Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Frönsku-
námskeið
verða haldin
30. apríl.-22. júní 2001
Innritun frá 9. apríl. Námskeið fyrir byrjendur
og lengra komna, taltímar. Námskeið fyrir börn og
eldri borgara og einkatímar. Kennum í fyrirtækjum.
Ferðamannafranska: 10 tíma hraðnámskeið fyrir
Frakklandsfara. Stuðningskennsla fyrir skólafólk.
Upplýsingar í síma 552 3870
frá kl. 11-18
Hringbraut 121, JL-Húsið,
107 Reykjavík, fax 562 3820.
✆
Veffang: http://af.ismennt.is
Netfang: af@ismennt.is
17. MARS skrifa
tveir hagfræðingar í
Mbl., – Ásgeir Jóns-
son og Sveinn Agnars-
son í tilefni nýlegrar
skýrslu Byggðastofn-
unar um sjávarútveg.
Höfundar telja, „að
ekki sé hægt að rekja
byggðaþróun beint til
kvótakerfisins“.
Það virðist sem höf-
unda skorti upplýsing-
ar. Heil gjá virðist
milli sumra fræði-
manna (hagfræðinga,
fiskihagfræðinga og
fiskifræðinga) og
margra sem starfa við
sjávarútveg til sjós og lands. Þetta
bil er mjög skaðlegt og verður að
brúa tafarlaust. Fræðimennska og
atburðarás á vettvangi verða að
vera í stöðugu endurmati – á vett-
vangi, þar sem atburðirnir gerast.
Hlutirnir breytast á vettvangi en
ekki í skrifstofum hagsmunagæslu.
Fræðimenn verða að koma á vett-
vang og bera saman áætluð fræði
og raunverulega reynslu. Með
slíkri ábyrgri fagvinnu mætti end-
urmeta mörg grundvallaratriði
strax. Dæmi um það sem þarfnast
endurmats:
1. Ráðgjöf og reynsla í fiskifræði
og breyta áherslum í samræmi
við niðurstöðu.
2. Láta hlutlausa aðila (verk-
fræðistofur undir
stjórn unhverfis-
ráðuneytis) fram-
kvæma umhverfis-
og áhættumat við
fiskveiðar, fyrir
hverja tegund veið-
arfæra.
3. Verðmyndun í
verðlagningu fersk-
fisks taki mið af
samkeppnislöggjöf.
4. Stöðva þarf fé-
nýtingu aflaheim-
ilda til að raska
samkeppni í fisk-
vinnslu.
5. Rannsaka á vett-
vangi raunveruleg
áhrif kvótkerfisins á sjávar-
byggðir.
Háskóli Íslands verður strax að
gera átak í að safna gögnum úr
smáum og stórum fyrirtækjum í
sjávarútvegi, (á vettvangi) með það
að markmiði að bæta gagnagrunn
um framleiðni og rekstrarskilyrði
mismunandi fyrirtækja í sjávarút-
vegi þar sem fullyrðingar um „hag-
kvæmni“ kvótakerfisins virðast að
verulegu leyti byggjast á gömlum
vafasömum hagfræðimódelum.
Gildandi samkeppnislög hafa enn
ekki verið látin virka hvað varðar
verðlagningu hráefnis í sjávarút-
vegi. Þetta kann að reynast stærri
fyrirtækum stórskaðlegt síðar
meir. Samkeppnislög eiga við um
sjávarútveg eins og aðrar atvinnu-
greinar. Hefði t.d. öll verðlagning á
ferskfiski tekið mið af samkeppn-
islögum – hefðu gilt mun áreið-
anlegri forsendur fyrir sameiningu
stærri fyrirtækja og fjárfestingu í
sjávarútvegi síðustu ár.
1. gr. samkeppislaga hljóðar svo:
„Lög þessi hafa það markmið að
efla virka samkeppni í viðskiptum
og þar með að vinna að hagkvæmri
nýtingu framleiðsluþátta þjóð-
félagsins.“
Úr 10.gr. „Allar samstilltar að-
gerðir... sem hafa það að markmiði
að komið sé í veg fyrir samkeppni
eru bannaðar. c) bannað að skipta
mörkuðum eða birgðalindum. d)
bannað að mismuna viðskiptaaðil-
um ... til að veikja samkeppnis-
stöðu þeirra.“
Þetta voru bara örfá dæmi um
að margt fyrirkomulag í sjávar-
útvegi stenst tæplega samkeppn-
islöggjöf.
Mikið tap margra stærri fyrir-
tækja í sjávarútvegi á síðasta ári
er uggvænlegt. Þetta gerist þrátt
fyrir ætlaða yfirburðastöðu þeirra
eftir alla hagræðinguna. Dæmi:
1. Stærri fyrirtæki fá hráefni
30–50% undir markaðsverði
(stenst það samkeppislög?).
2. Stærri fyrirtæki leigja frá sér
kvóta og geta þannig skekkt
samkeppnisstöðu með óbeinum
ríkisstyrkjum sem tekjur af
kvótaleigu eða sölu eru (stenst
það samkeppnislög?).
3. Seldir hafa verið 34 togarar
úr landi á þremur árum. (Fiski-
fréttir 23. febr. sl.)
4. Sameinuð hafa verið mörg
fyrirtæki til „hagræðingar“ síð-
ustu ár.
5. Ekki þarf að vigta hráefni inn
á vinnslulínur frystitogara
(stenst það samkeppislög?).
Stærri fyrirtæki birta nú tölur
um mikinn taprekstur á rekstrar-
árinu 2000, allt að 5–15% af veltu.
Þetta hefur aðallega verið skýrt
með „óhagstæðum gengisbreyting-
um“. Var hagstjórn hérlendis svo
afleit á síðasta ári að þessi skýring
standist? Áttu sameinuð stærri fyr-
irtæki ekki að þola betur hagsveifl-
ur? Fór „hagræðingin“ kannski allt
of hratt fram? Eru stærri sam-
einuð fyrirtæki hálfgerðir risar á
brauðfótum, ekki nægilega sam-
keppnishæf, með lága framleiðni?
Hráefni stærri fyrirtækja þarf
ekki að fara á markað, þó verð-
lagning hráefnis taki mið af gild-
andi samkeppnislögum. Verðlagn-
ing hráefnis í viðskiptum skyldra
aðila getur einfaldlega tekið mið af
„viðmiðunarverði“, summu mark-
aðsverðs á fiskmörkuðum, að frá-
dregnum sölukostnaði markaðs,
svo og verði í viðskiptum óskyldra
aðila. Verðlagsstofa skiptaverðs
gæti skráð slíkt viðmiðunarverð
vikulega, sundurliðað eftir fiski-
stærðum og tegundum.
Hvers vegna hafa samkeppnisyf-
irvöld meðhöndlað sjávarútveg með
öðrum hætti en aðrar atvinnu-
greinar? Hver ætlar að bera
ábyrgð á þeim skaða sem þetta
kann að valda? Er það kannski álit
samkeppnisyfirvalda að sjávarút-
vegur sé svo gamaldags og vanþró-
uð atvinnugrein, að atvinnugreinin
þoli ekki lögmál markaðarins og
gildandi samkeppnislög og verði
því að búa við fortíðarskipulag?
Deilt er nú um kvótasetningu
smábáta á steinbít, kola, ýsu og
fleiri tegundir sem oftast hefur
ekki náðst að veiða? Af hverju tök-
um við ekki þessar fisktegundir
frekar út úr kvóta í aflamakskerf-
inu, frekar en aðþvinga fram
kvótasetningu á þessar fisktegund-
ir í smábátaútgerð? Fisktegundir
sem ekki næst að veiða geta varla
verið í mikilli hættu.
Umhverfisráðuneytið er sá aðili
sem ætti að annast yfirstjórn á
nýju umhverfis- og áhættumati við
fiskveiðar. Slík ný gagnasöfnun er
forsenda fyrir áreiðanlegum og
réttum upplýsingum um rökstudda
áhættuþætti við fiskveiðar hér við
land. Gera þarf nýjan áreiðanlegan
gagnagrunn um mismunandi fram-
leiðni, kosti og galla stærri og
smærri fyrirtækja í sjávarútvegi.
Fagaðilar í deildum Háskóla Ís-
lands hafa þær skyldur og ábyrgð
að láta gera slíkan gagnagrunn
strax. Gagnagrunnur sem notaður
er til kennslu og ráðgjafar hvað
varðar sjávarútveg, verður að vera
í stöðugu endurmati. Úreltar kenn-
ingar sem ekki hafa verið end-
urmetnar árum saman geta reynst
stórskaðlegar.
Tökum höndum saman í fræði-
mennsku og á vettvangi og gerum
nýjan og betri gagnagrunn fyrir þá
þætti sjávarútvegs sem hér hafa
verið nefndir, áður en lengra verð-
ur haldið á sömu braut. Hverju
getum við svo sem tapað með meiri
vandvirkni? Kínverskt máltæki
segir: Sjá einu sinni er betra en
heyra þúsund sinnum.
Eru starfsskilyrði sjávarút-
vegs á réttum forsendum?
Kristinn
Pétursson
Fiskveiðistjórnun
Tökum höndum saman í
fræðimennsku og á
vettvangi, segir Krist-
inn Pétursson, og ger-
um nýjan og betri
gagnagrunn fyrir sjáv-
arútveginn, áður en
lengra verður haldið á
sömu braut.
Höfundur er fiskverkandi
á Bakkafirði.
LÍFVÍSINDI –
Lykillinn að skilningi á
erfðafræðilegum or-
sökum sjúkdóma. Svo
hljóðar yfirskrift Al-
þjóðadags meina-
tækna, 15. apríl 2001.
Á síðustu árum hafa
rannsóknir á erfða-
mengi mannsins tekið
stórstígum framförum.
Nýlega var tilkynnt að
raðgreiningu erfða-
mengisins væri lokið. Í
náinni framtíð er gert
ráð fyrir að þekking
þessi verði nýtt til að
skilgreina erfðafræði-
legar orsakir algengra sjúkdóma og
leita nýrra meðferðarleiða. Erfða-
mengi Íslendinga er talið henta afar
vel til slíkra rannsókna og munu ís-
lenskir meinatæknar gegna mikil-
vægu hlutverki í þeirri vinnu.
Fyrirtækið Urður Verðandi Skuld
(UVS) hyggst nýta aðstæður á Ís-
landi til að greina líf-
fræðilegar orsakir
krabbameins. Fyrsta
verkefni fyrirtækisins
er Íslenska krabba-
meinsverkefnið, um-
fangsmikil og fjölþætt
rannsókn á 20 algeng-
ustu krabbameinum á
Íslandi. Verkefnið er
samstarfsverkefni fyr-
irtækisins, flestra
lækna sem koma að
krabbameinsrannsókn-
um og -lækningum á Ís-
landi, tveggja stærstu
sjúkrahúsa landsins og
Krabbameinsfélagsins.
Til þátttöku í rannsókninni verður
reynt að ná til allra einstaklinga sem
greinst hafa með krabbamein og að-
standenda þeirra auk þess sem leitað
verður til almennings sem viðmiðun-
arhóps. Ljóst er að Íslenska krabba-
meinsverkefnið er eitt stærsta rann-
sóknaverkefni sem ráðist hefur verið
í á Íslandi og hefur skapað og mun
skapa mörg ný atvinnutækifæri.
Allar rannsóknaaðferðir krefjast
mikillar þekkingar, nákvæmni og
vandvirkni, ekki síst í grunnrann-
sóknum. Fyrirtækið UVS hefur sett
á laggirnar nýja og vel útbúna rann-
sóknastofu til rannsókna í erfða- og
sameindalíffræði og er að sjálfsögðu
lögð mikil áhersla á áreiðanleg og
góð vinnubrögð. Meinatæknar eru
meðal þeirra sem að rannsóknunum
koma og nýtist þekking þeirra og
menntun vel til starfans. Tilgangur
rannsókna af þessu tagi er m.a. að
finna ný lyf og greiningaraðferðir á
hinum ýmsu krabbameinum sem síð-
ar geti nýst við þjónusturannsóknir á
hefðbundnum rannsóknastofum á
heilbrigðissviði. Rannsóknirnar
krefjast mikils og flókins tækjabún-
aðar, en tækjaeðlisfræði er meðal
annarra greina stór hluti af núver-
andi námi meinatækna. Sú menntun
skilar sér vel í störfum hjá tækni-
væddum rannsóknafyrirtækjum á
borð við UVS. Meinatæknanámið
byggist á gömlum merg og er í sí-
felldri þróun og tekur mið af fram-
förum í rannsóknatækni, í greining-
araðferðum sjúkdóma og annarri
nýrri þekkingu. Því er vel við hæfi að
yfirskrift alþjóðadagsins fjalli um
skilning á erfðafræðilegum orsökum
sjúkdóma, það svið sem efst er á
baugi vísindanna í dag.
Lykill að skilningi
á erfðafræðilegum
orsökum sjúkdóma
Halla Hauksdóttir
Höfundur er meinatæknir og for-
stöðumaður sýnabanka UVS.
Lífvísindi
Meinatæknanámið er í
sífelldri þróun, segir
Halla Hauksdóttir, og
tekur mið af framförum
í rannsóknatækni.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni