Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.2000, Blaðsíða 16

REYKJAVÍK - MENNINGARBORG EVRÓPU 2000
Bréf frá Steini Steinarr ritað með biýanti í Kaupmannahöfn.
ft.-H ,i /l---
J', -r r' rÁJr Ay >’r /'J X*
t ri-j,‘t'r J*//rA/’ /r4//'"•//rr, . /'•'//■;,, 4 ■
2t .—1 ýjtjp./*. //&„>'*//«}
// “• j'- >.. ., -•’*•.■/' >)
Ef.—
7^.. J**h fcf* ■?'*,* +&' -ttéruJxfénju/. //*!& y/'*t *//■ (1
ör~ t/ír t íM.x/,V.*.> A»*.jA*/Í /fi-4 *
uíi’tí /J /tf./týng',!1 )iai ■//i* ó i/’.'á/ý,/#,: ‘6<r/fc/íi\
i/i/'/flWrt/'l.úé? Á'* U<!' t*/y
'ifyi M/i AtHr*/>n JrfH.
: fUfu.fi pfiM*///?,. ’tS/f*#
f ^ </ ■*/ S*fi'**#t*
*£.j 'c'if.'/</,
. />i.a )),</>?#

fi/f/fl > ! /fyfafl /ithfitf ti/2t f C'Áir',
v*, iSfu* (í'^ r/W ; ,y/f; JC t /s/fi/if.r fsC
*<• j*s***'* *t'' Skttfi/je**C%4Í-i'h\ /*&
/ //tvul&n /> **«/ ,• Ý ftÁA /•&+** te X/‘
*’’/ ///'J*f , /tl 4r» /<‘-Ísé<j/f /',
/> n. *Aa * >/'"*> />/v' 4 /t4&/
i/ku. /W>'ftS'* //ifa+ -r/'A4h- . é>/t/jCti-
ift(*±s \/ £//-%,’'A,kf,/•■■ ., /fu/tfi-i jh ÍÁ-- • ‘■y * /CfÍ/t'Áu*^, A &*&*+,'
\4b*S)‘f,' f* J/x%/ iv ■/£-, .7 bj $f’1« • ftitf/ (•/*
| jr*n*t,4 é/ .(**4% A'*)uJ /ú1t > />. /+'///’ r/i*. f ■/////* ‘
iA'/t *>£, n*/i; Hf/t/>u \/.i /t*u /. /.'.*: /f\ / f/r r.-uj /
I jh‘i*yT~ ////*• -*, ~* ■•—
, ..->■ *'**'J'£/ //' JjfitJi J/ ,iJ
■. .<■/ t//,.*■*■(! ú JÍrtff ,UA Jujf/téu.A tlj* ■
!> ÍU-. \*J /iHftvt HM; f4 J/fÍÁ/x ' > »/*t.Aj. /u
X\tí ** ■f-t/i'íi.i tuS,. J‘t /m ,('~r ■'.:■■/#, / ■
*«t (.'ti cf j<></, tJÍX.‘KA t!éá£jA Jm/œl£LMftWídSi,;jl:..-,í 48
t.tjjj.y/ k%: ‘. .< J
//.•<.
a/ JHfjil/f' i*J A)J/f fik / •’t
aA
4j /*fj ,, /jf iíf </ fi.-i ,*y ti,, , H rU', /A
IMk+' ** > Át/ **
f C ' 4 ■Cf 'Af,,-' f.fi . /„V jÍJyf /Át&su XjÁa/tVfiý * áajAb '
Aysjt A-j ,4óh/ /t £/&*+,/*, '. A/xS/n'JAJ/fo, //■£/•</
^ ‘*' /í ' *'* ■* y < /ýiffA > , / sýÆr r /. /^4 /f'/fj/ri*
.*/ MAi/AÍAfx/, rLMu ///*/ jlhiÁ'Uf. íu
6/‘"* “< ?}<,*//
I Ztijrfn/Í
fintí* tUepr»~iu, i***A^;nuu*<<U»&.MM4n.~\
ý/lV* ^/yMMív/Wh. V
Æ/m,, t/.ÍHÍHj.iM.'/.r: l-j A ' / ^
I *ÓV,/*V/V>j:. én/fgujJ&ífjtfcírf, 1.
1 ;>/"*■ *$&>» •<• Jnotti h&a, ..juteamfr*
§ / i ■•!■) .:■'•• „„.i/L, •'/•/..^ *//»
I r%hýr*)ý,tr HtUfti y/J. Í4
I ‘A! rr.ffyij*,,’Hj/h,-
I ,-*/// Jt-nJ/yfe,
'Aisáðftiityjgfa. |
, /****-*>
„Hér er um merkilegt ritverk að raeða,“ segir HKL um Vefarann.
Bréf Halldórs Laxness frá munkaklaustrinu í Belgíu.
„ hætt við að ég
fari að kasta
mérútí póiitík “
Ekki þarf að hafa mörg orð um þá eftirtekt sem
afhjúpun bréfasafns Erlends í Unuhúsi hefur vakið
meðal fræðimanna. Þar hefurýmislegt bitastætt
þegar komið í Ijós þó varla sé búið að gera meira
en renna augum yfir safnið, skoða Dað helsta og
gera sér grein fyrir í stórum dróttum ivað þar er að
finna. HÁVAR SIGURJÓNSSON leit í nokkur
bréfanna og varð ýmislegs vísari.
Vákin hefur verið athygli á því
að áður en Áslaug Amadótt-
ir afhenti Landsbókasafninu
bréfin til varðveislu árið
1967 hafði hún veitt Peter
Hallberg aðgang
að bréfum frá
Halldóri Kiljan
Laxness og tvar Orgland hafði
fengið að glugga í bréf frá Stefáni frá
Hvítadal. Þegar kassinn var
opnaður kom í ljós bréf frá Ás-
laugu til safnsins þar sem hún
heimilar landsbókaverði að veita
fræðimönnum aðgang að bréfunum
eftir því sem hann telji ástæðu til
hverju sinni. Að sögn Ögmundar
Helgasonar, forstöðumanns handrita-
deildar safnsins, vissi enginn af þessu bréfi
„Áslaugar fyrr en kassinn var opnaður og engu
líkara en Áslaug hafi hætt við þetta en stungið
bréfinu ofan í kassann áður en hún lokaði hon-
um og innsiglaði. Var hann svo ekki opnaður
fyrr en laugardaginn 29. janúar árið 2000.
Hefur Áslaugu líklega þótt sem réttara væri
að enginn kæmist í bréfin fyrr en núna og ef-
laust rétt athugað hjá henni þar sem sumir
bréfritaranna voru enn á lífi þegar hún fól
Landsbókasafninu varðveislu bréfanna.
Bréfin bera það með sér að Eriendur hefur
átt vináttu og trúnað margra af helstu lista-
mönnum þjóðarinnar á fyrri hluta aldarinnar;
honum hafa þeir treyst til að reka erindi sín
fyrir opinberum aðilum og því nánar sem bréf-
in eru skoðuð kemur æ betur í ljós hversu mik-
ilvæga umsýslu fjármuna hann hefur annast
fyrir þessa vini sína.
Verður hér gripið ofan í bréf þeirra Halldórs
Kiljans Laxness, Þórbergs Þórðarsonar, Guð-
mundar G. Hagalín, Stefáns frá Hvíta-
dal, Steins Steinarrs, Gunnlaugs
Scheving og Þorvaldar Skúlasonar en
einnig eru birtar teikningar og mynd-
ir sem bréfritarar sendu Eriendi með
tilskrifum ýmiss konar.
Bréf frá Halldóri
Kiljan Laxness
Eitt af forvitnilegri bréfum
Halldórs Laxness til Erlendar hlýtur að teljast
bréf er hann ritar frá klaustrinu Saint Maurice
de Clervaux 11. nóvember 1925. Af bréfinu er
greinilegt að Halldór hefur þá verið niðursokk-
inn í samningu Vefarans mikla frá Kasmír.
„Kæri vinur,
Hef oft verið að búast við bréfí frá þér, en
ekkert séð síðan í sumar; gefðu nú bráðlega
hljóð frá þér! og segðu fréttir af þér og vinum
vorum. Þá erþar tii máls að taka að égheflokið
öllu uppkastinu að Vefaranum. Hann er sem-
sagt í 8 bókum, ca. 120 kapitulum. Línuleingd
handritsins (uppkastsins) 4 ‘A kílómeter, blaðs-
íðutal 980, lítið eitt smærri en þessar. Af upp-
kastinu er þegar ein bók heil, þrírituð og marg-
ir lausir kaflar. Bíst við að þrírita alt. En það er
ánægjulegt verk ogmiklu fljótlegra en hitt. Ég
er nfí. alveg snildarlega leingi að frumrita.
Efniviðir verksins eru þetta:
Höfuðpersónur:
Steinn Elliði, afbrigðamaður; þúngamiðja
verksins.
Þórólfur útgerðarmaður, fóðurbr. Steins,
gáfaður stóriðjuhöldur
Diljá, kona Þórólfs, sönn kona.
Frú Jófríður, móðir Steins, morbid.
illustratívar persónur:
Faðir Alexander, múnkur; masochisti, af-
brigðam.
Signor Bambara, forngripasali, sadisti; af-
brigðam.
Ljónharður Pípín, beiníngamaður; mýta.
Tekniskar hjálparpersónur (ómerkilegar)
Grímúlfur, faðir Steins, andlaus stóriðju-
höldur
Carrington, prófessor úr breskri nílendu,
chauvinisti
Frú Valgerður, amma Steins, broddborgara-
sál.
Miss Bradford, þerna frú Jófríðar
ítalskur veitingamaður
Fjöldi statista.
Form & staðir & tími.
I. bók. Sem næst einþáttungsformi. Þingvell-
ir. Sumamótt 1921.
II. - Sendibréfsform/Reikjavík. París. íta-
lía)
III. - Impressjónístiskt frásagnarform.
Reikjavík.
IV. - Essay-form (heimsádeila) ramm-
expressionistisk. (London)
V. - Hreinn surrealismi. (Taormina)
VI. - Bænir, lísingar, sálarlífslísingar; með-
ferð surrealistísk, belgískt klaustur.
VII- Realismi, samheingisfastur atburða-
gángur. (Rvk og Þingvellir)
VIII. - Surrealismi. Drama. Róm. Haustnótt
1926.
Stíll og frásagnaraðferðir hinar allra breiti-
legustu: dramatískur geðblær, Iírískur, blasér-
aður, sentimentalt. Höfuðlífsskoðanir vorra
tíma dregnar upp, hver um aðra þvera. Ein-
kunnarorð ritsins; Nemo tamen isto ditior, ne-
mo potentior, nemo liberior: qui se et omnia
relinquere scit, et ad infímum ce ponere. De
Imit. Jesu Christi. Lib. II. Cap. XI. Tileinkun
hljóðar þannig: „Bók þessi er tileinkuð herra
Ljónharði Pípin, fírrum galeiðuþræli, nú betl-
ara í Taormina íþakkarskini fírir fíautublístrið
við gluggann minn í sumar. Höfundurinn."
Bókin úir oggrúiraf tilvitnunum á ímsum mál-
um, og allúsiónum á menn, atburði og stað-
hætti. I bókinni gerist hérumbil einginn við-
burður þannig að hann komi inn í frásögnina.
Málið á bókinni er alveg nítt, mjög rætt um
hluti sem aldrei fír hefur verið á minst á ís-
lensku.—
Ég neiðist til að fara til íslands að bókinni
hreinritaðri til þess að sísla um frágáng máls-
ins í samvinnu við menn með öruggri málþek-
kíngu; er sjálfur á afar hálu svelli með ní
experiment; kannski ofbíð ég þolrifum málsins.
Þori heldur alls eigi að senda bókina frá mér, út
í óvissuna. Hér er um merkilegt ritverk að
ræða og krefur fullkominn frágáng.“
í bréfi er Halldór ritar Erlendi 26. janúar frá
Kalifomíu segir hann m.a.:
Kæri Erlendur.
Sendi þér nokkrar línur frá King City; vona
að þú meinir ekkert alvarlegt með því að yera
svona ákveðinn íþví að skrifa mér ekki. - Ég er
stunginn af frá skuldunum í Los Angeles.
Lagði af stað á næturþeli með kunningja mín-
um, búlgörskum myndhöggvara frá Hollywood
í bifreið hans. Eftir 12 tíma ferð komum við
hingað - þetta er þrjú hundruð mílur í burtu.
Við erum sestir að í bili hér á hóteli í unaðs-
fögrum fjallabæ. Á morgun höldum við áfram
tiIFrisco."
Síðar í sama bréfi segir Halldór:
„Bið þig fyrir alla muni að kría út fjárstyrk
fyrir mig; - með núverandi lagi á líferni mínu
fer öll mín orka og alt mitt ímyndunarafl í að
halda mér lifandi. Auðvitað læt ég heldur drepa
mig en fara að vinna líkamlcga vinnu, en ég á
það á hættu að vera settur í tugthús eða rekinn
út úr landinu efþessu heldur áfram. “
Líklega hefur það verið um svipað leyti,
kannski nokkru fyrr, sem Halldór stílaði bréf á
hið háa Alþingi er fannst í fórum Erlendar.
Ekki skal fullyrt hvort Halldór sendi bréfið eða
orðaði það með öðrum hætti en hér birtist.
Hugsanlega hefur það fyrst og fremst verið
samið til gamans því háðið leynir sér ekki. Bréf
Halldórs til Erlendar varpa hins vegar Ijósi á
staðreynd sem er mörgum gleymd, að barátta
nóbelsskáldsins fyrir viðurkenningu og nauð-
synlegri framfærslu kom ekki af sjálfu sér og
peningaleysi hrjáði skáldið iðulega framan af
ævinni.
„Hér með leifí ég mér að sækja til Hins Háa
Alþingis um 3-5000 króna stirk á næstu fjárlög-
um. Hef ég í higgju að verja fénu til þess að
fara úr landi og skapa markað fyrir ritverk mín
á einhverju heimsmálinu og útvega landinu
þannig kredit itra, t.d. í Vesturheimi. Skuld-
bind ég mig eingu að síður til þess að senda
annaðhvert ár á islenskan bókamarkað lítið
kver í sólskinsbókmentalegum anda, svo sem
ættjarðarkvæði, bamasögur og vorljóð. Enn-
fremur skuldbind ég mig til þess að própagera
fírir íslensku fískmeti erlendis. Fái ég hinsveg-
ar ekki stirk þenna neiðist ég til að íleingjast
hér í landi, gefa út að minsta kosti eina bók á
ári ásamt fjölda ritgerða um stjórnmál, skáld-
skap, félagsmál og trúmál, og skrifa alt, sem
mér bír í brjósti án tillits til þjóðarþroskans.
En dveljist ég lángvistum hér heima, þá er
mjög hætt við að ég fari að kasta mér út i póli-
tík, sjálfum mér þvert um geð, og vona ég að
Hinu Háa Alþingi mætti skiljast að með tilliti
til þjóðarþroskans gæti slíkt orðið fremur
þvargsamt, en hitt augljóst að landinu gæti
verið mikil eign í mér erlendis. “
Bréf frá
Þórbergi Þórðarsyni
Þórbergur var skemmtilegur bréfritari, orti
Ijóð og teiknaði m.a.s. mynd í eitt ijóðabréfanna
en af myndlistargáfu Þórbergs fer ekki miklum
sögum. Bréf Þórbergs eru löng og nákvæm og í
einu bréfanna, skrifuðu í Voss í Noregi 9. des-
ember 1925, lýsir hann í smáatriðum siglingu
sinni með Lyru frá Reykjavík til Björgvinjar.
Bréfíð hefst á eftirfarandi hátt:
Kæri vinur!
Þegar þið voruð að kveðja mig við hafnar-
bakkann var ég haldinn ógurlegri hrygð og
sárum kvíða. Eg óttaðist að ég mundi nú
kannski deyja í þessari utanvist minni og aldrei
sjá ykkur framar. Það fannst mér hroðaleg til-
hugsun. En skap mitt breyttist allt í einu, er ég
var kominn út á hinn salta sæ. Þá varð ég
„FYRIRGEFÐU SVO ÞETTA ALLT 5
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 5. FEBRÚAR 2000