Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.2000, Blaðsíða 15

LJÓÐRÝNI
Langsdorf skipherra kveður 36 falina félaga úr orrustunni á La Plata-flóa 15. desember 1939.
Takið eftir að Langsdorf er eini maðurinn á myndinni sem ekki heilsar að hætti nazista.
Langsdorf skipherra les um endalok Graf von Spee
í argentísku dagblaði 19. desember 1939.
verulega illa farin. Ákvað því yfirmaður
deildarinnar að halda undan og ráðast á ný til
atlögu um kvöldið og reyna þá að koma tund-
urskeytum á Graf Spee í skjóli myrkurs. Hélt
Graf Spee inn til Montevideo, höfuðborgar
Uruguay, til viðgerða.
Samkvæmt hlutleysisstefnu sinni fyrir-
skipaði stjórn Uruguay Langsdorf skipherra
að yfirgefa landið innan þriggja daga, annars
yrði skipið kyrrsett. Þjóðverjar vildu ógjarn-
an una þessu og kvörtuðu yfir því að sá tími
dygði ekki til að gera Graf Spee klárt til bar-
daga.
Endalokin
Brezki flotamálaráðunauturinn í Buenos
Aires sá fram á að eitthvað yrði til bragðs að
taka. Að öðrum kosti slyppi Graf Spee út á
Atlantshafið til frekari sjórána strax eftir að
viðgerðum á því væri lokið. Brezku beitiskip-
in, sem Graf Spee hafði áður barist við, voru
það illa farin að ekki þótti gerlegt að etja
þeim aftur á móti þýzka skipinu. Nálægasta
brezka herskipið var flugmóðurskipið Ark
Royal, en það var alltof langt í burtu til að
geta hindrað för Graf Spee á nokkurn hátt.
Því greip flotamálaráðunauturinn til þess
bragðs að hefja mikil vistakaup og lét það
berast út að öflug brezk flotadeild væri nú
komin til La Plata-flóa til að eyða þýzka orr-
ustuskipinu. Þýzka leyniþjónustan komst
fljótlega að þessu og kom boð-
um um þetta til Langsdorf
skipherra. Þar sem skipherr-
ann vissi ekki betur en að skila-
boðin væru á rökum reist áleit
hann að ekki væri nema um eitt
að ræða.
Hinn 17. desember sigldi
Graf Spee út frá Montevideo og
út á La Plata-flóann, eingöngu
mannað nauðsynlegri áhöfn.
Þar opnaði áhöfnin botnhlera
skips síns og lagði síðan eld að
því, til þess að það félli ekki í
hendur Bretum. Ekki eitt ein-
asta brezkt skip var á staðnum
og þýzka skipið hefði án efa
auðveldlega geta komist undan.
Hitler hafði misst sitt fyrsta
herskip í stríðinu.
Graf Spee brann í fimm daga
þangað til það hvarf loks í haf-
ið. Ahöfn skipsins var flutt með
dráttarbátum yfir til Buenos
Aires, höfuðborgar Argentínu,
og var síðar flutt heim til
Þýzkalands með þýzkum kaup-
skipum.
Eftir að hafa gengið frá öll-
um málum er sneru að áhöfn
sinni hélt Langsdorf skipherra
upp í herbergi sitt, vafði sig inn
í hinn gamla keisaralega flota-
fána og skaut sig, 20. desember
1939. Með þessu vildi hann
koma í veg fyrir að nokkur
skömm félli á skip sitt og fána.
Hins vegar leit stjórn Hitlers
engan veginn á gerðir Langs-
dorfs sem virðingarverðar og
var nafni hans útskúfað með skömm og er
það þannig enn þann dag í dag.
Niðurlag
Ekki verður betur séð en að Hans Langs-
dorf skipherra hafi verið mun virðingarverð-
ari maður en margar þær stríðshetjur úr síð-
ari heimsstyrjöldinni sem mikið hefur verið
hampað. Skilyrðislaus hlýðni hans við þær al-
þjóðlegu leikreglur sem settar höfðu verið á
milli þjóða til þess að eftir þeim væri farið,
hvort heldur sem væri á ófriðar- eða friðar-
tímum, er svo sannarlega aðdáunarverð og til
eftirbreytni, ekki síst í samfélögum nútímans
þar sem heiður og æra virðist oft skipta
langtum minna máli en skammtíma hags-
munir og yfirdrottnunarsemi. Það hlýtur að
teljast nokkuð undarlegt að slíkur maður
skuli ekki hafa hlotið uppreisn æru enn þann
dag í dag og að útskúfunardómur þýzku
nazistastjórnarinnar yfir honum skuli enn
standa.
Hcimildir:
ComptoiTs Interactivc Encyclopcdia 1997 Edition,
Compton’s New Mcdia, Inc.
Chronicle of thc 20th Century, DK Multimedia, Inc.
Skipabók Fjölva, Fjölvi 1979.
The New Universal Encyclopedia, The Educational
Book Co., Ltd.
Höfundurinn býr á Skagasfrönd.
ÞORARINN ELDJARN
LITIÐINN HJÁ LAUTRÉA-
MONT GREIFA í BAKA-
LEIÐINNI
Óvænt sagðirðu
en hvar var svo sem eðlilegra
að skurðlæknirinn
hefði saumavélina
meðan hann var
að sikksakka
þessi fáeinu spor
íregnhlífina sína?
Lestur þessa ljóðs, sem birtist í bókinni Ydd (1984), er sjálfsagt súr-
realísk reynsla fyrir þann sem ekki þekkir Lautréamont greifa eins
og lestur allra texta sem maður nær ekki að tengja sig við. Eigi vísun
á borð við þessa að takast svo sem til var ætlast er nauðsynlegt að
lesandinn skilji hvað við er átt. I þessu tilfelli geta áhrifín orðið þver-
öfug við það sem höfundurinn ætlaði ef lesandinn kveikir ekki. Ljóð-
ið er nefnilega útúrsnúningur á setningu eftir greifa þennan er notuð
var sem eins konar stefnuyfirlýsing súrrealista snemma á öldinni.
Ljóð sem átti að vera ofurrealískur viðsnúningur á súrrealískri
mynd verður þannig að metasúrrealískri textaskýringu, það er að
segja skýringu sem skýrir sig ekki einu sinni sjálf.
En hér hefur undirritaður túlkandi sennilega þegar gengið of langt
í leik sínum. Myndin sem dregin er upp af skurðlækninum að gera
við regnhlífina sína í saumavél er fýndin og skiljanleg sem slík þó að
hvergi komi fram hvar þessi sérkennilega viðgerð fór fram. Að auki
þarf lesandinn einungis að fletta upp á Lautréamont greifa til að átta
sig á vísuninni. Þegar það er gert kemur reyndar í ljós að maðurinn
hét alls ekki Lautréamont og var enn síður greifi. Eins og ljóð Þór-
arins er nafnið bókmenntaleg vísun.
Comte du Lautréamont hét í raun og veru Isidore-Lucien Ducasse
(1846-1870) og var franskt skáld en dulnefnið og titilinn tók hann
upp eftir söguhetju skáldsögunnar Lautréamont (útg. 1837) eftir
Eugéne Sue. Sennilega væri Lautréamont öllum gleymdur ef súr-
realistarnir hefðu ekki fundið einhvern samhljóm með ljóðum hans
sem einkenndust af skrýtilega samsettum myndum. Ljóðstíll hans
var raunar svo framandi á sjöunda áratug nítjándu aldarinnar að
frægasta verk hans, Les Chants de Maldoror (Söngvar Maldors),
vakti óhug meðal lesenda. Viðhorf samtímans má glöggt ráða af því
að Lautréamont birti fyrsta erindi þessa ljóðabálks nafnlaust árið
1868. Bálkurinn var birtur í heild sinni ári síðar en útgefandinn neit-
aði að dreifa bókinni í bókabúðir af ótta við lögsókn. Verkið hlaut
enda litla athygli en var þó gefið út aftur árið 1890.
Það sem súrrealistarnir sáu í Lautréamont var þessi undarlegi
myndheimur þar sem ólíklegustu hlutum var steypt saman svo að
jaðraði við sifjaspell að mati nítjándu aldar manna. Súrrealistarnir
vildu einmitt horfa framhjá hinni skynsömu skipan hlutanna, losa sig
úr viðjum hinnar vitsmunalegu orðræðu þar sem hugsunin laut fyr-
irfram gefnum reglum. Raunsæi undirvitundarinnar átti að taka við
þar sem listamaðurinn tjáði virkni hugsunarinnar á sjálfvirkan hátt
- hugsaði hugsunarlaust. Setningin sem Þórarinn leggur út af sáu
forsprakkar súrrealistanna sem dæmigerða afurð ómeðvitaðra
skrifa af þessu tagi og vísuðu til hennar sem eins konar yfirlýsingar
um fagurfræði sína. Setningin er tekin úr hinum hættulegu söngvum
Maldors og hljómar þannig: „Fagurt eins og óvæntur fundur sauma-
vélar ogregnhlífar á skurðarborði.“
Þórarinn afbyggir setningu Lautréamonts í ljóði sínu og þar með
fagurfræði súrrealistanna. Súrrealísk mynd verður algerlega realísk
og sjálfsögð. Hann finnur vit í óvitinu, hið meðvitaða í hinu ómeðvit-
aða.
Ef til vill hefur hann haft að leiðarljósi orð Freuds þar sem hann
lýsir miklum efasemdum um aðferð súrrealista en þeir byggðu ein-
mitt hugmyndir sínar um dulvitundina og virkjun hennar í listrænni
tjáningu á kenningum hans: „I klassískum verkum leita ég hins óm-
eðvitaða - í súrrealískum hins meðvitaða.“
Að mati Freuds var súrrealisminn hin ómögulega list. Ljóð Þórar-
ins sýnir að það sem lengi virtist ómögulegt er þrátt fyrir allt mögu-
legt.
ÞRÖSTUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 5. FEBRÚAR 2000 1 5