Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRCSSAN 22. OKTÓBER 1992
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar Egill Helgason
Sigurður Már Jónsson
Auglýsingastjóri Sigríður Sigurðardóttir
Dreifingarstjóri Haukur Magnússon
Enn nýjar efna-
hagsaðgerðir
Það er að skella á með efnahagsaðgerðum. I raun ætti ekki
nokkur fslendingur að kippa sér upp við það. Þeir ættu að vera
allra þjóða vanastir slíkum aðgerðum til bjargar sjávarútveginum
og til að koma í veg fyrir hrun atvinnuveganna og atvinnuleysi. Á
síðustu vikum hefur verið að myndast breið samstaða um þessar
aðgerðir og má þegar greina í hverju þær verða fólgnar. f sjálfu
sér er fagnaðarefni ef samstaða myndast um aðgerðirnar. Það
skiptir þó meira máli að þær verði ekki einskorðaðar við að draga
úr kostnaði fyrirtækja heldur verði samhliða ráðist að meinum í
íslensku efnahagslífi sem fyrir löngu er orðið tímabært að vinna
á.
f sjálfú sér er ekkert við það að athuga að ríkissjóður sé rekinn
með einhverjum halla í viðlíka kreppu og nú ríkir. Að minnsta
kosti er ekki tími nú til að draga umtalsvert úr þeim gífurlega
halfa sem verið hefur á ríkissjóði mörg undanfarin ár. En þótt
menn sætti sig við að hallalaus fjárlög séu ekki raunhæft takmark
er ekki þar með sagt að ekki sé ástæða til að taka til í ríkisrekstrin-
um og skera útgjöld ríkissjóðs niður. Þvert á móti er nú meiri
nauðsyn en fyrr að nýta fé skattborgaranna vel.
f komandi efnahagsaðgerðum þarf því að mynda samstöðu
um stórfelldan uppskurð á heilbrigðis-, mennta- og landbúnað-
arkerfinu. Gera þarf áætlun um að skera niður kostnað við yfir-
stjóm ríkisins, sem hefur margfaldast að verðgildi á undanföm-
um árum. Nauðsynlegt er að endurskoða bótakerfi ríkisins í því
augnamiði að hætt verði að styrkja þá sem ekki þurfa styrkjanna
með. Þetta á við um barnabæturnar, lágar meðlagsgreiðslur
þeirra foreldra sem ekki hafa forræði yfir bömum sínum, vaxta-
bætur og ellilífeyri. En þetta á jafnffamt við um ýmsa styrki til
einstaklinga og félaga; meðal annars til stjórnmálaflokkanna og
annarra félagasamtaka og listamanna; sem margir hverjir hafa
ágætistekjur af listsköpun sinni. Stjórnmálaflokkar og önnur fé-
lagasamtök eiga ffekar að treysta á gjafmildi áhangenda sinna en
aðgang þeirra að ríkissjóði.
Með víðtækum uppskurði á ríkissjóði má spara milljarði. Þeim
má verja til framkvæmda sem kunna að skila þjóðfélaginu arði
eða auðvelda óumflýjanlegar breytingar á næstu árum. Þótt
Vegagerð ríkisins geti ekki fúndið út mikla arðsemi í að leggja
vegi um fámennari byggðarlög þá geta vegirnir orðið til þess að
byggðaröskun næstu árin verði sársaukaminni en ella. Það fólk
sem nú stundar atvinnubótavinnu í marggjaldþrota ffystihúsum
getur þá hugsanlega sótt vinnu til næstu byggðarlaga.
Jafnhliða því sem ríkinu ber að taka til hjá sér er fúll þörf á að
verkalýðshreyfingin og samtök atvinnurekenda geri slíkt hið
sama. Hvor tveggja eru nokkurs konar ríki í ríkinu með öllum
þeim sjálfvirku útþenslueinkennum sem ríkið sjálft á við að
stríða.
Samhliða tiltektinni verður að gæta að því að lækkun kostnað-
ar hjá fýrirtækjum og annar stuðningur við þau verði ekki með
þeim hætti að enn á ný verði framlengt líf löngu ónýtra fýrirtækja
í sjávarútvegi. íslendingar eiga mikið undir því að þau fáu stóru
fýrirtæki í greininni sem sannað hafa styrk sinn á undanförnum
árum fái að stækka áffam á kostnað þeirra verr reknu. Lykillinn
að atvinnuþróun í ffamtíðinni felst meðal annars í því að þegar
þessi fýrirtæki geta ekki lengur stækkað innan sjávarútvegsins
muni þau leggja fé til uppbyggmgar annarri atvinnustarfsemi.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 64 30 80
Faxnúmer:
Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjóm 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87.
Áskriftargjald
700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO/SAMKORT en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
BLAÐAMENN: Andrés Magnússon, Bergljót Friðriksdóttir,
Friðrik Þór Guðmundsson, Guðrún Kristjánsdóttir,
Haraldur Jónsson, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuður, Jim Smart Ijósmyndari,
Karl Th. Birgisson, Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari, Telma L Tómasson.
PENNAR: Stjórnmál og viðskipti; Birgir Árnason, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hreinn Loftsson, Jeane Kirkpatrick, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson, Óli Björn
Kárason, Ragnhildur Vigfúsdóttir, Valgerður Bjarnadóttir, össur Skarphéðinsson.
Listir; Gunnar Árnason myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp, Kolbrún Bergþórs-
dóttir bókmenntir, Lárus Ýmir Óskarsson leiklist.
Teikningar; Andrés Magnússon, Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Ámason.
Setning og umbrot: PRESSAN Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
V I K A N
ÍSLENDINGAR TAPA
— FILIPPSEYINGAR
GRÆÐA
Nú ætlar Eimskip að hækka
fargjöldin um ein 7 prósent og er
þá von til þess að fyrirtækið geti
greitt grey Filippseyingunum
hærra kaup en þessar 20 þúsund
krónur sem þeir hafa fengið hing-
að til. í þessu felast þó ekki bara
góðar fréttir. Við þessa hækkun
missa íslenskir neytendur
hag sinn af EES-samning-
unum. 7 prósenta hækk-
un fargjalda gleypir fýrir-
hugaða tollalækkun.
Eimskip mun hins vegar
sjálfsagt koma á sléttu út
úr þessu. Þeir flytja að-
eins fjármuni íslenskra
neytenda yfir í vasa fil-
ippeysku sjómannanna.
FLOKKSAGI
OGFLOKKSAGI
Það er sitthvað flokksaginn og
flokksaginn. Það hefúr sannast í
deilunum kringum Menningar-
sjóð annars vegar og hins vegar
nú þegar Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir hefur lýst því yfir að hún
geti einfaldlega ekki hafnað EES-
samningunum þrátt fyrir að það
sé yfirlýst stefna Kvennalistans. Á
tímum Menningarsjóðs-
deilunnar
Iskömmuðust
Ikvennalista-
konur út í krata fyrir að vilja
beygja Ragnheiði Davíðsdóttur
undir yfirlýsta stefnu krataflokks-
ins í málinu. Og þegar kratar létu
skammirnar sem vind um eyru
þjóta leitaði Ragnheiður hælis hjá
Kvennalistanum og öll hennar
ætt. Nú viil Kvennalistinn hins
vegar beygja Ingibjörgu Sólrúnu
undir flokksagann og reka hana
úr utanríkismálanefnd ef ekki vill
betur. (Kvennalistinn sýndi Eyj-
ólfi Konráði Jónssyni móralskan
stuðning á sínum tíma þegar
hann var í sömu sporum og Ingi-
björg nú.) Það er því ljóst að það
er sitthvað fiokksagi og flokksagi
og fer alit effir því hvort þú ert í
viðkomandi flokki eða ekki.
MAGNÚSL.
STÖÐVAÐI
AUKAVINN-
UNA
Það fór svo að
Magnús L. Sveinsson
rsigraði í hatrömmu
stríði sínu gegn aukinni yfirvinnu
í verslunum. Eins og kunnugt er
vildu verslunareigendur í Kringl-
unni hafa opna búð á sunnudög-
um. Það hefði annaðhvort fært
verslunarfólki aukna eftirvinnu
eða fjölgað störfum í greininni.
Það vildi Magnús L. ekki sjá enda
nennir hann ekki að vinna um
helgar. (Það má sjá í viðtölum
sem tekin eru við hann á laugar-
og sunnudögum. Þá er hann alltaf
sportlega klæddur og frekar
óvinnulegur.) Eftir að hafa auglýst
opinberlega að þeir sem versluðu
á sunnudögum stæðu í vegi fýrir
að afgreiðslufólk gæti hvílt sig eða
hitt fjölskylduna misstu flestir
áhugann á að versla. Þeir höfðu
ekki hjarta í sér til að níðast á fólk-
inu. Því fór sem fór. Magnús L.
vann; enginn verslunarmaður get-
ur bætt sér upp smánarlegt taxta-
kaupið með ýfirvinnu og almenn-
ingur fær ekki mjólk á sunnudög-
um.
HVERS VEGNA
Þarf aðgerðir til stuðnings sjávarútveg-
inum þegarsex sjávarútvegsfyrirtæki á
hlutabréfamarkaði voru rekin með
samtals 340 milljóna króna hagnaði á
fyrstu sex mánuðum ársins?
ÁSGEIR DANlELSSON hagfræðingur hjá þjóðhagsstofnun
Vandinn nú ersá að
framundan virðist langt
erfiðleikatímabil í botn-
fiskinum vegna ofveiði
undangenginna ára og
áratuga. “
„Ef þessar hagnaðartölur væru
dæmigerðar fýrir sjávarútveginn í
heild og horfur á næstunni þá
væru ekki margir nú sem krefðust
sérstakra aðgerða sjávarútvegin-
um til handa. Vandamálið er að
afkoma sjávarútvegsins er að
versna og sennilegt að hagnaður
verði lítill sem enginn hjá þessum
sex fyrirtækjum þegar árið 1992
verður gert upp og á næsta ári
stefhir í mikið tap ef ekkert verður
að gert.
Afkoman hjá botnfiskveiðum
og -vinnslu (70—80 prósent af öll-
um sjávarútveginum) var mjög
góð á árunum 1990-1991, en á
þessu ári hefur sigið á ógæfúhlið-
ina; verð á erlendum mörkuðum
hefúr farið lækkandi, aflaheimild-
ir verið minnkaðar og afli á út-
haldsdag minnkað mikið vegna
lítillar fiskgengdar. Ef verðið
lækkar ekki frekar og kostnaður
innanlands helst óbreyttur má bú-
ast við að tap af sjávarútveginum
verði 4-5 milljarðar á árinu 1993.
Þegar meta skal hvort aðgerða
er þörf er ekki nóg að líta til af-
komu greinarinnar á ákveðnu
tímabili. Það þarf að líta til þess
hvort þeir erfiðleikar sem við er að
glíma eru tímabundnir eða varan-
legir. Það verður auðvitað að gera
kröfu til þess að sveiflukennd at-
vinnugrein eins og sjávarútvegur-
inn leggi fýrir þegar vel árar og
geti mætt tímabundnu tapi þegar
illa árar. Því miður er það svo að
sjávarútvegurinn lagði mjög lítið
til hliðar á góðæristímunum mið-
að við þær afkomusveiflur sem
greinin mátti búast við. Stærsti
hluti þess varasjóðs sem fýrirtæk-
in áttu voru þeir 2,5 milljarðar
sem Verðjöfnunarsjóður sjávarút-
vegsins tók af fyrirtækjunum í
skyldusparnað. Þessir peningar
voru greiddir út fýrr á þessu ári og
telja fyrirtækin peningana til
tekna á þessu ári. Sá hagnaður
sem um er rætt í spurningunni er
að hluta til vegna greiðslna sem
umrædd fyrirtæki fengu ffá Verð-
jöfnunarsjóði sjávarútvegsins.
Fyrirtæki í sjávarútvegi lögðu of
h'tið fýrir til mögru áranna á und-
angengnu góðæristímabili eins og
þau hafa að jafnaði gert á undan-
fömum áratugum. Vandinn nú er
sá að framundan virðist langt erf-
iðleikatímabil í botnfiskinum
vegna ofveiði undangenginna ára
og áratuga.
Þegar meta skal þörf fyrir að-
gerðir verður einnig að taka tillit
til þeirra möguleika sem greinin
hefur til að mæta erfiðleikum með
hagræðingu og þess kostnaðar
sem af henni hlýst, t.d. vegna at-
vinnuleysis og búseturöskunar.
Því miður er það svo að hagræð-
ing í sjávarútveginum rekur sig
alltaf á þá staðreynd að tilvist ein-
stakra byggðarlaga byggist á sjáv-
arútvegsfyrirtækjum. Afkomu-
vandi sjávarútvegsins er þess
vegna ekki einungis afkomuvandi
heildarinnar heldur einnig af-
komuvandi þeirra lélegu fyrir-
tækja sem eru burðarásar í at-
vinnulífi einstakra byggðarlaga.
Vandséð er að hægt sé að leysa
þessar tvær tegundir afkomu-
vanda með sömu aðferðunum.
FJÖLMIÐLAR
Sérfrœðiþekking og sérhagsmunir
Stundum heyrir maður að það
vanti blaðamenn með sérfræði-
þekkingu á íslenska fjöhniðla. Að
blaða- og fféttamenn verði of oft
uppvísir að því að þekkja ekki
nægilega til þeirra málefna sem
þeir fjalla um og það sé tilviljun-
um háð hvaða fréttir komist til
almennings. Það sé hipsumhaps
hvað af þeim berist til eyrna
blaðamanna þar sem þeir séu
ekki á heimavelli í viðkomandi
geirum mannlífsins.
Allt er þetta satt og rétt og
sjálfsagt mundi ég taka undir
þetta ef reynslan segði mér ekki
að sú litla sérhæfing sem við-
gengst á íslenskum fjölmiðlum
hefur ekki skilað neinum stóraf-
rekum. Blaðamenn eru nefnilega
eins og ráðherrar að því leyti að
þegar þeim er treyst fýrir ein-
hveijum ákveðnum þætti mann-
lífsins þá reka þeir frekar erindi
hagsmunaaðila úr viðkomandi
geira en að þeir skoði hann út ffá
hag almennings eða áhuga.
Tökum nokkur dæmi: íþrótta-
fréttamönnum er nánast fýrir-
munað að skrifa fféttir af fjármái-
um íþróttafélaga eða sérsam-
banda nema þegar fiársöfnun
stendur fýrir dyrum. Milii safn-
ananna eru fjármálin vanalega í
rúst en þá þegja íþróttafrétta-
menn. Blaðamenn sem sérhæfa
sig í menningu og listum eru
undir sömu sök seldir. Þeir skrifa
reyndar oftast réttara mál en
íþróttafréttaritararnir en ekki
eins líflegt.
Sjávarútvegsblaðamenn koma
sér vanalega upp kumpánlegum
samskiptum við forkólfa hags-
munasamtaka sjávarútvegsins og
sjá því atvinnugreinina vanalega
frá sjónarhóli þeirra. Þannig
börðust nokkrir blaðamenn með
fréttaskrifum gegn ferskfiskút-
flutningi löngu eftir að jafnvel
íhaldssömustu frystihússstjórar
höfðu gefist upp.
Þeir blaðamenn sem fjalla um
viðskipti eiga það líka til að verða
of háðir viðmælendum sínum og
missa þannig sjónar á hagsmun-
um neytenda.
Svona má lengi telja. fslenskir
blaðamenn þurfa fýrst og ffemst
að herða sig í sjálffi blaða-
mennskunni; gagnrýnni sýn á
umfjöllunarefnin. Þeir mega ekki
gleyma að eini raunhæfi sjónar-
hóíl blaðamanna er sá sem al-
menningur, neytendur og skatt-
greiðendur standa á.
Það er ekki fyrr en þeim tekst
þetta að sérfræðiþekking á ein-
stökum sviðum getur farið að
skila almenningi gagnlegum
fféttum._______________________
G unnar Smári Egilsson