Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR PRESSAN 22. OKTÓBER 1992
19
E R L E N T
Drottningarheimsókn
vekur minningar úr
stríðinu
I dag rís Filippus, hertogi af Edinborg, á fætur í
Kreuzkirche svokallaðri í Dresden og flytur ritn-
ingarlestur. Þetta er liður í opinberri heimsókn
Bretadrottningar og eiginmanns hennar til
Þýskalands. Það er varla búist við alvarlegum
óeirðum þennan dag, enda hefur lögregla tekið
úr umferð hópa nýnasista. Hins vegar eru Þjóð-
verjar ekki búnir að gleyma sprengjuárásinni á
Dresden sem breski hershöfðinginn Sir Arthur
„Bomber“ Harris fyrirskipaði. Og þeir eru held-
ur ekki búnir að gleyma því að drottningarmóð-
irin var viðstödd þegar stytta af Harris var af-
hjúpuð í vor.
Fórnarlamb sprengjuárása Breta í Þýskalandi. Þær kostuðu um 600 þúsund óbreytta borgara lífið, þar
af ekki færri en 100 þúsund börn.
Það er varla auðvelt að biðja
forláts á atburði eða atburðum
sem hafa orðið þess valdandi að
manngrúi týndi tölunni. Willy
Brandt kraup á kné þar sem einu
sinni var gettóið í Varsjá, í þessari
viku er Akihito Japanskeisari í
Kína og þar verður honum varla
leyft að gleyma 10 milljónum Kín-
verja sem Japanir drápu í heims-
styrjöldinni síðari. Heimsókn
hjónanna úr Buckingham-höll til
Dresden er tákn um að Bretar og
Þjóðverjar ætli ekki að láta slíka
atburði spilla samskiptum þjóð-
anna, en hins vegar er víst að sam-
kvæmt opinberri söguskoðun í
Bretlandi hefur ekki verið talin
nein ástæða til að biðjast afsökun-
ar vegna framferðis Harris og
sveita hans. Þetta var stríð gegn
Hitler og myrkraöflunum, flest
meðul voru réttlætanleg til að
vinna sigur. Eða hvað?
Það má segja með nokkrum
sanni að hinar stórfelldu
sprengjuárásir á þýskar borgir
hafi verið helsta framlag Breta til
stríðsrekstrarins. Á eftir voru
þýsku borgirnar rústir einar. f
árásunum er talið að 600 þúsund
Þjóðverjar hafí fallið. Það voru
mest konur og stúlkur, börnin
undir 14 ára aldri voru ekki færri
en lOOþúsund.
Þeir sem tala máli Harris og
sprengjusveitanna segja að árás-
irnar hafi átt mikinn þátt í sigri
bandamanna. Það er réttlætingin
sem oftast er notuð fyrir sprengju-
regninu. Margir hafa efast um
þessa röksemdafærslu. Harris var
skipaður yfirmaður sprengjuflug-
sveitanna í febrúar 1942. Þá sagði
hann að hann treysti sér til að
vinna stríðið án aðstoðar ef hann
fengi til þess næg tæki og tól.
Hann hélt því fram að í apríl 1944
myndi eyðileggingin vera slík að
óvinurinn hlyti að gefast upp. Ári
síðar börðust Þjóðverjar enn í
hrundum borgum.
BOMBER VAR EKKINÁ-
KVÆMNISMAÐUR
Það verður einnig að líta á
kostnaðinn sem sigurvegararnir
höfðu af framkvæmdinni. Fyrir
stríðið veittu Bretar gríðarlegum
fjárhæðum til uppbyggingar
sprengjuflugsveitanna. Á meðan á
stríðinu stóð er talið að upphæðin
hafi numið næstum fjórðungi af
framlagi Breta til stríðsins. En
Breta sárvantaði hergögn öll styrj-
aldarárin. Fyrstu þijú árin skorti
þá einkum orrustuflugvélar, eins
og kom berlega í ljós þegar þeir
biðu ósigur við Dunkirk og í
Singapore. Síðari hluta stríðsins
var skortur á sóknarvopnum. Án
afláts voru smíðaðar sprengju-
flugvélar þegar sárvantaði skrið-
dreka og landgöngupramma.
Vitaskuld var skaðinn slíkur að
Þjóðveijum var erfiðara um vik að
beijast, ekki síst síðasta stríðsárið
þegar hver borgin af annarri var
lögð í rúst. Sjálfur Albert Speer,
hergagnaráðherra Hitlers, sagði
að sprengjuárásirnar hefðu verið
stærsta orrustan sem Þjóðverjar
töpuðu. Samt segja tölur að her-
gagnaframleiðsla Þjóðverja hafi
aukist ár frá ári, allt til 1944. Það
var þá að Bandaríkjamenn
sprengdu af mikilli nákvæmni ol-
íuhreinsunarstöðvar Þjóðverja.
Harris var ekki hrifinn af þess-
Cest fAngleterre quiajeteles premieres
bombes i.aia«i«riM««ru *■*<»*«•*«•
Veggspjald sem var dreift í
Belgíu. „Konur og böm Evrópu
ákæra! Það er Bretland sem
varpaði fyrstu sprengjunum —
á óbreytta borgara."
háttar hemaði og reyndar er talið
víst að sveitimar hans hefðu verið
ófærar um slíkar aðgerðir.
Harris hélt því fram að sveitim-
ar hefðu gert blóðbað í skotgröf-
um eins og einkenndi fyrri heims-
styijöld óþarft. f samhengi virðist
sú röksemd ekki standast. Þegar
Harris tók við höfðu fallið um
7.500 meðlimir sprengjusveit-
anna. í stríðslok vora þeir um 55
þúsund, af rúmlega 72 þúsund-
um.
ÁTTU ÞJÓÐVERJAR ÞETTA
INNI?
Því var líka haldið fram að
Þjóðveijar gætu sjálfum sér um
kennt. Þeir hafi fundið upp á því
að nota sprengjuflugvélar til að
skilja effir auðn og eyðileggingu.
Það stenst varla heldur. Strax á
þriðja áratugnum vom sveitir úr
breska flughemum famar að æfa
sig að sprengja ættbálka í Mið-
Austurlöndum til hlýðni. Árið
1939 var breski flugherinn sá eini
af flugheijum stórvelda sem hafði
það meginhlutverk að varpa
sprengjum á eigin spýtur, ekki í
samstarfi við landher eða flota.
Þýski flugherinn, Luftwaffe, var
ekki sérstaklega hannaður til að
kasta sprengjum á borgir. Loft-
árásirnar miklu á Bretland voru
gerðar með miklum erfiðismun-
um.
Bretar vom úrræðalausir sum-
arið 1940. Eftir fall Frakklands
stóðu þeir nánast einir gegn Þjóð-
veijum. Winston Churchill sá
ekki annað ráð en að senda öflug-
ar sprengjuflugvélar til að valda
skaða í heimahögum þýsku nas-
istanna. í október ákvað breska
ríkisstjómin að „óbreyttir borgar-
ar fengju að finna fyrir þunga
stríðsins“. Einn ráðgjafi Churchills
bjó til hugtakið að „afhýsa“. Þegar
Harris tók við sprengjusveitunum
var stefhan að sprengjuárásunum
skyldi „beint gegn siðferðisþreki
óvinveittra borgara, einkum og
sérílagi iðnverkamanna".
Upp frá því mögnuðust loft-
árásimar stöðugt næstu þijú árin.
Sprengjusveitirnar fullkomnuðu
íkveikjusprengjur sem ollu því að
skotmörkin urðu sem brennandi
eldhaf. Stóra ffumsýningin var í
Hamborg í júh' 1943 þegar borgin
brann við 800 gráða hita á celsíus,
aðallega verslunar- og íbúðar-
hverfi. Meira en 40 þúsund féllu
þá nótt. í samanburði má geta
þess að rúmlega 50 þúsund bresk-
ir borgarar létu lífið í loffárásum
öll styrjaldarárin.
Þarna var mótsögn sem erfitt er
að horfa framhjá. Bretar höfðu
undirritað svokallaðan Washing-
ton-sáttmála trá 1922. Þar var
bann við loftárásum sem hefðu
enga hernaðarþýðingu, heldur
væri beint gegn óbreyttum borg-
urum. 1 upphafi stríðs áréttaði
Neville Chamberlain forsætisráð-
herra þetta og sagði að hvað sem
aðrir stríðsaðilar gerðu m'yndi
breska stjórnin ekki vitandi vits
ráðast gegn konum, börnum og
óbreyttum borgurum með það
eitt að markmiði að skelfa.
„ERUM VIÐ ORÐNIR AÐ
SKEPNUM?“
Ósamræmið milli þessara fýrir-
heita og raunveruleikans er veik-
asta hliðin á stríðsrekstri Breta.
Sprengjuárásirnar voru meðal
annars hafnar til að hughreysta
bresku þjóðina og veitti kannski
ekki af myrkustu styrjaldarárin.
En á sama tíma gátu menn ekki
viðurkennt að árásunum var ætl-
að að skapa ógn og skelfingu
meðal óbreyttra borgara. Liibeck
var skotmark í mars 1942. Borgin
hafði enga hernaðarlega þýðingu.
Stór hluti hennar var frá miðöld-
um og byggður úr timbri. Hún
fuðraði upp og það logaði glatt.
Ráðuneyti, her og blöð lögðust á
eitt um að segja Bretum frá hem-
aðarlegu mikilvægi borgarinnar.
Þeir sem vissu betur fengu ekki að
tjá sig. Það var sagt að fréttir um
að 20 þúsund hefðu fallið væru
áróður nasista.
Á þessum tíma var semsagt
ekki hætt á að einhveijir, til dæm-
is kirkjunnar menn, risu upp til að
mótmæla þessum árásum á
óbreytta borgara. En undir lokin
var ríkisstjórnin sjálf farin að sjá
að sér. Þrátt fyrir að Churchill
væri kokhraustur var honum á
móti skapi að láta drepa óbreytta
borgara. Sagt er frá því að eitt sinn
þegar hann horfði á myndir af
brennandi þýskri borg hafi hann
spurt: „Erum við orðnir að skepn-
um?“
Að minnsta kosti var komin á
kreik skepna sem Churchill sjálfur
megnaði ekki að stöðva. Það má
Harris eiga að hann var ekki jafh-
hræsnisfullur og yfirboðarar hans.
f nóvember 1944 hreykti hann sér
af því að sprengjusveitirnar hefðu
nánast eyðilagt 45 af 60 helstu
borgum Þýskalands. Hann spurði
fullur vandlætingar hvort hann
fengi ekki að klára verkið?
Stjórnin var heldur mótfallin
því. I stríðslok minntist Churchill
hvergi á verk sprengjusveitanna.
Þær fengu engin heiðursmerki.
Harris var aldrei tekinn í hóp að-
alsmanna líkt og flestir aðrir
æðstu herforingjar Breta. Hann
storkaði Churchill og hélt áfram
eins og ekkert hefði í skorist.
f árslok 1944 hafði þýski flug-
herinn varla neinar flugvélar, fáa
flugmenn og lítið eldsneyti. Þýsku
borgimar voru vamarlausar. Ein-
mitt þá náðu árásirnar hámarki.
Tveir þriðjuhlutar af heildar-
sprengjuþunganum sem lenti á
Þýskalandi féllu á 11 mánuðum,
milli D-dags og uppgjafarinnar.
Árásin á Dresden er frægust.
Frankfurt var eyðilögð, Darm-
stadt, Wiirzburg og miðaldaborg-
in Hildesheim. Flestallir karlmenn
voru í burtu að heyja stríð, líka
gamalmenni og unglingar. Samt
var sprengt, næstum hvar sem
fannst álitlegur þéttbýliskjami.
Barbie elur á
kynjafordóm-
um
Dúkkan Bar-
bie, sem í áratugi
hefur skipað
fastan sess í
dótakössum
ungmenna um
allan heim, hefur
nú fengið málið,
bandarískum
konum til mikill-
ar hrellingar.
Ummæli ljós-
kunnar, sem heyrast þegar þrýst
er á hnapp, þykja ekki ýkja skyn-
samleg enda talin ala á fordómum
gagnvart konum, sem lengi hafi
verið við lýði í Bandaríkjunum.
Meðal þess sem Barbie hefur að
segja um lífið og tilveruna er:
„Mér finnst mjög erfitt að læra
stærðfræði", „ég elska falleg föt“
og „Ken kærasti minn er frábær
dansari". Konur í Bandaríkjunum
em æfar vegna þessa og hafa sam-
tök háskólakvenna sent framleið-
andanum bréf, þar sem þess er
krafist að þaggað verði niður í
dúkkunni málglöðu. Þykir kon-
um Barbie gefa fordómum um að
strákar séu gáfaðri en stelpur og
þær hafi ekki önnur áhugamál en
föt byr undir báða vængi og við
það verði ekki unað. Framleið-
andinn er þó ekki á þeim buxun-
um að skrúfa niður í Barbie og
hyggst setja hana á markað í Evr-
ópu í tæka tíð fyrir jólavertíðina.
Fangar óttast
alnæmi
H e i 1 -
brigðisyfir-
völd í Bras-
ilíu óttast
að alnæmi
eigi eftir að
breiðast út
m e ð a 1
fanga í stærsta fangelsinu í borg-
inni Sao Paulo, eftir uppþot sem
þar varð á dögunum og hafði þær
afleiðingar að rúmlega 200 fangar
létu lífið. Samkvæmt nýlegri
könnun fangelsisyfirvalda, sem
gerð var fyrir óeirðirnar, em rúm-
lega 17 prósent allra fanga í Sao
Paulo smituð af alnæmi. í uppþot-
inu slasaðist mikill íjöldi fanga,
auk þeirra sem létu lífið. Er nú ótt-
ast að þeir sem slösuðust og sýktir
em af HlV-veirunni kunni að hafa
smitað samfanga sína, er sýkt blóð
þeirra komst í snertingu við blóð
heilbrigðra fanga í uppþotinu.
Lögreglan í Sao Paulo neitaði al-
farið að hreyfa við látnum og slös-
uðum innan veggja fangelsisins, af
ótta við að smitast af alnæmi. Það
kom því í hlut fanganna að bera
hina látnu á brott og liðu margar
klukkustundir áður en öll lík
höfðu verið fjarlægð og búið var
að þvo blóðpollana af gólfum
fangelsisins.
Hrun kvikmyndaiðnaðarins i
Austur-Evrnpu
Kvikmyndaframleiðendur í Austur-
Evrópu berjast nú í bökkum, en eft-
ir hrun kommúnismanshafavest-
rænarbíómyndirflættíausturátt
ogfengiðsvogóðarmóttökurað
þarlendur kvikmyndaiðnaður á sén
vart viðreisnar von. Ritskoðendur
kommúnistannaerunúábakog
burt, og hefði það einhvern tím-
ann gefið kvikmyndaframleiðend-
um eystra byr undir báða vængi. I
Enþaðstoðar lítt nú, þegar þeir njóta ekki lengur ríkisstyrkjanna sem áður héldu þeim gangandi og
lögin, sem takmörkuðu þann fjölda erlendra kvikmynda sem heimilt var að sýna I Austur-Evrópu, hafa
verið afnumin. Kvikmyndaframleiðendur í Hollywood voru ekki lengi að taka við sér og setja stefnuna á
austrið, þegar Ijóst var að kommúnisminn var kominn að fótum fram, enda þóttustþeir vita að þar
væri að opnast nýr, gróðavænlegur markaður. Sú var líka raunin; almenningur var búinn að sjá nóg af
kvikmyndum landa sinna og þyrsti i vestrænt bíó. Það reyndist adrifaríkt fyrir kvikmyndaelítuna í Aust-
ur-Evrópu. í Rúmeníu stöðvaðist innlendur kvimyndaiðnaður algjörlega eftir byltinguna 1989og iBúlg-
ariu hefur ekki verið framleidd ein einasta mynd í tvö ár. Bæði í Póllandi og Ungverjalandi hefur kvik-
myndaframleiðsla dregistsaman um helming. En ekkieröll von úti enn. Yfírvöld allra landa hafa nú til-
kynnt takmarkaða ríkisaðstoð í því skyni að reyna að halda kvikmyndaiðnaði þjóða sinna á floti. Þá
hafa ungversk yfírvöld í hyggju að einkavæða öll ríkisrekin kvikmyndafyrirtæki í landinu fyrir lok ársins.