Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 22

22 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
irin sem var nú mesta heima, var
það ekki?
Katrín: Það var Emelía. Hún var
heilsutæp en afskaplega yndisleg
kona. Og hún tók þátt í leik líka en
ekki eins mikið og hinar systurnar.
Efemía lék líka eitthvað fyrr, áður
en ég kynntist þeim. En þetta voru
allt orðnar barnakonur og svo nóg
að gera á þessum heimilum hjá
þessu fólki svoleiðis að það var nú
aðallega Guðrún sem lék stöðugt í
ýmsum hlutverkum sem ég man nú
ekki nöfnin á núna.
Í vist hjá norska
sendiherranum
Pétur: En svo þegar þú ferð nú
frá þessari fjölskyldu þá ertu lengi
í þjónustu annarrar. Viltu segja
okkur frá því?
Katrín: Þegar ég er 17 ára þá
deyr pabbi minn. Það var ákaflega
erfitt fyrir verkamenn að lifa á
þeim tíma, það var kreppa mikil
’21 og hann dó eiginlega af slysför-
um, hann datt á hnakkann á skip-
inu sem hann var að vinna á og
fékk heilablæðingu sem ekki þá
var hægt að gera neitt við, svoleið-
is að hann dó þarna eftir fjóra sól-
arhringa. Þá voru engar trygging-
ar, ekkert, og engin hjálp fyrir fólk
nema að bjarga sér sjálft upp á
eigin spýtur. Og öll systkini mín
voru yngri en ég og það hlaut að
lenda á mér að sjá þeim fyrir
a.m.k. þeim aurum sem ég gat afl-
að mér.
Og þá er ég svo heppin að ég
kemst í vist hjá norska sendiherr-
anum og frú á Hverfisgötunni, sem
núna er Söngskólinn, og þar fékk
ég það gott kaup að ég gat látið
mömmu hafa helminginn af því til
viðurværis. En við áttum nefnilega
íbúðina sem við bjuggum í þegar
pabbi dó og það bjargaði okkur
náttúrlega því þá þurftum við ekki
að flytja eða hafa áhyggjur af því.
Þá voru þrír krakkar ófermdir
heima svo það segir sig sjálft að
þar þurfti ýmislegt.
Mamma var mjög hagsýn kona
og henni varð mikið úr litlu og
þetta blessaðist allt saman. Og ég
var þarna í fimm ár.
Pétur: Hvernig féll þér það?
Katrín: Þar var líka mikið að
gera og mér féll það ljómandi vel,
tók sinn staf og hatt og fór út að
ganga svona upp úr átta svoleiðis
að hann hélt sinni reisn allan tím-
ann. Þetta var mjög hollt að
drekka soðið vatn á morgnana.
Pétur: Hann var mikið snyrti-
menni og skartmaður.
Katrín: Já, já, og gleðimaður.
Hann var svo glaður, hann var allt-
af ljúfur.
Pétur: Vaknaðirðu sjálf á
morgnana eða varstu vakin?
Katrín: Gamla frúin kom alltaf á
náttkjólnum og vakti mig því að ég
hefði nú ekki vaknað klukkan sex
af sjálfsdáðum. Og það fannst mér
það erfiðasta að þurfa að vakna á
morgnana. Og svo gat maður nátt-
úrlega aldrei sofnað mjög snemma
á kvöldin þegar maður heyrði
þessa músík þarna úti. Svo það
kom af sjálfu sér að maður –
Og svo þurfti ég alltaf að hlaupa
heim og sjá mömmu. Því að það er
svona skrýtið að þegar maður fer
að heiman að maður kannski kann
ekki að meta mömmu á meðan
maður er heima en þegar maður er
kominn frá henni þá er það
mamma sem er númer eitt.
Pétur: En var hún ekki ánægð
að hafa þig þarna á þessu heimili?
Katrín: Jú jú, en það var bara
búið að segja mér að þetta væri
svo erfitt að þetta væri ekkert fyr-
ir börn. „Allt í lagi,“ sagði ég bara.
Ég hafði ekki neinar áhyggjur af
því að ég gæti ekki unnið það sem
ég ætti að gera. Enda var ekki far-
ið fram á það sem ég ekki hefði
getað gert. Frúin lagaði matinn
sjálf og það var það sem var erf-
iðast. Að vaska upp og þrífa gólf,
því var ég von heima hjá mér, svo-
leiðis að það var ekki neitt nýtt.
Pétur: En þú nefndir áðan í sam-
bandi við Ólaf Thors og konu hans,
frú Ingibjörgu, að sonur þeirra
sem lést ungur, hefði komið þarna.
Katrín: Já já, hann kom þarna
með foreldrum sínum. Hann var
lítill herra, afskaplega vel klæddur
og elegant og með hatt á höfðinu
alveg eins og karlmenn voru í þá
daga. Ég man eftir því að hann átti
lítinn staf sem passaði honum svo
vel. Mér fannst hann svo flott og
það er sko síðasta sumarið sem
hann lifði held ég. Árið eftir dó
hann. Hann hét Thor Thors, Thor
Ólafsson Thors.
Pétur: Og fórst þú út að spáss-
éra með börnin?
Katrín: Ég fór nú ekki með hann
en ég var oft með Kötlu og eins
meðan Helga var með mömmu
sinni, henni Mörtu, áður en þau
fóru til Seyðisfjarðar, Helga
Kalman, þá var ég að passa hana.
Mér fannst voða gaman að fara út
með krakkana.
„Ég el á Íslandi –
ég tala íslensku“
Pétur: En svo var ein systirin
búsett í Danmörku.
Katrín: Það var Lára, hún var
gift yfirlækninum á Sölleröd
Sanatorium, Pétri Bogasyni, og
þau áttu þarna son einn, Boga Pét-
ursson, og hann var fjögurra ára
þegar þau komu upp 1919. Og það
var þarna eftir stríðið. Það nátt-
úrlega losnaði um hömlur alls stað-
ar þegar stríðinu var lokið, þessu
leiðinlega – fyrstu styrjöldinni sem
verkaði nú mest á okkur hérna
held ég, kom mest við okkur. Og
þá kom hún með drenginn með sér
og það var alveg sama sagan, hann
heillaði mig þessi strákur, þessi
fjögra ára strákur þeirra. Hann
var líka dálítið afundinn við frænk-
ur sínar, svona fannst að – „ég el á
Íslandi, ég tala íslensku,“ sagði
Bogi litli, „ég ætla ekkert að vera
að tala dönsku við ykkur.“ Hann
var að reyna að tala íslensku sko,
en hann var náttúrlega danskur í
eðli sínu þarna af því að hann tal-
aði náttúrlega ekki nema –
Pétur: Ætluðu þær að tala
dönsku við hann?
Katrín: Já já. En hann gat ekki
sagt err svo hann sagði alltaf ell í
staðinn fyrir err, svo það var dálít-
ið skrýtið mál sem hann talaði. Svo
þurfti ég alltaf að vera að segja
honum Rauðhettu. Svo sveikst ég
stundum um eitthvað og þá sagði
hann: Það er ekki rétt. Það vantar
eitthvað. Hann kunni miklu betur
Rauðhettu heldur en ég.
Pétur: En sagði hann þá Lauð-
hetta?
Katrín: Já, hann sagði alltaf
Lauðhetta.
Lára móðir hans var mjög vel
klædd, átti falleg föt og ég var
mjög hrifin af höttunum hennar
sérstaklega.
Pétur: Stórir og fallegir hattar?
Katrín: Já já, þessir velúrhattar,
bleikir öðrum megin og bláir hin-
um megin. Þetta var óskaplega
flott, það voru svona barðastórir
hattar. Og hún var ljónið hans
pabba síns.
Pétur: Kallaði hann hana ljónið?
Katrín: Já, hann kallaði hana
ljónið. Hún var mjög falleg kona
og glæsileg.
Pétur: Ætli hann hafi dáð hana?
Katrín: Ég hugsa það að hann
hafi haft einhverja sérstaka tilfinn-
ingu fyrir henni sem slíkri, göfgi
eða eitthvað, ég veit ekki hvað.
Pétur: Það var ákaflega gaman
að sjá hann þó hann væri ekki há-
vaxinn maður þá vakti hann eft-
irtekt hvar sem hann fór.
Katrín: Já já, hann var teinrétt-
ur og alltaf hýr á svipinn og alltaf
snyrtilega, sérstaklega snyrtilega
klæddur.
Pétur: En var gestkvæmt?
Katrín: Það var mest svona fjöl-
skyldan en það voru aldrei haldnar
neins slags veislur þetta sumar
sem ég var þar, um sumartímann,
ekki veislur raunverulegar, en það
voru náttúrlega gestir sem komu á
laugardögum og sunnudögum. Það
var nú aðallega fjölskyldufólk.
Pétur: Það hefur verið talað
mikið um leiklist?
Katrín: Já já, alltaf verið að tala
um leiklist. Ég get ekki endurtekið
neitt af því af því að þetta fór
svona dálítið fram hjá manni þegar
maður er að vinna svona.
Pétur: Já, en þú fórst í leikhús
og sást þá Nýársnóttina til dæmis,
var það ekki?
Katrín: Jú jú, ég sá mikið fleira
náttúrlega en eftir Indriða man ég
ekki hvort ég sá nema Nýársnótt-
ina. En ég fór mikið í leikhús ein-
mitt þarna um fermingaraldur og
ef maður átti aur þá fór maður í
leikhús, mikið meira en í dag þó að
maður hafi nóga peninga.
Pétur: Og þú nefndir áðan að
Guðrún hefði verið þér minnisstæð
sem Halla. En svo var nú ein syst-
ég hefði ekki verið þar í fimm ár
án annars. Og það var af tilviljun
að ég fór þaðan, kannski hefði ég
verið þar til æviloka annars, það er
enginn sem veit. Mamma sagði nú
líka einu sinni við mig: Ætlarðu
bara að verða vinnukona alla æv-
ina?
Ja, hvað á ég að gera, sagði ég,
ég ætla ekki að giftast. Ég ætlaði
mér ekki að giftast og hef ekki
gert það.
Hjá norskri
óperusöngkonu
Pétur: En svo ferðu nú til náms.
Katrín: Já, svo er ég nú bara svo
heppin að það kemur þarna söng-
kona í heimsókn til norska sendi-
herrans og hún er systurdóttir frú-
arinnar. Þessi söngkona varð svo
hrifin af matreiðslunni hjá mér að
hún bauð mér matreiðslustörf
heima hjá sér í Noregi, fría ferð og
helmingi hærra kaup heldur en ég
hafði í konsúlatinu. Það var nú
ekki hægt að neita slíku enda hafði
ég bara þráð það að komast eitt-
hvað út þegar ég var ung. Svo ég
gleypti nú við þessu og fór ’26, þá
fór ég með henni til Noregs.
Pétur: Þetta er ákaflega fögur
kona, það er mynd af henni hérna
á veggnum hjá þér og árituð til
þín. Viltu segja okkur frá henni
nánar, hvað hún hét og hver hún
var.
Katrín: Hún hét Erika Darbow
og var norsk að uppruna, f. 22. maí
1891 í Ósló, d. 15. apríl 1972, en
söng mest í Þýskalandi, lærði úti í
Vín og var oft að heiman að end-
urhæfa sig. Og ég var hjá henni í
fjögur ár, bæði í Þýskalandi og
Noregi. Og það var náttúrlega
mjög lærdómsríkt. Ég var nú fyrst
bara kokkur hjá henni og svo end-
aði ég með því að vera bæði kokk-
ur og barnapía þegar við vorum úti
í Þýskalandi og þá náttúrlega fór
ég oft með þeim hjónum eða henni
sérstaklega í veislur eða með í
heimsóknir til kunningja hennar
úti í Þýskalandi. Og við ferðuðumst
líka, bjuggum á ýmsum hótelum á
veturna vetrarhóteli og svona.
Pétur: Hvar í Þýskalandi var
það?
Katrín: Þetta var í Breslau sem
nú tilheyrir Póllandi. Það var
nokkuð stór borg. Annars var hún
búin að syngja líka í Kiel en þá var
ég nú kyrr í Noregi, ég fór ekki
með henni þangað.
Pétur: En heyrðu, þú nefndir
hana í sambandi við Gretu Garbo,
hvernig voru þeirra tengsl?
Katrín: Þeirra tengsl voru þann-
ig að þær voru nú báðar staddar í
Svíþjóð því að Erika Darbow var
óperettusöngkona fyrst hjá Ernst
Rolf og þá hét Greta Garbo Greta
Gustafsson. Og þeir sögðu: Gust-
afsson er afskaplega erfitt nafn á
listakonu og af því að þær þekkt-
ust þá hefur Erika sennilega
stungið upp á því að hún kallaði sig
bara Garbo í staðinn fyrir Darbow
svo það er nú bara G og D sem er
munurinn þarna á nöfnunum
þeirra.
Pétur: Ja, það munar ekki miklu,
nálægt hvor öðrum í stafrófinu.
En þú nefndir Ernst Rolf en
hann var einmitt maður Tutta Rolf
söngkonu.
Katrín: Já, Tutta var akkúrat úti
þegar ég var úti, þá vann hún held
ég hjá honum. Þá var Erika hætt
þar og komin við óperuna alveg,
hætt að vera í óperettum og svona
léttari söng. En þetta er allt fólk
sem kynntist þarna úti.
Pétur: Söng hún ekki einmitt í
myndinni „Við sem vinnum eldhús-
störfin“?
Katrín: Jú jú, það er Tutta sem
syngur þar.
Pétur: Hún syngur – ja það
syngur allt svo – eða a.m.k. Ulla
Billkvist söng lagið sem hún söng á
sínum tíma: Nu skal opp opp opp
på den gryende kärlekens topp. Er
það ekki?
Katrín: Jú jú, það passar.
Þetta var voða flott hjá Ernst
Rolf á sínum tíma.
Pétur: Komstu til hans?
Katrín: Nei nei, hann var dauður
þegar ég kom út. Hann kollsigldi
sig algjörlega, því að þetta var svo
mikið, bæði það að þetta voru dýr-
ar konur sem sungu þarna hjá hon-
um eða fólk og það –
Pétur: Já, hann var með geysi-
lega stóra söngleiki og tilkomu-
mikla og sem hafa verið kostn-
aðarsamir: Hann hefur kollsiglt
sig.
Katrín: Já já, það var margt,
maður kynntist mörgum nöfnum,
maður kynntist þessu fólki nátt-
úrlega ekki náið því að þjónustu-
fólk er nú yfirleitt svona svolítið til
baka.
Pétur: Ja, hver kynnist nú nánar
en þjónustufólk?
Katrín: Já, auðvitað að mörgu
leyti kynnist maður fólki náttúr-
lega mikið betur en ella. En ég var
nú þarna hjá þessari konu í fjögur
ár og ég kynntist henni náttúrlega
mjög vel og öllum hennar lifnaðar-
háttum vegna þess að við vorum
bara þarna, ég og barnið og hún í
Þýskalandi og maðurinn hennar og
sonur hennar sem hún átti þar
voru í Noregi. Sonurinn í heima-
vistarskóla og bóndinn bjó bara í
herbergi, kom bara í heimsókn á
hátíðum og tyllidögum.
Pétur: Söng hún stór hlutverk?
Katrín: Já, hún var alltaf stjarn-
an í öllum þeim hlutverkum sem
hún söng eða þeim – Hún söng í
bæði Carmen og Butterfly og ég
veit ekki hvað – allt mögulegt. Sal-
óme t.d., sem er nú mjög sjaldgæf
ópera. „Ich will den Kopf“, Jó-
hannes skírara.
Pétur: Já höfuðið? Já takk fyrir,
hvorki meira né minna. Á fati.
Katrín: Já, þá kemur hún þarna
með silfurfatið og hausinn á aum-
ingja Jóhannesi. Og þá segir hún,
þegar hún er búin að kyssa hann:
Es smäckt bittert, smäckt von
Blut.
Pétur: Já, beiskur ertu.
Katrín: Hún söng í ákaflega
mörgum óperum sem ég sá allar og
ég fékk alltaf tvo miða á óperurnar
svo ég gat alltaf boðið einhverri
manneskju með mér.
Pétur: Að hugsa sér. Svo þú hef-
ur séð Nýársnóttina og Fjalla-Ey-
vind hérna og Salóme og alls kyns
stórverk.
Katrín: Já já. Mér fannst hún af-
skaplega flott í Carmen t.d. og í
Madame Butterfly. Tosca líka,
Tiefland og fleiri og fleiri sem ég
man bara ekki nöfnin á. Eitt sér-
staklega sem heitir Svalan, La
Rondina, og það hef ég aldrei
heyrt hér heima.
Nú er ég orðin svo gömul að það
eru orðnir litlir sjensar. Sérstak-
lega núna af því ég varð nú fyrir
bílslysi í haust. Það var keyrt á
bakið á mér og ég er slæm í hnénu
og ég dansa víst ekki mikið úr
þessu.
Pétur: En heyrðu, þú nefnir
þetta en það sýnir bara best hvað
þú berð þig vel og ert (K: Lifandi?)
– aðdáunarverð og vel lifandi.
Hugsaðu þér.
Katrín: Já já. Ég ætla að lifa
þangað til ég dey.
Pétur: Þú ætlar að hafa það eins
og Gunnlaugur Tryggvi sem Jó-
hannes á Borg segir frá þegar þeir
voru með heitstrengingarnar á Ak-
ureyri. Þá stóð Gunnlaugur
Tryggvi upp og sagði: Ég strengi
þess heit að verða 100 ára en liggja
dauður ella.
Pétur: Þú kynntist Norðmanns-
fólkinu?
Katrín: Það er náttúrlega Katr-
ín, hún er jú formóðirin þarna, hún
er elsta systirin af þessum Norð-
Erika Darbow, óperettu- og
óperusöngkona. Katrín réðst til
hennar og fluttist með henni til
útlanda. Hrefna Clausen, sem er
dóttir Erlu Þorsteinsdóttur, var
svo vinsamleg að lána ljós-
myndina.
Þrjú elstu börn Jórunnar Norðmann. F.v.: Kristín Norðmann (kona Páls
Ísólfssonar), Jón Norðmann og Katrín Viðar, sem var elst Norðmanns-
systkinanna. Þuríði Pálsdóttur eru færðar þakkir fyrir lán á ljósmynd-
um Norðmannsfjölskyldunnar.
Jórunn Norðmann og börn hennar. Myndin er tekin í Ásbyrgi, Kirkju-
stræti 4. F.v.: Kristín Norðmann. Fyrir framan hana situr Óskar Norð-
mann. Við hljóðfærið situr Jón Norðmann og heldur á Jórunni yngri
Norðmann. Fyrir aftan hann stendur frú Jórunn Norðmann. Við hlið
hennar Katrín Norðmann (seinna Viðar). Fyrir framan hana stendur
Ásta Norðmann. Myndin fyrir ofan hljóðfærið á veggnum er af Jóni
Norðmann kaupmanni, sem var eiginmaður Jórunnar Norðmann.