Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 D 15
launaða stöðu og nýt ekki þess stuðn-
ings sem rannsóknarstofnanir veita
starfsmönnum sínum. Ég sótti um
styrki til Rannsóknarráðs og hef ég
fengið nokkra úrlausn þar þrisvar
sinnum. Vegna styrkja Rannsóknar-
ráðs hef ég talist starfa við Raunvís-
indastofnun, þó að vinnuaðstaða mín
hafi í raun verið hjá Orkustofnun.
Þannig gat ég lokið litlum hluta verk-
efnisins og birt niðurstöður á prenti
og í fyrirlestrum. Jafnframt varð ljóst
að mun lengri tíma þurfti til að ljúka
verkefninu á sómasamlegan hátt.
Styrkir Rannsóknarráðs eru hins
vegar aðeins skammtímalausn og þeir
eru engan veginn nógu háir til að
nægja bæði fyrir launum og reksturs-
kostnaði á vettvangi, einkum þegar
tekið er tillit til þeirrar fyrirhafnar
sem fylgir því að útbúa umsóknirnar.
Styrkir Rannsóknarráðs nægja
einungis fyrir hluta launa og hluta úr
árinu, en þá á eftir að kosta úthaldið á
vettvangi. Umsóknarferlið er tíma-
frekt og dýrt miðað við ávinning. Tím-
anum væri betur varið til raunveru-
legrar vísindalegrar vinnu. Þetta
þekkja allir sem þurfa að sækja um
styrk til Rannsóknarráðs.
Frá því á síðastliðnu hausti hef ég
sótt ásamt öðrum íslenskum jarðvís-
indamönnum, sem allir eru framar-
lega á sínu sviði, um styrk frá Rann-
sóknarráði til að halda þessu verkefni
áfram, en bíð enn eftir ákvörðun þar.
Grunnrannsóknir mikilvægar
Á svæði eins og Miðvesturlandi er
vísindalegt gildi rannsóknanna ekki
augljóst þeim sem ekki hafa unnið
þar. Því er erfitt að sannfæra yfirles-
ara umsóknanna hjá Rannsóknarráði
um gildi þeirra. Ef aðferðafræðin er
þeim þar að auki framandi er skilj-
anlegt að miklum tíma þurfi að eyða í
umsóknarferlið allt.
Ég hef vegna þessa verið að leita að
fjármögnun annars staðar og eytt
miklum tíma í fundi, viðræður, bréfa-
skriftir o.fl., meðal annars hef ég ver-
ið í sambandi við orkufyrirtæki en allt
án árangurs enn sem komið er. Verk-
efnið er langtíma grunnrannsóknar-
verk. Það mun einnig hafa verulegt
hagnýtt gildi fyrir almennan skilning
á jarðfræði Íslands, jarðhitavísindi og
mat á jarðskjálftahættu. Vandinn er
að slíkar hagnýtar ályktanir fást fyrst
eftir margra ára grunnrannsóknir og
orkufyrirtæki láta eins og eðlilegt er
önnur hagnýtari verkefni ganga fyrir,
t.d. verkefni sem tengjast meira hin-
um virku beltum landsins og jarðhita-
svæðum.
Óvissa og lágar tekjur
Við Háskóla Íslands er engin
kennslu- eða rannsóknarstaða í mín-
um fræðum og gerir það einnig erf-
iðara að leita fyrir sér á þeim vett-
vangi. Ég hef einnig leitað samstarfs
við erlenda vísindamenn sem hafa
sýnt verkefninu mikinn áhuga. Þegar
þeir hafa hins vegar kynnst aðstöðu
minni hér eru þeir hikandi við að
stofna til samstarfs við þær óvissu
kringumstæður sem ég bý við hér.
Til að þoka verkefni mínu áfram
þarf langtímasýn, góðan samstarfs-
hóp og nægilega fjármögnun. Verk-
efnið er skilgreint, samstarfshópur-
inn er til, en fjármögnunina vantar.
Afleiðing af fjárhagsáhyggjum er
langur vinnudagur og varla nokkur
frí. Vísindaleg vinna sem ætti að taka
nokkra mánuði tekur hátt í ár. Við
þessar aðstæður er erfitt að skipu-
leggja vinnuna og halda áhuganum
við. Jafnframt reynist mér erfiðara en
ég bjóst við að samlagast vísindasam-
félaginu hér á landi. Óvissan, lágar
tekjur og tímafrek vinna tefur aðlög-
un mína að íslensku samfélagi en ég
fékk íslenskan ríkisborgararétt á síð-
astliðnu ári.
Ef til vill er ég í svipaðru stöðu og
sumir innfæddir Íslendingar sem
stunda rannsóknir. En það er mun
erfiðara fyrir Íslendinga af erlendu
bergi brotna að koma sér fyrir hér
vegna þess að þá skortir þann stuðn-
ing sem hinir hafa beint og óbeint eins
og af fjölskyldu og þekkingu á ís-
lensku samfélagi.“ Það má geta þess
hér að Maryam er ógift, barnlaus og
býr ein. Hún er heldur ekki búin að ná
valdi á íslenskunni.
Vantar heildarstefnu í jarð-
vísindarannsóknum
Hún víkur að sérstöðu sinni og segir
að vísindamenn sem koma erlendis frá
eigi erfitt með að aðlagast umhverfinu
hér því að það sé engin opinber stefna
til varðandi hjálp til þeirra við að koma
sér fyrir á vinnumarkaði hér. „Þessu
er allt öðruvísi farið bæði í Bandaríkj-
unum og öðrum Evrópulöndum. Þar
er meðvituð stefna að hjálpa minni-
hlutahópum með því að fjármagna
rannsóknir eða með því að hvetja
stofnanir og fyrirtæki til að ráða þá til
vinnu þannig að starfskraftar þeirra
nýtist sem best. Jarðvísindi eru oft
nefnd sem svið þar sem framlag Ís-
lendinga til alþjóðlegra vísinda er
mikið. Þau hafa notið talsverðs stuðn-
ings af hálfu opinberra aðila en engu
að síður er aðeins verið að rannsaka
lítinn hluta landsins, aðallega virku
beltin. Það er vel hægt að ímynda sér
hvert framlag íslenskra jarðvísinda-
manna væri ef allt landið og öll svið
rannsóknanna væri undir.
Oft heyrast íslenskir vísindamenn
kvarta undan því að fjármagn til
rannsókna sé ófullnægjandi hér á
landi. Vandinn er sá að mínu mati að
vísindarannsóknir eru ekki forgangs-
verkefni hér á landi og peningarnir
því ekki þar sem þeir þyrftu að vera.
Þetta á fyrst og fremst við um grunn-
rannsóknir, en síður um svokallaðar
hagnýtar rannsóknir. Í þekkingar-
þjóðfélagi nútímans getur hins vegar
þekkingin sem slík orðið verðmæti og
þannig ber að líta á þekkingaröflun
með grunnrannsóknum.
Ísland alþjóðleg rannsóknar-
stofa í jarðvísindum
Það vantar hér sterka langtíma-
stefnu um stærri grunnrannsóknar-
verkefni í jarðvísindum sem Íslend-
ingar hefðu forystu um að skilgreina
og fjármagna en drægi jafnframt að
sér athygli erlendra vísindamanna og
erlent fjármagn. Í raun og veru ætti
Ísland að stefna að því að verða al-
þjóðleg rannsóknastofa í jarðvísind-
um þar sem öllum vísindamönnum
sem hafa þekkingu og áhuga væri
gert kleift að vinna um lengri eða
skemmri tíma. Væri slík aðstaða
sköpuð myndi fjármagn til rannsókna
leita hingað erlendis frá og allir nytu
góðs af. Það er líka athyglisvert að
hér á landi eru jarðfræðirannsóknir
dreifðar á margar stofnanir sem hafa
hver sitt markmið, en engin sterk
jarðfræðastofnun (geological survey)
er hér starfandi eins og í flestum öðr-
um löndum heims, meira að segja líka
í þróunarlöndunum. Slíkar stofnanir
hafa m.a. það hlutverk að vera stjórn-
völdum til ráðgjafar í þeim fjölmörgu
málum þar sem jarðfræði kemur við
sögu. Einnig vinna þær að því að
kynna þýðingu jarðfræðilegrar þekk-
ingar fyrir þjóðfélagið.
Ekki er heldur nægilega vel búið
að ungum vísindamönnum sem koma
heim að loknu doktorsprófi og
sérnámi eins og ég hef komist að
raun um. Bylting hefur orðið í líf-
tækni og vísindum sem tengjast
erfðafræði. Ekkert hliðstætt hefur
átt sér stað í jarðvísindunum þótt
mikil alþjóðleg tækifæri séu fólgin í
sérstöðu Íslands.
„Vinur er sá er til vamms segir“
Það virðist of algengt hér á landi að
fólk með dýra og tímafreka langskóla-
menntun á sviði jarðvísindarann-
sókna neyðist til að taka að sér störf
þar sem menntun þess nýtist illa eða
ekki. Oft er um að ræða kennslu á
grunnskóla- eða framhaldsskólastigi.
Það er augljóslega þjóðfélaginu óhag-
kvæmt að nýta ekki þekkingu þessa
fólks. Hér eru allar aðstæður fyrir
hendi til að nýta þessa þekkingu ef
fólki eru skapaðar aðstæður til að
starfa. Það þyrftu að vera margir op-
inberir sjóðir og einkasjóðir til að
hjálpa þeim sem stunda grunnrann-
sóknir.
Íslendingar ættu í raun ekki að láta
sér nægja að standa jafnfætis öðrum
að þessu leyti heldur vera fremri.
Landfræðileg lega landsins er ákjós-
anleg og gerir það að verkum að Ís-
lendingar eru lausir við mörg þau
vandamál sem hrjá aðrar þjóðir. Hér
ríkir meiri friður en víða annars og
hér ætti umhverfið að vera hvetjandi
til nýrra hugmynda og nýsköpunar.
Ekki er buddunni heldur íþyngt með
útgjöldum til hermála.
Þessar aðstæður, ásamt náttúru
landsins, eiga að geta komið Íslandi í
fremstu röð ríkja.
Ég vona að ég hafi engan stuðað
með þessum orðum mínum. Það er
mikill sannleikur í máltækjunum
„glöggt er gests augað“ og „vinur er
sá er til vamms segir“.“
„Það vantar hér
sterka langtíma-
stefnu um stærri
grunnrannsóknarverk-
efni í jarðvísindum
sem Íslendingar
hefðu forystu um að
skilgreina og fjár-
magna en drægi jafn-
framt að sér athygli
erlendra vísinda-
manna og erlent fjár-
magn.“