Pressan - 22.10.1992, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 22. OKTÓBER 1992
E R L E N T
Hockney
á 20-kall
Fyrir þremur árum seldist verk
eftir breska málarann David
Hockney fyrir um 120 milljónir
króna á uppboði í New York. Þess
vegna telja menn tíðindum sæta
að nú er hægt að kaupa eftir hann
verk á ekki nema svona 20-kall
eða 24 ensk pens. Reyndar er það
ekki breska póstþjónustan sem
gefur út frímerkið, heldur gallerí
nálægt Bradford, sem er fæðingar-
bær Hockneys — og það í tak-
mörkuðu upplagi. Frímerkið út-
bjó hann á tölvu, Apple Macint-
osh, og er sagt að svona hefðu sól-
blóm Van Goghs litið út ef hann
hefði átt slíkt þing. Með þessu vill
Hockney halda upp á hinn sam-
einaða Evrópumarkað sem tekur
gildi um áramótin.
JFK hélt
við danskan
njósnara
Það virðist
ekkert lát á öll-
um þeim upp-
ljóstrunum sem
geta komið upp
á yfirborðið um
John F. Kenne-
dy Bandaríkja-
forseta. Nú hefur
rithöfundurinn
Nigel Hamilton komist á snoðir
um að fyrsta ástin í iífi hans hafi
verið dönsk kona sem hann
kynntist í Washington 1941. Kon-
an hét Inge Arvad, starfaði sem
blaðamaður og mun hafa verið íð-
ilfögur. Gallinn var bara sá að hún
var 28 ára, fjórum árum eldri en
forsetinn, tvígift og lá undir grun
um að njósna fyrir Þjóðverja.
Samkvæmt bókinni mun föður
framtíðarforsetans, Joseph
Kennedy, ekki hafa litist betur á
en svo að hann gerði bandalag við
J. Edgar Hoover, forstjóra FBI,
um að eyðileggja sambandið.
Munu þeir ekki hafa skirrst við að
láta hlera svefnherbergið þar sem
ungu hjónin dvöldu Íöngum
stundum.
Sænsk rapp-
stjarna
Hún er stór og stæðileg Neneh
Cherry og þykir einhver mest
kúl pía ípoppinu þessa
dagana. Hún vakti fyrst
á sér athygii fyrir
þremur árum enað
undanförnu hefur
verið hljótt um
hana, alveg þangað til
nýskeð að hún gafút
plötuna Home-
brew sem þykir
höfug blanda
afrokki og
rappi. Cherry
þykirsem fyrr
hafa munninn
fyrirneðan
nefið, þótt
reyndar sé hún
öllu rólegri en
hér um árið.
Hún hefur líka
haft tækifæri
til að slaka á
upp á sið-
kastið, en
býrnúna
ásamt manni
sinum og ungri
dóttur í smábæn-
um Hasselholm í
Svíþjóð. Þarer
þessi 28 ára gamla
kona alin upp, en
hún er af sænskum,
breskum og banda-
rískum ættum.
Nýjasta kenning fræðimanna um Kristófer Kólumbus er að hann hafi ekki ætlað að finna nýjar siglingaleið-
ir til Indlands, heldur horfin lönd frumkristninnar í leit að bandamönnum í baráttunni gegn íslam. Hann
taldi sjálfan sig vera í heilagri sendiför frá guði Og mikið lægi á, því heimsendir væri á næsta leiti.
Taylor mælir með smokkinum
Leikkonan Elizabeth Taylor hefur mikið verið í sviðsljósinu undanfarið vegna baráttu
sinnar gegn alnæmi og hefur hún varið milljónum dollara til rannsókna á hinum skæða
sjúkdómi. Útgefendur bandaríska tímaritsins Vanity Fair hafa því ekki að ástæðulausu
veðjað á þokkagyðjuna til að selja blaðið og prýðir hún forsíðu nóvemberheftisins. í
viðtali í blaðinu mælir leikkonan með notkun gúmmíverja og á forsíðumyndinni, sem
er óvenjuleg, heldur-hún á smokki í hendinni og gengur þar með skrefi lengra en áður.
I blaðinu ræðir Taylor meðal annars opinskátt um alnæmi innan fjölskyldu sinnar og
hrekur um leið sögusagnir um að hún sé sjálf smituð af sjúkdómnum.
Var Kólumbus heltekinn hugmyndinni um að endurheimta Jerúsal-
em? Gérard Depardieu leggur undirsig paradís í 1492: Conquestof
Paradise.
hann punktaði hjá sér árið 1481,
áratug áður en hann fann Vestur-
heim. Fræðimenn eru nú farnir að
taka þessar hugrenningar alvar-
legar en áður og sjá Kólumbus í
allt öðru ljósi í kjölfarið.
Kólumbus virðist ekki hafa
skipulagt vesturferðir sínar til að
finna ný lönd eða nýjar siglinga-
leiðir, heldur bjuggu háleitari og
göfugri markmið að baki. Af skrif-
um hans sést að hann gruflaði af
alvöru í spádómum Gamla Testa-
mentisins og reiknaði út frá ritn-
ingunni að stutt væri í endalok
heimsins, meðal annars með að-
stoð dagatalsins í riti Pierre
d’Ailly, Imago Mundi) sem gaf til
kynna árið 1492 að það væru ekki
nema hundrað fimmtíu og fimm
dagar eftir. Það skýrir kannski
hversu mikið Kólumbusi lá á að
komast af stað, þrátt fyrir úrtölur
annarra.
VILDIUPPFYLLA
SPÁDÓMA JESAJA
Það var ekki að undra þótt
margir lettu Kólumbus fararinnar
eða jafnvel hlægju að fýrirætlun-
um hans. f augum þeirra var Kól-
umbus maður sem hafði ekki
minnstu hugmynd um stærðar-
hlutföllin á milli hafs og land-
massa, vanmat stórlega ummál
jarðarinnar og til dæmis fjarlægð-
ina á milli Kanaríeyja og „Cip-
ango“ (eða Japan). Þrátt fýrir
rniklar siglingar, langt í austur og
hugsanlega alla leið vestur til ís-
lands, byggðist landafræðiþekk-
ing Kólumbusar að mestu á
heimsmynd frumkristninnar og
ævafornum kortum þar sem Jerú-
salem var nafli alheimsins. Hann
sigldi sem sé ekki á vit framtíðar
og vísinda, heldur aftur í gráa
fomeskju.
Kólumbus virtist álíta að Ferd-
ínand Spánarkonungur væri hinn
nýi Davíð, konungurinn sem átti
að ríkja þegar spádómar Gamla
testamentisins rættust og hann
sjálfur væri verkfæri í höndum
guðlegra afla. Það dró ekki úr að
einmitt á þessum tíma náði Ferd-
ínand undir sig konungdóminum
Napólí, borgríki Mára og falsspá-
manns þeirra á Granada féll og
gyðingar voru reknir frá Spáni.
Þetta vom ekki tilviljanir í augum
Kólumbusar, heldur skýr merki
um endurreisn Zíons.
í augum Kólumbusar var ferð-
in til „Asíu“ hluti af guðdómlegri
fyrirætlan. Hann vildi bera heiðn-
um þjóðum fagnaðarerindið og
kynna þær fýrir Skapara sínum í
tæka tíð. Hann átti einnig von á að
finna þar nýja bandamenn í orr-
ustu kristinna manna og múslima
um Jerúsalem, enda sagði hann
Á fimm hundruð ára afmæli
fundar Ameríku hefur Kristófer
Kólumbus fengið fyrirsjáanlega
skelfilega útreið fyrir það sem
leiddi af siglingum hans. Honum
hefur verið kennt um svo til allt
sem aflaga hefur farið í álfunni í
fimm hundruð ár, útrýmingu
heilla þjóða, eyðileggingu menn-
ingarverðmæta, umhverfisspjöll,
morð, rán og harðstjórn nýlendu-
herranna sem beittu innfædda
ótrúlegum skepnuskap. Og beita
enn. Það var engin tilviljun að
indíáninn Rigoberta Menchu fékk
friðarverðlaun Nóbels í ár.
Sagnfræðingar hafa sumir vilj-
að setja hann á stall með ítölskum
snillingum á borð við Leonardo
da Vinci og Dante; aðrir tengja
hann grimmd, græðgi og fjölda-
morðum Spánverja. Um eitt hafa
þó flestir verið sammála: að
landafundir hans hafi mótast af
heimsmynd endurreisnarinnar,
trúarinnar á vísindin og framfarir
mannkyns og hafi verið einn höf-
uðviðburðurinn í innreið nútím-
ans beggja vegna Atlantshafsins.
Það var hans mesta afrek eða
ódæði, efir því hvernig á það er
litið.
Nú er sprottinn upp þriðji skól-
inn og byggist á mati á persónu
Kólumbusar fremur en söguleg-
um straumum eða afleiðingum
þess að Evrópubúar komu til Am-
eríku. Niðurstaðan er í stuttu máli
að Kólumbus hafi verið hálfbrjál-
aður krossfari, sem leit á sig sem
sérlegan sendiboða guðs og lagði
yfir hafið í von um að hraða enda-
lokum heimsins og endurkomu
Krists.
SPÁDÓMABÓK
KÓLUMBUSAR
Fyrir skömmu kom út fyrsta
enska þýðingin á Libro de las
Profecias, Spádómabókinni, sem
Kólumbus skrifaði og kom fyrst
út árið 1501. Bókin hefur yfirleitt
verið afgreidd sem röflið í göml-
um sérvitringi, sem hafði ekki
fengið að njóta ávaxtanna sem
hann vildi af landafundum sín-
um. Fræðimenn hafa frekar stuðst
við dagbækur Kólumbusar sem
heimild um hvað hann var að
hugsa. Frumritið af þeim er
glatað og það sem eftir lifir
eru endursagnir skrásetjara
sem kaUaður var Las Casas.
Spádómabókina skráði
hins vegar að mestu þrett-
án ára gamall sonur Kól-
umbusar, Díegó, eftir
forskrift föður síns, en
hluti hennar er talinn
ritaður eigin hendi
Kólumbusar. Það
sem þar kemur
fram um hug-
myndir Kólumb-
usar um sjálfan sig
og hlutskipti sitt í
lífinu á sér einnig
augljósar rætur í
postillum sem
það takmark sitt að Ferdínand
mætti ríkja í Jerúsalem.
Kólumbus lét sig dreyma um
áheyrn hjá Hinum mikla Khan og
fundum með Presta-Jóni og öðr-
um goðsagnapersónum frum-
kristninnar. Gullið, sem sumir
segja að Kólumbus hafi sóst eftir
öðru ffernur, var enginn venjuleg-
ur fjársjóður, heldur var hann
þess fullviss að hann fýndi sjálfar
Námur Salómons konungs. Það lá
miklu meira að baki „Indlands“-
siglingum hans en leit að nýjum
verslunarleiðum; hann ætlaði að
frelsa helgistaði kristninnar og
finna aftur hina týndu Paradís.
í öllu þessu taldi Kólumbus sig
vera að fylgja spádómum Biblí-
unnar og eiga sjálfur þar mikil-
vægu hlutverki að gegna. „Það
voru ekki gáfur, stærðfræði eða
landabréf sem vísuðu mér veg-
inn,“ sagði hann í bréfi til Ferdín-
ands og fsabellu, sem er formál-
inn að Spádómabókinni. „Það var
einfaldiega uppfylling þess sem
Jesaja haföi spáð.“
HIN SAMEIGINLEGU
EINKENNI
Það er ekki verið að gera lítið úr
Kólumbusi með því að lýsa hon-
um sem slíkum stjörnuglópi í leit
að horfnum lendum frumkristn-
innar. Hann er þar í ágætum fé-
lagsskap manna sem yfirleitt eru
álitnir hafa flutt mannkynið nær
nútímanum, en gerðu ekki endi-
lega greinarmun á stjörnuffæði og
stjörnuspeki, svo dæmi sé tekið.
Þeir Kepler og Newton hefðu til
dæmis átt ágætíega við Kristófer
Kólumbus.
Og þessi skýring á hugsunar-
hætti og fýrirætíunum Kólumbus-
ar tekur á sig aðra og óvænta
merkingu nú þegar frumbyggjar
Ameríku vilja vekja athygli á
grimmdarverkum Evrópubúa og
harma horfna siðmenningu sem
þeir lögðu í rúst. Evrópskir skrá-
setjarar gerðu líka á sínum tíma
mikið úr meintri villimennsku
indíánanna, til dæmis í trúarat-
höfnum. í ljósi nýrrar söguskýr-
ingar má þó leiða líkur að því að
ekki hafi verið svo ýkja stórt bil á
milli þeirrar kristnu menningar
sem Kólumbus spratt úr og þeirr-
ar sem hann hitti fýrir í Ameríku
og Karíbahafinu. Utanaðkomandi
hefðu til dæmis séð töluvert sam-
eiginlegt með mannfórnunum,
sem Aztekarnir iðkuðu við trúar-
athaínir, og galdrabrennunum og
pyntingunum,
sem kristnir
menn beittu í
þágu trúarinn-
ar sem Krist-
ófer Kólumbus
taldi sig vera
að þjóna.
Skjaldbökur
hreinsa
Ganges
Á Indlandi hafa menn fund-
ið nýstárlega aðferð til að
hreinsa hið heilaga fljót Gang-
es, sem er meðal annars bað-
staður hindúa og orðið mó-
rautt á lit af óhreinindum.
Reyndar er hann ekki hátækni-
legur búnaðurinn sem brúkað-
ur er til hreinsunarstarfanna,
því notast er við ræktaðar
skjaldbökur sem sleppt hefur
verið í ána og ætlað er að kippa
málunum í lag. Um 70 þúsund
íbúar borgarinnar heilögu Var-
anasi, sem liggur við bakka
Ganges, byrja hvern dag með
því að lauga sig í ánni og
hreinsa þannig bæði líkama og
sál. Ekki virðast menn láta það
aftra sér þótt áin sé grútskítug,
en auk þess sem skolp rennur
út í hana eiga jarðarfararvenjur
hindúa stóran þátt í því hvem-
ig komið er. Ganges er grafreit-
ur hindúa og er áin full af lík-
amsleifum svo og líkum, sem
ekki eru brennd þegar um er
að ræða ræða heilaga menn og
börn. Prófessor einn við há-
skólann í Varanasi á heiðurinn
af skjaldbökuhugmyndinni.
Hefur hann ræktað um 25 þús-
und dýr og vanið þau á að éta
úldinn fisk, til að koma þeim
„á bragðið“. Skjaldbökunum
hefur verið sleppt í ána og
vinna þær nú baki brotnu við
að hreinsa þennan heilaga bað-
stað hindúa.
Heimsendaspámaðurinn
Kristófer Kólumbus