Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 7

nefndar vera sá að reyna að koma í
veg fyrir offramleiðslu saltaðrar síld-
ar og undirboð á mörkuðunum. Í því
augnamiði skyldi nefndin skipuleggja
og hafa eftirlit með framleiðslunni,
löggilda útflytjendur með þeim skil-
málum sem hún teldi nauðsynlega
um löggildingartíma, framboð og lág-
marksverð og annað það sem tryggði
sem öruggasta sölu á saltsíldafram-
leiðslu landsmanna, eins og það var
orðað í frumvarpinu.
Samkvæmt frumvarpinu skyldi
Síldarútvegsnefnd enn fremur hafa
forgöngu um markaðsleit og annast
um að gerðar yrðu tilraunir með út-
flutning á saltaðri síld sem verkuð
yrði með öðrum aðferðum en tíðkaðar
voru.
Frumvarpið var samþykkt í efri
deild Alþingis 19. desember 1934 og í
neðri deild 22. desember. Það vekur
athygli að þrátt fyrir slæma reynslu
af fyrri afskiptum Alþingis greiddu
aðeins 6 þingmenn samtals í báðum
deildum atkvæði gegn frumvarpinu,
þ.e.a.s. 3 í hvorri deild.
Síldarútvegsnefnd tók til starfa 1.
marz 1935. Framan af hafði nefndin
fyrst og fremst eftirlit með söltun,
sölu og útflutningi saltsíldar og lög-
gilti útflytjendur, eins og áður er
sagt. Árið 1945 fól nýsköpunarstjórn
Ólafs Thors Síldarútvegsnefnd að
annast sölu og útflutning á allri salt-
síldarframleiðslunni en fram að þeim
tíma hafði nefndin aðeins séð um sölu
á léttverkaðri síld, svonefndri matjes-
síld.
Eins og áður er sagt var tekið fram
í lögunum að sjávarútvegsráðherra
væri heimilt að veita Síldarútvegs-
nefnd einkaleyfi til útflutnings og var
slík heimild aldrei veitt nema til eins
árs í senn. Einkaleyfi þetta var ekki
veitt nema með samþykki viðkom-
andi hagsmunaaðila. Síldarútvegs-
nefnd sótti ekki um slíkt leyfi um
mjög langt árabil og óskaði margoft
eftir því að heimildarákvæði þetta
yrði fellt niður úr lögunum þar sem
það olli sífelldum misskilningi.
Afstaða hagsmunaaðila
til sölufyrirkomulagsins
Í byrjun september 1994 skipaði
sjávarútvegsráðherra sjö manna
starfshóp allra helztu hagsmunaaðila,
sem gera skyldi tillögur sem miði að
því „að auka nýtingu síldar til mann-
eldis og nýta betur þá möguleika til
atvinnusköpunar og gjaldeyrisöflun-
ar, sem felast í veiðum og vinnslu síld-
ar“. Starfshópi þessum var einnig fal-
ið að endurskoða lögin um
Síldarútvegsnefnd og útflutning salt-
aðrar síldar eins og óskað hafði verið
eftir af saltendafélögunum og síldar-
útvegsnefnd.
Starfshópurinn kannaði m.a. við-
horf beggja saltendafélaganna til
sölufyrirkomulags saltsíldarinnar og
birti í skýrslu sinni afstöðu þeirra til
málsins svo og samþykktir þær sem
saltendafélögin höfðu gert í sam-
bandi við umfjöllun á Alþingi um síld-
arútflutningsmálin en þar segir m.a.:
„Félög síldarsaltenda hafa frá stofn-
un verið í nánu samstarfi við Síldarút-
vegsnefnd og fjallað ítarlega um sölu-
og markaðsmál saltaðrar síldar.
Margsinnis hafa fundir félaganna séð
ástæðu til að láta í ljós ánægju sína
með þann árangur sem náðst hefur
við markaðssetningu síldarinnar og
stjórn framleiðslunnar.
Skoðanakannanir meðal saltenda
hafa leitt í ljós að hver einasti fram-
leiðandi hefur lýst stuðningi sínum
við núverandi sölufyrirkomulag.“
Breytinga margsinnis óskað
Um tillögur starfshópsins varðandi
breytingar á lögunum um Síldarút-
vegsnefnd og útflutning saltaðrar
síldar segir svo í skýrslunni:
„Eins og fram hefur komið hér að
framan eru lögin um Síldarútvegs-
nefnd og útflutning saltaðrar síldar
komin til ára sinna og tímabært orðið
að gera á þeim ýmsar breytingar en
Síldarútvegsnefnd hefur margsinnis
óskað eftir að það verði gert.
Í umfjöllun hér að framan um
þingsályktunartillögu um Síldarút-
vegsnefnd og útflutning saltaðrar
síldar og afstöðu félaga síldarsalt-
enda kemur fram eindreginn vilji
framleiðenda til þess að byggja í
grundvallaratriðum á núverandi fyr-
irkomulagi við útflutning saltsíldar.“
Síldarútvegsnefnd
laumað inn á fjárlög
En svo skipast veður í lofti?
„Nokkru síðar, eða eftir að starfs-
hópurinn hafði skilað skýrslu sinni til
ráðherra, varð vægast sagt óvæntur
atburður sem breytti skyndilega
stöðu allra þessara mála,“ segir
Gunnar. „Þá kom í ljós að embætt-
ismenn á vegum fjármálaráðuneytis-
ins höfðu, án þess að gera viðkomandi
aðilum viðvart, laumað inn í nýtt
frumvarp um fjárreiður ríkisins
ákvæði þess efnis að Síldarútvegs-
nefnd skyldi framvegis tekin inn á
fjárlög og þar með teljast eign rík-
isins. Sú eina skýring fylgdi þessum
dæmalausa gjörningi var „að Síldar-
útvegsnefnd hefði aldrei verið á fjár-
lögum en nú hafi verið ákveðið að
taka hana inn á fjárlög samkvæmt
skilgreiningu nýrra fjárreiðulaga,“
eins og það var orðað. Hér var um
grófa eignaupptöku að ræða þar sem
Síldarútvegsnefnd hafði aldrei verið
ríkisstofnun og aldrei fengið grænan
eyri úr ríkissjóði eða öðrum opinber-
um sjóðum. Aðeins fengið 2% sölu-
þóknun af fob-verði þeirrar saltsíldar
sem hún seldi og flutti út fyrir salt-
endur og 5% sölulaun vegna rekstr-
arvara þeirra sem nefndin hafði til
sölu að ósk saltenda.
Okkur þótti það einnig meira en lít-
ið furðulegt að embættismenn á veg-
um þáverandi fjármálaráðherra
skyldu standa að því að reyna að
breyta Síldarútvegsnefnd í ríkis-
stofnun á sama tíma og það væri yf-
irlýstur vilji ríkisstjórnarinnar að
draga úr afskiptum ríkisvaldsins af
atvinnuvegunum.
Til að fyrirbyggja hugsanlegan
misskilning skal tekið fram að um-
ræddur gjörningur var framinn
skömmu fyrir tíð núverandi fjármála-
ráðherra.
Íslandssíld hf.
Þar sem frumvarpið var orðið að
lögum, þegar þessi gjörningur kom í
ljós, boðaði ég strax fund í Síldarút-
vegsnefnd og lagði þar fram tillögu
um að nefndin beiti sér fyrir því, að
höfðu samráði við félög síldarsalt-
enda, að stofnuninni yrði svo fljótt
sem unnt væri breytt í hlutafélag í
eigu saltsíldarframleiðenda og að
gildandi lög um Síldarútvegsnefnd og
útflutning saltaðrar síldar yrðu felld
úr gildi.
Í tillögunni var jafnframt tekið
fram að hliðsjón hefði einnig verið
höfð af þeim breytingum sem verið
var að gera á rekstrarfyrirkomulagi
annarra helztu útflutningssamtaka
sjávarútvegsins.
Tillagan var samþykkt samhljóða
og einnig á sameiginlegum fundi
stjórna beggja saltendafélaganna.
Með aðstoð þáverandi sjávarútvegs-
ráðherra og núverandi fjármálaráð-
herra tókst að koma í kring þeirri
breytingu sem fólst í áðurnefndri til-
lögu minni og tók þá hlutafélagið „Ís-
landssíld“ við hlutverki Síldarútvegs-
nefndar sem þá hafði starfað í hvorki
meira né minna en í 63 ár.“
Ótrúlega heppinn
með starfsfólk
– Var ekki erfitt að slíta sig frá
framkvæmdastjórastarfinu eftir svo
langan og áhugaverðan starfsferil?
„Það var eiginlega auðveldara en
ég hafði átt von á, bæði vegna þess að
ég tók þá við starfi sem stjórnarfor-
maður og ekki síður vegna þess að við
framkvæmdastjórastarfinu tók frá-
bær starfsmaður, Einar Benedikts-
son, núverandi forstjóri Olís. Hann
hafði um langt árabil starfað sem að-
stoðarframkvæmdastjóri minn og því
öllum hnútum kunnugur. Annars hef
ég alla tíð verið ótrúlega heppinn með
samstarfsfólk.
Þegar ég hóf störf sem sumarmað-
ur hjá Síldarútvegsnefnd á Siglufirði
var Jón Stefánsson framkvæmda-
stjóri skrifstofunnar þar. Hann var
meðal greindustu manna sem ég hef
kynnzt um dagana og af honum lærði
ég mikið. Birgir Kjaran sagði mér
eitt sinn að reynt hefði verið að fá Jón
eða Sigurð Jónsson frv. fram-
kvæmdastjóra Síldarverksmiðja rík-
isins til að gefa kost á sér í framboð
fyrir Sjálfstæðisflokkinn þar nyrðra
en báðir hefðu þverneitað og heldur
viljað sinna síldarmálum en þing-
mennsku.“
Fjandans nafnið á fyrirtækinu
Hvaða síldarsaltandi er þér minn-
isstæðastur frá starfsferli þínum?
„Þessu get ég ekki svarað, þeir eru
svo ótrúlega margir minnisstæðir.
Þegar ég byrjaði sem forstöðumaður
hér syðra voru flestir síldarsaltend-
urnir langtum eldri en ég og það lá
við að ég fyndi í byrjun fyrir hálf-
gerðri minnimáttarkennd út af þess-
um mikla aldursmun.
Eitt sinn er Óskar Halldórsson
kom í heimsókn til mín á skrifstofuna
segir hann allt í einu upp úr þurru:
„Hvað ert þú annars gamall, Gunn-
ar?“ Ég sagði honum að geta. Hann
velti þessu fyrir sér og sagðist gizka á
að ég væri 35 ára. Ég var þá aðeins 25
Gunnar Flóvenz hefur líklega
unnið meira að sölu saltsíldar en
nokkur annar Íslendingur, sem
framkvæmdastjóri og stjórnar-
formaður Síldarútvegsnefndar.
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 D 7
UM glímu Gunnars Flóvenz
og Austur-Þjóðverja um salt-
síldarsöluna er meðal annars
sagt frá í bók þeirra Árna
Snævarr og Vals Ingimund-
arsonar um samskiptin við
kommúnistaríkin á kald-
astríðsárunum. Hér fer á eft-
ir stuttur kafli, þar sem
skýrt er frá fundi í austur-
þýzku flokksdeildinni, 9.
febrúar 1961 í Reykjavík.
Þar var verzlunarfulltrúinn
Karl Holmelin harðlega
gagnrýndur fyrir að vera í
taumi Gunnars og kaupa of
mikið af saltsíld frá Síld-
arútvegsnefnd:
„Karl Homelin iðraðist
einskis og neitaði að verða
við óskum samstarfsmanna
sinna um sjálfsgagnrýni. En
nokkrir flokksmenn léku ekki
þar við sitja: Þeir deildu hart
á Homelin fyrir að leggja of
mikið upp úr kaupum á ís-
lenskum fiskafurðum án þess
að tryggja markað fyrir aust-
ur-þýskar vörur á Íslandi.
Og það sem verra var: Hom-
elin var sakaður um að draga
taum Gunnars Flóvenz hjá
síldarútvegsnefnd. Roland
Feix orðaði það svo:
Það skiptir engu máli hvað
[Gunnar] Flóvenz sagði, það
kom honum [Karli Homelin]
alltaf í vandræði. Ég [Feix]
þurfti alltaf að kalla á vini
okkar í sovéska sendiráðinu
til að fá botn í málið. Mín
skoðun er sú að Karl ætti
frekar að leita ráða hjá þess-
um félögum heldur en Flóv-
enz. Það liggur í augum uppi
að Flóvenz reynir að túlka
sinn málstað sem best hann
getur.“
Hart deilt
á Holmelin