Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.2000, Blaðsíða 20

1 REYKJAVÍK - MENNINGARBORG EVRÓPU 2000
LEYHDAR PERLUR FRAM
I DAGSUÓSIÐ
Ljóðatónleikar með ein-
söngslögum í íftir Svein-
björn Sveint >jörnsson
verða haldnirannað
kvöld kl. 20 í Menningar-
miðstöðinni Gerðubergi.
Flytjendur eru þau Jónas
Ingimundarson, Signý
Sæmundsdóttir og Berg-
þór Pólsson. Á tónleikun-
„ um verður flutt 21 ein-
söngslag, þar af 12 við
nýjar þýðingar úr ensku
sem Páll Berg| þórsson 1 ief-
ur gert. ÞORVARÐUR
HJÁLMARSSQN bró
sér í Gerðuberg og tók
söngvarana og þýð-
anda Ijóðanna tali.
Þau flytja sönglög Sveinbjörns Sveinbjörnssonar í Gerðubergi: Jónas Ingimundarson, Signý Sæmundsdóttir og Bergþór Pálsson.
SIGNÝ Sæmundsdóttir sópran-
söngkona og Bergþór Pálsson
barítonsöngvari ásamt Jónasi
Ingimundarsyni píanóleikara
munu á morgun flytja einsöng-
lög eftir Sveinbjöm Svein-
björnsson í Menningarmiðstöð-
inni Gerðubergi. Tilefnið er
útkoma geisladisks eftir hópinn sem hefur að
geyma efni sem flutt verður á
m tónleikunum.
Sveinbjöm Sveinbjömsson
mun flestum kunnur en hann
samdi lag fyrir þjóðhátíðina 1874
við ljóð skólabróður síns, Matt-
híasar Jochumssonar, Ó Guð vors
lands, sem síðar varð eins og allir
vita þjóðsöngur okkar Islendinga.
En Sveinbjöm lét hér ekki staðar
numið við tónsmíðar sínar. í fróð-
legri kynningu eftir Jón Þórarins-
son tónskáld kemur fram að
Sveinbjöm Sveinbjömsson samdi
nærri 80 sönglög, þar af 14 við ís-
lenska texta, og eru þjólagaút-
setningar hans þá ekki meðtald-
ar. Þá varð hann fyrstur íslenskra
tónskálda til að spreyta sig við
A hin stærri tónlistarform, samdi
m.a. Sónötu fyrir fiðlu og píanó og
tvö Tríó fyrir fiðlu, selló og píanó. Fleiri tón-
verk, ýmissa tegunda, liggja eftir hann. Svein-
bjöm var í mörgu langt á undan sinni samtíð.
Hann varð fyrstur íslendinga til að helga sig
alfarið tónlistarstörfum og var í því efni svo
langt á undan öðram löndum sínum að hinir
næstu sem reyndu fyrir sér á sömu braut voru
um hálfri öld yngri en hann. Hann hlaut því að
eyða starfsævi sinni nær allri erlendis og bjó í
Edinborg í Skotlandi nær óslitið í næstum
hálfa öld. Árið 1919 fluttist hann til Kanada
ásamt skoskri eiginkonu sinni og bömum. Þar
dvaldist hann á ýmsum stöðum og fór víða til
4 tónleikahalds en festi ekki rætur.
Eftir að Aiþingi veitti honum heiðurslaun
árið 1922 fluttust þau hjónin heim til Reykja-
víkur. Sveinbjörn gerðist þá þegar virkur í
tónlistarlífinu hér á landi þó hann væri orðinn
75 ára gamall, og kom fram við ýmis tækifæri,
meðal annars með stúdentakór sem hann æfði
og stjómaði. Sveinbjöm andaðist í Kaup-
mannahöfn 23. febrúar 1927.
Voru lengi óþekkt
Að sögn Jóns Þórarinssonar vora lög Svein-
bjöms sem hann samdi í tugatali við ensk Ijóð
á síðasta fjórðungi 19. aldar að heita má alveg
óþekkt hér á landi fram á 20. öldina en árið
1908 íslenskaði Þorsteinn Gísla-
son nokkur ijóðanna og urðu lög
Sveinbjöms við þau fljótt vinsæl.
Löngu síðar fór Jakob Jóh. Smári
að dæmi hans og íslenskaði nokk-
ur kvæðanna. Nú hefur Páll Berg-
þórsson ráðist í það að þýða úr
frammálinu tólf þeirra Ijóða sem
Sveinbjörn setti lög við og það
liggur beinast við að spyrja hvað
hafi rekið hann til þess?
„Þetta er svo sem ekki mitt fag
en ég freistast oft til að fást við
fleira en veðrið,“ svarar Páll. „Það
var fyrir áeggjan Bergþórs sonar
míns og Jónasar Ingimundarson-
ar, að ég lagði í það að þýða dálítið
af þessum ljóðum. Mér fannst
þetta lofsverður áhugi sem þeir
sýndu á að auðsýna Sveinbirni
verðuga sæmd. Þó hann væri fs-
lendingur þá starfaði hann erlendis lang mest-
an hluta ævi sinnar og í því menningarum-
hverfi samdi hann stærstanhluta laga
sinna við ljóð á ensku. Fyrirbragðið era
þessi lög hans lítið sem ekkert þekkt hér á
landi. Jón Þórarinsson tónskáld sem gerþekk-
ir verk Sveinbjöms, hefur þó sýnt honum mik-
inn sóma með því að rita ævisögu hans sem út
kom árið 1969. Um þýðingamar má segja að
það er töluvert djarft tiltæki að fást við þær
enda er þetta býsna vandmeðfarið, eðlilega.
Sveinbjörn var snillingur í því að fella lögin að
ljóðinu og því er sanngjarnt að maður reyni að
fella þýðinguna að laginu á sama hátt, sérstak-
lega hvað snertir áherslur, hrynjandi og efni
kvæðanna. Þessar hörðu kröfur era kannski
afsökun mín fyrir því að þetta hafi ekki tekist
nógu vel. En um það verða aðrir að dæma.“
En nm hvað yrkja þau útlendn skáld sem
Sveinbjörn semur lög sín við; eru einhverjir
sameiginlegir drættir í kvæðum þeirra?
„Segja má að þarna séu í megindráttum
tvennskonar Ijóð á ferðinni. Annarsvegar það
sem mætti fast að því kalla hljómkviður,
jafnvel mögnuð ádeiluljóð! Hinsveg-
ar mjög Ijóðræn Ijóð tengd náttúr-
unni. Lögin semur hann við ljóð
samtímaskálda, en líka við kvæði
þekktra skálda á borð við Sir Walter
Scott og ameríska skáldið Longfel-
low. Á tónleikunum á sunnudag-
inn verður flutt tuttugu og eitt
einsöngslag, þar af tólf í nýjum
þýðingum en þetta er aðeins hluti af því
sem Sveinbjörn gerði. Vonandi verður
þetta áfangi á þeirri leið að gera þessar
tónsmíðar aðgengilegar Islendingum,
flytja þær heim ef svo má segja.“
Þau Signý Sæmundsdóttir og Bergþór Páls-
son hafa áður tekið höndum saman við ýmis
verkefni, en hvers mega áheyrendur vænta á
tónleikunum á sunnudagkvöldið?
„Þetta era útgáfutónleikar fyrir geisladisk
sem kemur út á næstunni, segir Bergþór Páls-
son. „Það sem er skemmtilegt við þessa útgáfu
er að þarna birtast tólf nýir íslenskir textar við
lög sem segja má að hafi að mestu fallið í
gleymskunnar dá. Við vorum svo heppin að
hafa aðgang að þessum orðsins listamanni sem
faðir minn er! Það sem gerir gæfumuninn er
að hann les nótur og hefur þess vegna full-
komna tilfinningu fyrir því að stuðlar og höf-
uðstafir lendi á réttum áherslum, og orðaröð
sem og stemmning falli að tónlistinni. í grófum
dráttum má skipta þessum lögum í tvo flokka.
Annarsvegar í ljúfar lýrískar melódíur og
hinsvegar í dramatísk hetjuljóð. Það er mjög
merkilegt með Sveinbjöm, að hann verður
fyrstur hérlendra manna til að semja sönglög,
þeir sem fylgdu í fótspor hans vora einum
fímmtíu áram á eftir honum. Þessvegna var
enginn starfsvettvangur fyrir hann hérlendis
og hann varð að búa erlendis stóran hluta ævi
sinnar. Jónas Ingimundarson átti hugmyndina
sem varð til þess að þessu var ýtt úr vör. Það
hefur komið til tals að láta prenta þessar nýju
þýðingar ásamt nótunum en það er enn sem
komið er bara á umræðustigi."
„Þetta er ekki í fyrsta skipti sem Jónas
gaukar hugmyndum að íslenskum söngvur-
um,“ bætir Signý Sæmundsdóttir við. „Hann
er sannarlega óþreytandi við það að benda
okkur á áhugaverð verkefni. Jónas á auðvelt
með að laða til sín fólk og tengja fólk og verk-
efni saman á skemmtilegan hátt.
Það er gaman að fá að syngja það
sem er nær óþekkt og kynna það í
leiðinni á þennan hátt. Þama erum við
kannski búin að eignast nýj-
ar perlur á borð við Sverri
konung og Sprett. Hver
veit! Lögin eru mjög söng-
væn og aðgengileg fyrir söngvara. Svein-
björn hefur haft gott eyra fyrir söng og hann
skrifar mjög vel fyrir söngvara. Þetta era lýr-
ísk lög og vel uppbyggð. Jón Þórarinsson sem
veit manna mest um Sveinbjörn segir ein-
hverstaðar um hlutdeild hans f íslensku tón-
listarlífi, að hann hafi verið fremstur í stafni án
þess að vera um borð. Sveinbjörn er merkur
maður, hann fór utan og gerir það sem hugur
hans stendur til, starfar við tónlist alla sína
ævi. Tónlist hans líkist tónlist frá Mið-Evrópu.
Hún er mjög faglega skrifúð miðað við það
sem okkar íslenska arfleifð ber vitni um. I
sönglögunum hefur píanóið sjálfstæða rödd
sem undirstrikar og kallast á við söngrödd-
ina.“
Nú eru þessi einsöngslög orðin rúmiega ald-
argömul og sum þeirra að mestu gleymd. Það
hlýtur að vera mikil ánægja fólgin í því að
draga gamlar perlur fram í dagsljósið á nýjan
leik?
„Jú, það er mjög gaman að kynna þessa
tónlist og mikill heiður fyrir okkur,“ svara þau
Bergþór og Signý einum rómi:
„Við eram að gera tónlistarsögunni mikið
gagn. I Gerðubergi á sunnudaginn gefst fólki
kostur á að hlýða á upphaf íslenska einsöngs-
lagsins auk þess sem fluttar verða tólf glænýj-
ar þýðingar. Sveinbjörn Sveinbjörnsson er
auðvitað öllum kunnur sem höfundur þjóð-
söngsins en tónleikaniir munu leiða í Ijós fjöl-
breytileika hans sem tónskálds. Þessi maður
átti marga og magnaða strengi til í hörpu
sinni, og það er gleðilegt að fá tækifæri til að
koma þeim á framfæri."
Páll
Bergþórsson
,20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. FEBRÚAR 2000