Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1988, Blaðsíða 7

Bæverska konan Teresa Neumann fékk opin sár á síðu, enni og hendur & hverj-
um föstudegi.
fyrri hliðstæður að fá Millet sýknaðan.
Helstu rökin í málinu voru drykkjuskapur
frúarinnar.
Nú er öldin önnur. Læknar viðurkenna
almennt ekki (að minnsta koti ekki opin-
berlega) að sjálfvakinn bruni eigi sér yfir-
höfuð stað. Ekki svo að skilja að þeir liggi
á upplýsingum um slíka atburði, heldur
snúa þeir sér einfaldlega undan þegar slíkt
ber á góma — finnst það ef til vill sér til
minnkunar að tjá sig um svo fáránlegan
hlut. Vera má, að menn beri minna skyn-
bragð á það nú á tímum hversu sérstakt
fyrirbæri sjálfvakinn bruni er en á hinum
myrku öldum, þegar böðlar kvörtuðu yfir
miklum eldsneytiskostnaði við að brenna
glæpamenn og galdrahyski.
Víkjum aftur að öldungi þeim 92 ára sem
nefndur var í upphafi þessa máls. Það eru
víst ekki miklar ýkjur að segja að maður
þessi, Dr. J. Irving Bentley, hafi brunnið
til ösku einn og yfírgefinn á klósettinu heima
hjá sér. Frásögnin af atburði þessum er ef
til vill meira traustvekjandi í okkar augum
en sagan af frú Millet vegna þess að hann
gerðist á þessari öld. Einnig var tekin ljós-
mynd á staðnum þar sem atburður þessi
átti sér stað.
Vetrarmorgun árið 1966 í Coudersport,
Norður-Pennsylvaníu. Don nokkur Gosnell
sem sér um að lesa af mælum fyrir gas-
kompaníið þar í bæ kemur í hús dr. Bentley
til að athuga stöðuna á gasmælinum. Hann
kastar að venju kveðju á gamla manninn,
sem aldrei þessu vant ansar honum engu.
Gosnell fer niður í kjallara þar sem gasmæl-
irinn er, en verður þá var við ljósbláan reyk
sem leggur af undarleg lykt. Uti í homi sér
hann öskuhrúgu og gat brennt í gegnum
loftið fýrir ofan. Gosnell þykir þetta ekki
einleikið og hraðar sér upp í íbúð Bentleys,
þar sem hann finnur mannsfót inni á klós-
etti. Skelfingu lostinn æðir hann út úr hús-
inu og öskrar: „Dr. Bentley er bmnninn til
ösku.“
Dauði dr. Bentley vakti sérstaka athygli
þeirra manna sem vanir vom að fást við
mál af þessu tagi — slökkviliðsmanna sem
annarra. Fyrir utan þennan bút af fótlegg,
svo og hnjálið, var nefnilega ekkert eftir
af Bentley annað en öskuhrúgan. John J.
Grenoble, sérfróður maður um líkbrennslu,
upplýsti af þessu tilefni að í líkbrennsluofn-
um séu líkin fyrst brennd í eina og hálfa
klukkustund við 1200oC, en síðan í eina til
tvær og hálfa klukkustund við tæpar
1000°C. Að því búnu verði að mylja beinin
í mortéli. Jafnframt minnti hann á að í
húsbmna kæmist hitinn í mesta lagi um
800°C! Yfirvöld tilkynntu að dánarorsök
hefði verið reykeitmn — þægileg leið út úr
óþægilegu máli; og dánardómstjórinn skáld-
aði sögu um atburðinn. Hún var eitthvað á
þá leið að gamli maðurin hefði trúlega
kveikt sér í pípu uppi í rúmi og þá viljað
svo óheppilega til, að kviknað hefði í nátt-
fötum hans. Hefði Bentley þá staulast fram
á klósett, en fallið þar í öngvit og orðið eldin-
um að bráð. Auðséð er, að hér var verð að
beija í brestina með því að „gleyma" ýmsum
mikilvægum atriðum. Jafnvel aulalegar
skýringar em taldar skárri en að þurfa að
grípa til hins voðalega og bannfærða fyrir-
bæris, sjálfvakins bmna. Til dæmis gleym-
ist að beinin vom bmnnin til ösku, en slíkt
á ekki að geta gerst jafnvel þótt húsið hefði
bmnnið til kaldra kola (einu skemmdirnar
á húsinu af völdum bmnans var bmnagatið
í gegnum gólfið sem fyrr var nefnt). Einnig
gleymdist að nefna að pípa Bentleys var í
statífí þegar aú var komið. Jafnvel þótt við
gemm því skóna að dr. Bentley hafi verið
persónugervingur reglufestunnar (dánar-
dómsstjórinn byggði reyndar niðurstöðu sína
á því að svo hefði ekki verið), þá er erfitt
að sjá fyrir sér mann sem kviknað hefur í
dunda við að koma pípu fyrir í statífi.
Dauði dr. Bentleys er að ýmsu leyti dæmi-
gerður fyrir það sem nefnt hefur verið sjálf-
vakinn bmni — bæði aðkoman og viðbrögð
yfirvalda. Athugum nú helstu almennu ein-
kennin á fyrirbæri þessu.
Þau dauðsföll sem sumir kenna sjálf-
vöktum bmna hafa viss sameigileg ein-
kenni. Líkaminn brennur að mestu til ösku,
hold og bein, yfirleitt þó að hluta útlima
slepptum og stundum höfði. Húsgögn og
aðrir munir á staðnum þar sem atburðurinn
á sér stað verða yfirleitt fyrir litlum eða
engum skemmdum — sama gildir oft um
klæði fólksins. Hitinn sem myndast við
slíkan bmna hlýtur þó að vera óskaplegur
því lifandi hold er, eins og fram hefur kom-
ið, ekki sérlega eldfimt og auk þess fara
mannsbein ekki að gefa sig fyrr en við
u.þ.b. 1650°C. Tilfelli af þessu tagi þykja
einmitt undarleg sökum þess, hve lítið (eða
jafnvel ekkert) eldurinn breiðist út. Þá hafa
menn dregið þá ályktun af stellingum
líkamsleifanna að eldurinn kvikni í svo mik-
illi skyndingu, að fórnardýrin hafi oft ekki
Jarðneskar leyfar Irvings Bentley.
ráðrúm til að bregðast við á nokkum hátt.
Að öllu samanlögðu virðist sjálfvakinn bmni
frábmgðinn venjulegum bmna að því leyti,
að hann nærist aðeins á einni gerð eldsneyt-
is og engri annarri: mannsholdi.
Ekkert er vitað um það með vissu hve
algengur sjálfvakinn bmni er, enda almenn
tilhneiging að til að hafa hljótt um slík fyrir-
bæri. Fjöldi þekktra tilvika er á þriðja hundr-
að og telja sumir, að óhætt muni að tífalda
þá tölu.
Við nánari athugun á þeim tilfellum sem
vitað er um kemur í ljós, að sjálfvakinn
bmni heijar nokkum veginn jafnt á karla
og konur (áður vom margir þeirrar skoðun-
ar að slík örlög biðu fyrst og fremst kvenna,
einkum drykkfelldra). Þó munu kvenkyns
fómardýrin að jafnaði nokkuð yngri. Sjálf-
vakinn brani virðist einkum heija á fólk sem
býr við bágbomar félagslegar aðstæður (svo
sem einangmn), en frá þeirri reglu em þó
ýmsar undantekningar. Dæmi em um svo
til hvers kyns ytri aðstæður (sjálfvakinn
bmni hefur deytt fólk á dansgólfi, á göngu,
undir bílstýri o.s.frv.) og aldur, samanber
örlög ellefu mánaða ungbarns, Peter Sea-
ton, í Lundúnum í janúar 1939. Bamið lá
sofandi í herbergi sínu, þegar fjölskylduvin-
Eldganga. Á Suðurhafseyjum fór hún
þannig fram, að maðurgekk yfir steina,
sem ættu að hafa verið rúmlega 400
stiga heitir og er hægt að ímynda sér,
hvaða áhrif það hefði á vepjulegt fólk.
Sjá einnig rammagrein um eldgöngu.
ur sem hafði litið inn heyrði óttaþmngið óp
og flýtti sér að herbergi Peters. Honum
sagðist svo frá: „Engu var líkara en að ég
hefði opnað brennsluofn. Miklar eldtungur
skutust fram, svo ég brann í andliti og hent-
ist yfir ganginn. Það var ekki í mannlegu
valdi að koma Peter til bjargar." Yfírmaður
í slökkviliði Lundúna sem rannsakaði her-
bergið gat enga skýringu gefíð á brananum.
Hann fann ekkert sem valdið gæti minnsta
bmna, hvað þá slíku eldhafi sem orðið hafði
Peter litla að bana. Flest húsgögn í herberg-
inu vom óskemmd.
Þegar reynt er að lýsa „dæmigerðu" fóm-
arlambi sjálfvakins bmna — og þá verður
auðvitað hafa allar undantekningar í huga
— getur útkoman t.d. orðið þessi:
„Aldur og kyn skipta minna máli en sál-
rænt og líkamlegt ástand. Við getum
ímyndað okkur einmana kyrrsetumann-
eskju, þjáða afvöldum sjúkdóms eða slysa
á barmi örvæntingar, þunglynda eða fulla
gremju. Slíkt andlegt ástand gæti haft
áhrif á líkamann og efnaskiptin ..."
Ýmsir hafa lagt á sig það erfíði að leita
skýringa á sjálfvöktum bruna. Þarf ekki að
orðlengja það, að engin fullnægjandi skýring
hefur fundist til þessa. Skýringartilraunir
em af ýmsu tagi og endurspegla þær ef til
vill fyrst og fremst heimsmynd og hugsana-
ferli höfunda sinna. í meiginatriðum má
setja tilgátusmiðina í tvo flokka — þá sem
leita sálrænna eða „dulrænna" skýringa af
einhveiju tagi og hina sem telja orsakir af
efna- og eðlisfræðilegum toga. Þessi tvenns
konar viðhorf eiga sér raunar gamlar ræt-
ur. Til forna kenndu menn um reiði guð-
anna, en þegar menn tóku að tileinka sér
vísindaleg viðhorf eftir lok miðalda var far-
ið að kenna víninu um. Menn vom þó ekki
slyngari í tölfræði en svo, að þeir áttuðu
sig ekki á því að setja mátti vínneyslu í
sambandi við hvers kyns slys og hrakfarir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. JÚLl 1988 7