp
og stolin rós
handa þér.
Dansar dátt
draumur dýr
dansaðir við mig.
Bakið breitt
og brosið blítt
beindir þvf til mín.
Hjartað hopp
naestum stopp
og stolinn koss
fyrir löngu.
Sorg
I myrkrinu heyrist ekki.
Eitt óboðið tár
skýst úr hvarmi,
leitar sér dvalarstaðs
endar á þunnri vör
gamals manns.
Höfundur er laganemi.
Æðabert handarbak
þurrkar þreytulega tárið
en annað kemur
í þess stað.
Allt sortnar
og í myrkrinu heyrist
ekki.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. JÚLl 1988 1 1