Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.2000, Blaðsíða 11

þvögu af hundum sem biðu og ruku í bílinn
þegar Ari birtist. Benti hann mér einu sinni
á hund í hópnum sem var með lafandi skott,
hafði sá eitthvað lent óþægilega utaní bíln-
um skömmu áður.
Brotlending
á Melgerðismelum
Eitt sinn sem oftar vorum við að afgreiða
Beeehraft-flugvélina TF ISL á grasinu rétt
vestan við flugbrautina á Melunum þegar
tvær orrustuflugvélar af Tomahawk-gerð
birtust ásamt Douglas-flugvél. En henni
höfðu þær fylgt frá Reykjavík því að á þess-
um árum voru þýskar flugvélar oft á sveimi
við landið. Douglas-flugvélin var að sækja
flugvirkja sem höfðu verið að gera við eina
af orrustuflugvélunum sem aðsetur höfðu á
Melunurn, en sú hafði skemmst.
Eg horfði á þegar fyrri orrustuflugvélin
kom inn til lendingar til suðurs á mikilli
ferð, snerist í lendingunni og geystist útaf
brautinni, undan henni brotnuðu hjólin og
rann hún afturábak á grasinu rétt fyrir
sunnan okkur. Flugmaðurinn var snöggur að
opna hlífðarglerið og stökkva út. Vafalaust
hafa flugvirkjarnir þarna fengið nýtt verk-
efni að kljást við. Oftast var bensíni bætt á
geyma farþegaflugvélanna og sat ég oft uppi
í stjórnklefanum til þess að fylgjast með
bensínmælunum hvenær nóg væri komið.
Það var spennandi að sitja þarna við stýr-
ið og hlusta á gíróhjólin suða í mælitækjun-
um, horfa á hreyflana og skrúfurnar rétt
fyrir utan gluggann, þetta var alveg nýr
heimur og heillandi. Stundum hafði ég
kassamyndavélina með í þessum ferðum, en
þar sem Melarnir voru líka herflugvöllur var
ég hálf smeykur við að láta sjá mig með
myndavél, því miður, annars ætti ég fleiri
myndir frá þessum sögulegu árum.
í snjókomu
og rökkri
Líklega var það í nóv. 1945 að tvær flug-
vélar Flugfélagsins komu að sunnan með
farþega, fóru strax til baka og lögðu síðan í
hann aftur norður, báðar án farþega, en
margir biðu á Akureyri eftir ferð suður. Við
Hrafnkell Sveinsson fylgdumst með atburða-
rásinni, og laust fyrir myrkur fór að snjóa,
og rétt í því kemur Grumman-flugbáturinn
TF ISR yfir bæinn, og ætlaði inná Melgerð-
ismela en sneri við rétt innan við Akureyri
og lenti á pollinum, siglir síðan uppað innri
bryggjunum og þar tókum við Hrafnkell á
móti Magnúsi Guðmundssyni flugstjóra.
Hann spurði strax: „Hvar er Kristján?“ en
það var flugstjóri hinnar flugvélarinnar sem
var Dragon Rapide. í því kemur Addi
Kristbjarnar á BSA inneftir og förum við
allir áleiðis inn á Melgerðismela í bílnum
með honum, en við erum varla komnir nema
spöl áleiðis þegar Rapide-flugvélin flýgur
lágt inn í fjörð í snjómuggunni. En á Mel-
gerðismelunum beið Ari Jóhannesson eftir
flugvélinni og þegar hann sá að veður fór ört
versnandi auk þess sem farið var að rökkva
tók hann fulla bensíntunnu, opnaði Chevroi-
et-bílinn að aftan og kom tunnunni þar fyrir,
opnaði minna lokið og ók nú eftir flugbraut-
inni þannig að bensínið seytlaði úr tunnunni,
síðan kveikti hann í og varð af talsvert bál.
Þetta sá flugmaður Rapide-flugvélarinnar
við Samkomugerði og gat sveigt inn og lent.
Sagði Kristján okkur að þetta hefði bjargað
sér, en við mættum honum og Ara við Grund
á leið í bæinn.
Sandur saman
við rjómakökurnar
Þetta haust tepptist Grumman-flugbátur-
inn TF ISR á Akureyri vegna veðurs en
hann var alltaf keyrður uppá planið við
Strandgötuna þar sem Nortrop-flugvélarnar
norsku höfðu aðsetur á stríðsárunum. Við
Hrafnkell vorum settir á vakt alla nóttina og
sátum í flugbátnum þar til um morguninn,
ég veit eiginlega ekki til hvers, en líklega
áttum við að vekja Ara ef veður yrði mjög
slæmt, það var þó engu að síður talsvert
sunnan rok.
En Ari kom snemma morguns og ók okk-
ur heim, en hann var alveg einstaklega góð-
ur maður og fyrirgaf mér þó svo að ég væri
öðru hvoru að stelast í bílinn, próflaus og
ekki nema fjórtán ára.
Kristjánsbakarí var rétt norðan við planið
þar sem Grumman-flugbáturinn var af-
greiddur, Strandgatan var malargata í þá
daga og þegar þurrt var kom það fyrir þeg-
ar flugmenn voru að snúa flugbátnum að
blástur frá skrúfunum þyrlaði upp sandi og
möl sem rauk beint inn um opna glugga og
jafnvel dyrnar á bakaríi Kristjáns. Minnast
menn þess að bakarameistarinn hafi komið
út á plan öskureiður eftir að rjómakökurnar
í bakaríinu voru orðnar allar í sandi og mold.
Nú er planið umrædda horfið en geymir
nú minnismerki um sögu atvinnuflugsins.
Höfundurinn er flugmaður og Ijósmyndari.
SVEINN SNORRI SVEINSSON
VETRARKVÖLD
Allt fléttaðist það saman í snarkandi glóðinni
léttúðugir tímar tignarlegir hljómar
eftirs tríðsáranna trompets
angurværir tónar vaknið!
einmana píanóleikur frá rjúfa morgunsvæfan
barrokktímabilin u daginn.
vangaveltur núsins, séð að Haninn hoppar einfættur í
ofan tjörninni
sköpunarlag vatnið gárast.
kona gengur eftir snævi Form skósóla skilið eftir í
þöktum vegi hvítum snjónum
klingjandi glös Dom perig- kliður næturinnar umlykur
non hlæjandi munnar húsið.
líkami án skugga undir Hún sem gekk eftir vegin-
skínandi rafljósum færist nær og nær meðan sígarettan brennur upp um er gengin fram hjá.
Höfundurinn býr á Egilsstööum og hefur gefið út þrjár Ijóðabækur.
JÓN FRÁ PÁLMHOLTI
ASOKN
Silfurblátt hafið sigla bátar í logni
suðrænukulið minnist við fjörusteina.
Fuglasveimur í lofti og ljósrauð ský
liðast við ystu brúnir um hvelið hreina.
Ég stend í fjörunni og stari hljóður í
djúpið.
Straumurinn ber mig í huganum alla leið
heim yfir kviku sögunnar kulda tímans
í kvöldblæ af norðri. Ég undrast hvílíkan
seið
andráin magnar. Máttvana hvíli ég einn
í mjúku grasi fjarri úthafsins straumi. r
Þá heyri ég kallað og kyrrðin rofnar. Ég
veit
ég kemst ekki lengur heim nema í
draumi.
Höfundurinn er skóld í Reykjavík.
ÁVÍÐOGDREIF
Publius Vergilius Maro var latn-
eskt nafn hans. Hann fæddist
árið 70 f. Kr. í þorpinu Andes,
smáþorpi skammt frá Mantua.
Eftir hefðbundna uppfræðslu í
Cremona var hpn sendur til
Rómar af föður sínum, sem
var þokkalega stæður bóndi,
til frekara náms. Þar stundaði hann mælsk-
ufræði og lagði stund á tölfræði og stjörn-
ufræði. Mælskufræði var grundvallargrein,
listin að koma fyrir sig orði og sinna mál-
flutningi fyrir rétti, á þjóðarsamkomum
(stjórnmálaumræðum) og lofræður. Höf-
uðáherslan var lögð á að orða ræðu sína á
þann veg að áheyrendur snerust á sveif
með málflytjanda. Elsta gerð mælskufræð-
innar er kennsla í réttarræðum, málflutn-
ingi. Þessi grein hefst á Sikiley á 5. öld og
berst síðan til Aþenu og Rómar. Til þess að
ná valdi á merkingarfylltri ræðutækni,
þurfti heimspeki og þar með almenna upp-
lýsingu. Fyrsta latneska kennslubókin í
mælskufræði var „Rhetorica Herennium"
samin um 80 f. Kr. og er ekki ólíklegt að
Virgil hafi kynnst því riti. Þessi bók var
kennd í skólum langt fram á miðaldir.
Mælskufræði var undirstaða menntunar
með Rómverjum og varð ein þriggja náms-
greina í „trivium" þ.e. „artes liberales“, sem
eru námsgreinar sem hæfa frjálsum manni.
Virgil reyndist of feiminn og veikburða til
þess að hefja starf í Róm sem málafylgju-
maður og hvarf frá Róm heim á búgarð föð-
ur síns, þar sem hann sökkti sér niður í
gríska heimspeki og skáldskap.
Þegar Julíus Caesar var myrtur 44 f. Kr.
upphófst pólitísk uplausn í Rómaveldi, sem
náði jafnvel til hinna friðsælustu sveita-
byggða. Saga Rómar frá 44 til 40 var mörk-
uð aftökum, útlegðardómum og eignaupp-
töku. Árið 41 f. Kr. var allt land í eigu
landeigenda gert upptækt í nágrannasveit-
um Mantua og Cremona og þar með föður-
leifð Virgils. En svo vildi til að sá sem sá
um þessar aðgerðir, Asinius Pollo, var
menntaður maður, hafði kynnst skáldiðju
Virgils og ómerkti eignaupptöku jarðeigna
Virgils. Hann kom Virgil í kynni við hinn
víðkunna Maecenas, styrktarmann skálda
og listamanna. Fyrir áeggjan Maecenasar
tók Virgil að búa kvæði sín undir útgáfu,
yi'kja upp og endurbæta og auka. Fyrsta
ljóðasafnið var frágengið 37 f. Kr. „Bucol-
ica“ hjarðljóð, þar sem tónninn var eftirsjá
liðinna tíma, einfaldra lífshátta í skauti
náttúrunnar og von um betri tíma þar sem
friður myndi ríkja og forn-rómverskar
dyggðir mótuðu samskipti mannanna.
„Bucolica" gerði Virgil skáldjöfur Rómar.
Maecenas bauð honum dvalarstað á Suður-
Ítalíu, í Neapel og þar hóf Virgil undirbún-
VIRGIL
ing að nýju verki sem hann vann að næstu
sjö árin - 37 til 29 - „Georgica" búnaðar-
ljóð. Meðan Oktavianus - Augustus - vann
öllum árum að því að uppræta siðspillingu
og endurvekja forn-rómverskar dyggðir,
vann Virgil að ljóðum um rómverska bónd-
ann sem arktýpu ræktunar og hirðis -
skyldurækins borgara og boðbera siðmenn-
ingar og friðar.
Báðir þessir ljóðabálkar Virgils eiga sér
fyrirmyndir í grískum ljóðum Theocritusar
og Hesiodusar, en þótt kveikjan sé þaðan
runnin er efnið alrómverskt, mettað róm-
verskri sögu fortíðar og eigin tíma. Tilgang-
ur höfundarins er hvatning til samtíðarinn-
ar, að iðka rómverska skyldurækni og
þegnskap og stuðla að friðarveldi Rómar
um alla heima, allt til heimsenda og öll
heimsbyggðin skal þjóna þeim sem tryggir
hinn rómverska frið, Oktavíanusi „Tibi
serviat Ultima Thule“ Georgica 1,30.
Þegar Virgil hafði lokið „Georgica" hóf
hann að semja söguljóð um upphaf Rómar.
Hann gat valið úr ýmsum sögnum og ákvað
að nota arfsögnina um Eneas, prins frá
Troju, sem komst úr logum brennandi
borgarinnar og komst eftir mikla hrakninga
til Italíu þar sem afkomendur hans stofn-
uðu Róm. Eneas var sonur Venusar og af-
komendur hans voru því goðlegs uppruna.
Júlíanska ættin rakti ættir sínar til Eneas-
ar og var því goðkynjuð. Kveikjan að kvið-
unni eru kviður Hómers, Ilions- og Odys-
seifskviður.
í hinum 12 bókum Eneasarkviðu, mýt-
unni um sögu Rómar, lýsir Virgil barátt-
unni fyrir stofnun Rómar, hetjudáðum og
ótal goðsögnum og margslungnum for-
sendum atburðarásar, sem áttu að verða
samtíðarmönnum skáldsins hvati til að full-
komna ætlunarverk Eneasar að stofna ríki
friðar og farsældar sem stæði að eilífu.
Þetta var stefna Oktavíanusar - Ágústusar
keisara. Virgil lauk ekki við kviðuna og
hann gaf fyrirmæli um að verkið yrði eyði-
lagt. Virgil lést 21. september árið 19 e. Kr.
eftir heimkomuna frá Aþenu. Kviðan var
gefin út að frumkvæði vina skáldsins.
Eneasarkviða er hátindur rómverskrar
ljóðlistar og þótt skáldið væri heiðið gerði
kirkjan hann að einhvers konar heiðnum
spámanni. Talið er að Virgil hafi byrjað að
yrkja Eneasarkviðu um 30 f. Kr. og kristnir
fræðimenn og guðfræðingar miðalda töldu
sig geta lesið úr kviðunni og fleiri verkum
Virgils, spásögn um fæðingu Krists. Höfuð-
skáld miðalda, Dante, hafði hann að leið-
sögumanni um undirheima, hreinsunareld-
inn og helvíti. Á fjórðu öld, nánar
einhverntíma á árunum 325 og 327, vitnaði
Konstantínus mikli í verk Virgils við kirkju-
lega athöfn. Verk Virgils voru lykilnámsefni
í klassískri menntun til loka Rómaveldis.
Staða Virgils sem „skáldsins“ vottast best
af þeim fjölda lýstra handrita sem varðveist
hafa frá miðöldum, einkum Eneasarkviðu.
Verk Virgils hafa verið lesin og skilin á
ýmsan hátt þær tvær þúsaldir sem liðnar
eru frá dauða hans. Á miðöldum og langt
fram á aldir var lestur Virgils skyldunám í
skólum og aðalsmerki menntaðra manna
var kunnátta í verkum hans.
Eins og áður segir voru kviður Hómers
kveikjan að Eneasarkviðu. Sigur Grikkja á
Trjóumönnum og bruni Tróju varð kveikjan
að frásögninni um Trójumanninn Eneas
sem komst úr eldunum og var stofnandi
Rómar.
Óhemju magn rita hefur komið út um
Virgil og verk hans. Með aukinni texta-
gagnrýni hafa vaknað margvíslegar spurn-
ingar um höfundinn. í nýlegri bók sem er
gefin út og að mestu skrifuð af kunnum
fræðimanni í Virgil, Nicolas Horsfall: A
Companion to the Study of Virgil og fleir-
um. Brill 1995. Er fjallað um síðustu rann-
sóknir að „staðreyndunum“ um Virgil.
Kveikjan að ritinu voru greinar eftir Tenn-
ey Frank og Heinrich Neumann sem nefnd-
ust: „What do we know about Vergil“ og
„Was wissen wir von Vergils Leben?“ Rit-
gerðirnar í þessari bók eru mjög ítarlegar
og staðreyndir raktar með tilvísunum í verk
skáldsins. Umfjöllunin skýi-ir ýmis vafaatr-
iði, öðrum verður ekki svarað en ritgerðirn-
ar víkka skilning á hinum víðtæku áhrifum
skáldsins á bókmenntir og listir Evrópu síð-
astliðnar tvær þúsaldir. Og þær þ.e. rit-
gerðirnar auka skilninginn á verkum eins
mesta stórskálds í menningarsögu Evrópu
og þeim djúpstæðu áhrifum sem verk hans
hafa haft á framvindu þeirrar menningar.
Nú hefur mesta verk hans verið þýtt á ís-
lensku í heild af Hauki Hannessyni og gefið
út af Máli og menningu 1999. Þetta þýðing-
arverk er hliðstæða við þýðingu Hómers-
kviða á fyrri hluta 19. aldar. Söguljóðið er
þýtt í prósa. Þýðanda hefur fyllilega tekist
að koma verki Virgils yfir á íslenskt mál,
sem er unun að lesa. Það er algjör óþarfi að
nota hástemmd lýsingarorð um þýðinguna
og málfarið. Hófsemi og næmur málsmekk-
ur einkennir þýðingarverkið.
Þessi bók er langmerkasta ritið sem út
kom á síðastliðnu ári.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 5. FEBRÚAR 2000 1 1