Tíminn - 22.12.1978, Blaðsíða 13

12
Föstudagur 22. desember 1978
Föstudagur 22. desember 1978
13
Jónas Guðmundsson skrifar um
Bandaríkiaferð — III. grein
Litast um
í Everett í
Boston
íslendingar fá hærra
verð fyrir fiskinn
i USA en aðrir
Cambridge i Maryland er við stóran fjörð eða
flóa sem ber heitið Chesapeake Bay en það er
Indiánanafn. Við þennan flóa stendur vagga
Bandarikja Norður-Ameriku en fyrstu land-
nemarnir frá Bretlandi stigu i land á þessum
slóðum árið 1607, eða i Jamestown við James-
fljótið sem þarna er i grenndinni, Virginiumegin
við fjörðinn.
Þeir börðust við Indiána og brutu land.
Norðar lenti svo hið fræga skip Mayflower en
sem kunnugt er er ekkert finna i ættfræði Banda-
rikjanna en að rekja ættir sinar til þeirra er komu
með Mayflower til landsins (Bandarikjanna).
blibaer á þessum árstlma nefna
Bandarlkjamenn þaö Indian
summer en þá eru skógarnir
rauöir og náttúran öll fyllist
mildi.
Degi var tekiö aö halla og i
hugann kemur kvæöi Stefáns
frá Hvltadal: Rauöa skarlati
skrýöst / hefir skógarins flos /
Varir deyjandi dags / sveipa
dýrölingabros.
Coldwater i Everett
Þaðsegir ekki af feröum okk-
ar, en næsta morgun aö aflokn-
Landnám á góðum
stöðum
Mayflower lagöist viö akkeri
meö landnemana i Plymouth i
Massachusetts og það er eftir-
tektarvert aö landnám Sölu-
miöstöövar Hraöfrystihúsanna
er einmitt á sömu slóöum.
Þeir hasla sér völl viö
Chesapeake-Bay, og tveim ára-
tugum siðar taka þeir til starfa I
Everett,Massachusetts.
Þaö hefur þó liklega ekki
veriö ættfræði sem valdi staðina
heldur hitt aö bæöi þessi svæöi
eru þar sem fiskneysla er mest
og eðlilegust i Bandarikjunum.
Chesapeake-flóinn er eigin-
lega dálitiö innhaf um þaö bil
300 kilómetra langur um 70 km
breiöur (þó aðeins um 6 km þar
sem mjóst er) og þar 10-20
metra dýpi.
Fyrr á öldum var þarna mikil
fiskgegnd, og þarna eru fræg-
ustu ostrumið Bandarlkjanna
og krabbaveiöar eru miklar.
Frá bæjum viö mynni flóans,
viö Cape Henry og Cape Charles
er talsverð útgerö, ennfremur
eru fiskibæir viö fljótin en
margar stórár falla til sjávar
um Chesapeake Bay. Þeirra
mestar eru James River, York
River og Rappohannack River
en fljót þessi eru skipgeng og
voru full af fiski i fyrri tiö.
Viö þennan flóa innst stendur
svo höfuöborgin Washington DC
og stórborgin Baltimore.
Þaö þurfti þvi ekki aö kynna
fisk neitt sérstaklega fyrir ná-
grönnunum, þegar Coldwater
hóf rekstur fiskiðnaöarverk-
smiöju i Nanticoke fyrir aldar
fjóröungi.
Viö ókum til Baltimore i
haustbliöunni og sögunnar fljót
streymdi til sjávar, forneskju-
dult og dimmteins og I kvæöinu
segir, og hvaö þann er þessar
linur ritar varðar, þá er staður-
inn haldinni þeirri stööugu
minningu aö þarna hafi Is-
lendingar stofnað nýlendu þeg-
ar þeir á vikingaöld höföu
vetursetu I Vesturheimi.
Chesapeake Bay. Þaö passar
allt er sögurnar herma. En nóg
um það.
Þessi litla upprifjun var til
þess eins ætluö að minna á aö
það er ekki nein tilviljuri sem
ræður hvar fiskverksmiðjur
Coldwater eru I Bandarikjunum
, þessu stóra landi, Fiskurinn er
seldur þar sem sú þjóöin býr er
flutti fiskneysluvenjur með sér
yfir haföi fyrir þrem öldum, en
fiskútgerö er ekki siöur mikil-
væg í Boston Bay og
Chesapeake Bay.
Það var i fögru veöri siödegis
er viö stigum um borö i þotuna
frá Alleghany Airlines.en hún
flutti okkur rakieiöis til Boston
en þangaö var þriggja stunda
flug.
Viö sáum yfir skóglendi og
haustbúinn gróöur þegar vélin
hóf sig til flug en þegar sunnan-
Loftmynd af verksmiöju Coldwater I Everett, Massachusetts. Neöst á myndinni sést Goöafoss. Ath. vörublla viö afgreiöslu til hægri á myndinni
og járnbrautateina upp aö verksmiðju miili skipsins og verksmiðjunnar.
um morgunveröi var ekiö til
verksmiöju Coldwater I Boston,
en verksmiöjan þar er ný og
stendur viö höfnina eöa á
sjávarbakka.
Verksmiöjustjórier Þorsteinn
Þorsteinsson verkfræöingur.
Þaö er augljóst mál aö verk-
smiöja Coldwater i Everett er
fullkomnarien sti,er viö höföum
skoðaö í Cambridge en þaö
stafar fyrst og fremst af betri
aðstæöum og svo er hún alveg
ný.
Verksmiöjuhúsin standa viö
rúmlega 100 metra langa
bryggju, eöa Islensku skipin
leggjast viö verksmiöjudyr.
Þarna er 8 metra dýpi (sama og
i Sundahöfn) þannig aö mögu-
leikar eru á aö flytja hraöfryst-
ar vörur I stærri skipum en nú
eru notuö ef þess yröi þörf. Enn-
fremur eru járnbrautarspor á
bryggjunni og verksmiðjan þvi i
járnbrautarsambandi viö
landiö, en þaö getur haft tölu-
vert aö segja ef senda á stórar
sendingar langar leiöir.
Verksmiöjan i Everett
stendur á 20 þúsund ferm.
eignarlóö og I upphafi var þarna
1 .w .1
Selfoss viö bryggju i Bandarikjunum.
byggö frostgeymsla en sjálf
verksmiöjan tók til starfa fyrr á
þessu ári. Eru framleiöslu-
llnurnar f jórar, en án viöbygg-
inga er unnt aö fjölga þeim um
tvær. Eru afköstin áætluö vera
um 18 þúsund tonn af fiskréttum
á ári án stækkunar. Frystiaf-
köst eru 1.850 hestöfl.
Það vakti athygli okkar,
hversu vel er búiö aö öllu sér i
lagi viröist flutninga- og
geymslukerfi vera fullkomiö.
Geymslur fyrir umbúöir
hjálparefnií uppskriftir og fl. er
i rekkum og er staflaö I 8 metra
hæö og notaöir eru rafknúnir
lyftarar viö aö koma fyrir
birgöum og losa þær til fram-
leiösludeildanna. Mannshöndin
kemur hvergi nærri en um 125
manns starfa i verksmiöjunni.
Aörir þættir starfsins eru meö
liku sniöi og i Cambridge og
þegar fram I sækir gera Cold-
watermenn ráö fyrir aö sam-
vinna eöa sameiginleg fram-
leiösluáætlun veröi gerö fyrir
verksmiðjurnar tvær og að meö
þvi móti megi auka sérhæfingu.
Eins og fram hefur komið i
fyrri greinum þá skipta
uppskriftir hundruöum og þvi
getur töluvert hagræöi veriö
fólgiö i þvi að geta fengiö fleiri
tegundir framleiddar I einu ogá
tveim stöðum, eftir þvl hvar á
að afhenda vöruna.
Afkastaaukningin er lika tals-
verö þvi framleiösla og sala er
nú um 32.700 lestir (áætlun 1978)
en var 21.700 fyrir fimm árum
(1973).
Aftur til New York
Þaö var um hádegið sem viö
lukum viö aö skoöa verksmiðj-
una I Everett.en af þvi loknu var
ekiö á veitingahús sem er niöur
viö höfnina og hefur sérhæftsig
i fiskréttum og þar var snæddur
glæsilegur miðdegisverður.
Einhverjir kunna nú aö halda
aö þaö sé nú aö bera I bakkafull-
an lækinn að fara aö bjóöa Is-
lendingum upp á soöningu I
öðrum löndum, en þeir sömu
ættu nú aö sjá hversu einhæf vor
fæöa ogsoöning er, þegar komiö
er á sérhæföa veitingastaöi sem
selja fisk.
I forrétt voru margar teg-
undir af skelfiski, sem bornar
voru fram á skeljum sem raöað
var á diska ofan á lag af klaka.
Var þetta hinn ljúffengasti mat-
ur þótt ímyndunarafl vort setji
réttinn oft meira I samband viö
fuglshráka eöa annaö verra,
fremur en lostæti. Var geröur
góöur rómur aö forréttinum
þegar honum var lokiö.
Aöalrétturinn var American
lobster eöa humar, en hér
sannaöist hiö fornkveöna aö allt
er stærst I Ameriku, þvi humar-
inn var um þaö bil eitt fet aö
stærö og kjötiö er ekki aöeins i
skelvöröum kroppnum einsog
heima, heldur einnig i klónni.
sem er brotin meö sérstakri
töng og reynist þá vera fuD af
kjöti (eöa fiski). Geröu menn
góöan róm aö munaöi þessa
húss, og var matast i góöum
fagnaöi en sól var á jöröu og
veður hiö fegursta.
Klukkan þrjú um eftirmiö-
daginn var siöan flogiö til New
York meö þotu Eastern Airlines
en sú ferö tók um þaö bil eina
klukkustund.
Frá flugvelli var ekið til St.
Moritz hótelsins sem stendur
viö hinn fræga skemmtigarö
Central Park.
Næsta dag var blaöamanna-
fundur á skrifstofum Coldwater
i New York. Þar sátu fyrir svör-
um Þorsteinn Glslason forstjóri
Coldwater, Gunnar Guöjónsson
formaöur SH, Guömundur
Garöarsson og verksmiöjustjór-
ar og aörir hátt settir menn
Coldwater.
A blaðamannafundinum var
rætt saman af fullri einurö og
opinskátt i alla staöi. Þaö kom
fram m.a., aö Islendingar fá
hærra verö fyrir hraöfrysta
fiskinn en aörar þjóöir fá.
Þaö kom I ljós aö Bandaríkja-
markaöurinn er talinn vera
eftirsóknarveröasti fisk-
markaöur heimsins. I Banda-
rikjunum búa um 230 milljónir
manna og árleg fiskneysla er
aöeins um 5.8 kg á mann.
Bandarikjamenn flytja inn alls-
konar fisk en af þeim tegundum
er Islendingar selja nú er árs
neyslan um 1.5 kiló á fbúa.
Ferskar og frystar sjávar-
afuröir eru 61% af neyslunni,
niöurlagöar sjávarafuröir og
niöursoönar afuröir eru um 36%
af neyslunni i magni og af-
gangurinn 3^1%.
Fiskurog sjávarafuröir voru
fluttar inn tii manneldis I
Bandarikjunum fyrirum þaö bil
tvo milljaröa dollara (1977).
Starfsfóik I verksmiðju Coidwater I Everett, Massachusetts við vinnu
við aðpakka tiibúnum fiskrettum. Ath. Neöst tii vinstri er vélsem límir
upp pappakassa þegar búiöer að pakka i þá.
Eftir þvi sem næst veröur
komist flytja Islendingar inn og
selja i' Bandarikjunum um 30%
af heildarinnflutningi af þeim
fisktegundum sem viö höfum á
boöstólnum vestra. Coldwater
selur um þaö bil 70% af þessu
magni en Sambandið 30% en
eins og áöur kom fram þá selur
söiumiöstööin SH hraöfrystan
fisk til USA fyrir 20.8 milljaröa
króna eöa þaö er um 71% af út-
flutningi frýstra sjávarafuröa
frá Islandi (1977).
Þaökom fram á blaöamanna-
fundinum, aö forsenda þess aö
unnt sé aö greiöa Islendingum
hærra verö fyrir hraöfrystan
fisk er sú,aö hann fari i verk-
smiöjur islenskra aöila i Banda-
rfkjunum. Hinu má hins vegar
ekki gleyma,tóku forráöamenn
skýrt fram,aö aöalforsendan er
auövitaö sú aö vöruvöndun
heima ogerlendis gefi tilefni til
hærra verðs.
Bandarlkjamenn eru fyrst og
fremst kjötætur.sagöi Þorsteinn
Glslason. Kjúklingar kosta
aöeins um 35% af fiskveröinu
eöa 35 cent pundiö.
Þaö er ekki til nægjanlega
mikill fiskur til þess aö bylta
neysluvenjum þjóöarinnar og
útfærsla f isk veiöilögsögu
Bandarikjanna mun ekki hafa
nein umtalsverö áhrif á fram-
boð á fiski I landinu.
Arleg aukning i dollurum
milli ára hefur numiö 33-35% I
sölu á ári og er þaö meiri
aukning en t.d. hjá Kanada-
mönnum, sem verða aö teljast
helsti keppinautur Islendinga á
mörkuöum I USA.
Kanadamenn seldu fisk til
manneldis I Bandarikjunum
fyrir um þaö bil 418 milljónir
dollara áriö 1977 en ísland fyrir
149 milliónir dala.
Til samanburöar þá seldu
Danir fyrir 87 milljónir $ þaö ár,
Norömennfyrir 88milljónir $ og
Suöur-Kórea fyrir 60 milljónir
dala. Færeyski fiskurinn er I
tölum Dana en Coldwater selur
hann.
Ef fiskblokk er skoöuö sér-
staklega,fluttu Islendingar inn
um 55% af magni USA og um
45% af magni til USA af
hraöfrystum fiskflökum (1977).
Haföi þá hlutur okkar i fiskflök-
um laskkað óverulega frá árinu
áöur en fiskblokkin sýndi dálitla
aukningu frá 1976.
Stjórn og islensk við-
skipti.
Stjórn Coldwater skipa þessir
menn:
Guðfinnur Einarsson, útgeröar-
maöur Bolungavik.
Alfred J. Bedard USA (Banda-
rikjamaöur)
Eyjólfur ísfeld Eyjólfsson for-
stjóri SH
Gisli Konráösson forstjóri ÚA,
Akureyri
Guömundur Karlsson, fram-
kvæmdastjóri Vestmannaeyj-
um.
Gunnar Guöjónsson, formaöur
SH
Jón Ingvarsson framkvæmda-
stj. Isbjarnarins.
Ólafur B. ólafsson Sandgeröi.
Þorsteinn Gislason, verk-
fræöingur, sem einnig er for-
stjóri Coldwater og hefur veriö
þaö siöan 1962.
Það kom fram á fundinum aö
islenski fiskurinn er greiddur
þegar I staö I dollurum. Venju
samkvæmt er unnt aö greiöa
fullt verö fyrir farma af fiski um
leiö og skipiö sem flytur hann
hefur sleppt lausu á seinustu
höfn.
Verö hefur veriö fremur
stööugt. 105 sent fyrir pundiö af
blokkinni og 114 sent fyrir
pundiö af flökum. Hefur þetta
góða verð haldist nær óbreytt I
meira en ár.
Verksmiöjurnar I Banda-
rlkjunum eru fjármagnaöar
fyrir lánsfé sem fengiö er I
Bandarikjunum. Verksmiöjurn-
ar hafa lán til langs ti'ma og
mun langt komið aö greiöa
kostnaö viö verksmiöjuna I
Cambridge en vaxtabyrði er
enn talsvert þung vegna verk-
smiöjunnar i Boston.
Skuldir Coldwater munu nú
nema um 35 milljónum dala
fyrir utan stofnlán. Þetta fé er
fjárfest I birgöum og ööru.
Aröur af rekstri Fiskrétta-
verksmiöja SH i Bandarlkjun-
um er skattlagöur samkvæmt
bandarískum lögum um 50%. Ef
hagnaður er hins vegar fluttur
úr landi hækka skattarnir um
30%.
Arösemi af brauömylsnu og
olium veröur þvi aö berast til (
landsins I fiskveröi þvi ágóöi af '
verksmiöjurekstri veröur
naumast fluttur til Islands I
formi ágóöa.
Eru fisksölumálin i
USA i lagi?
Þaö er ekki hlutverk blaöa-
manna aö draga ályktanir eöa
túlka upplýsingar heldur fyrst
ogfremst aö koma upplýsingum
til. skila.
Viss umræöa á Islandi gefur
þó tálefiii til þess.aö feröamenn
hafi augun hjá sér. Talaö hefur
veriö um aö miklar fjárfesting-
ar SH og Sambandsins vestan-
hafs orki tvimælis og þaö hefúr
jafnvel veriö talaö um opinbera
rannsókn á afuröasöluna.
A þaö skal enginn dómur
lagöur hér,hvorttilefni er til aö
rannsaka allan rekstur
hraöfrystiiönaöarins I Banda-
rikjunum.
Þeir sem heimsækja verk-
smiðjur Coldwater og sjá þær I
starfi sjá aöstæöur og ræöa viö
starfsfólk, þeir eru á einu máli
um þaö aö tæknilega eru verk-
smiöjur Coldwater mjög
myndarleg og vel rekin fyrir-
tæki. Hránlæti er til fyrirmynd-
ar og vélar nýlegar og fljótvirk-
ar.
Besta eftirlitiö er liklega fólg-
iö I veröinu sem landiö fær fyrir
hraöfrystar sjávarafuröir. Þaö
er staöreynd aö Coldwater og
Sambandiö borga hærra verö
fyrir Isl. fisk en aörar þjóöir fá.
Ef tekiö er heildarmagn frá
Kanadamönnum kemur i ljós aö
Isl. afuröir eru seldar á 10%
hærra meöalveröi en kanadísk-
ar i Bandarikjunum
(hraöfrystar) og segir þaö okk-
ur meira en margt annaö.
Fiskréttaverksmiöjur Cold-
water hafa öölast dýrmæta
reynslu og þær hafa aflaö sér
fastra viöskiptavina: — öruggr-
ar fótfestu á dýrmætasta
markaöi heims fyrir sjávar-
afuröir.
1 fyrstu greininni sem rituö
var um Coldwater hér i blaöinu
var vitnað tii orða Steinbeck
hins fræga ameríska Nóbels-
skálds: Þú átt ekki neitt nema
þú getir selt þaö. Þaö gildir
einnig um fisk. Þaö er þvl mikil
eign I fyrirtæki, sem tryggir is-
lenska fiskinum hátt verö:
hærra verö en aörir fá — fyrir
hraöfrystan fisk.
Hvaö þetta er þýöingarmikið
sést af þvl aö útborgunarverö
áriö 1977 til hraöfrystihúsanna i
SH var 26.499 milljaröar króna.
Ef viöhefðum fengiösama verö
fyrir hraöfrysta fiskinn og aörir
má gera ráö fyrir aö út-
borgunarverö fyrir sama magn
heföi veriö um 23.850 milljaröar
króna eöa mismunurinn
neraur verömæti allrar árs-
framleiðslu Ú tgeröarfélags
Akureyringa á árinu 1977
(hraöf. fiskur) og reyndar
meira til, þvi ÚA framleiddi
„aöeins” og seldi fyrir 1922
milljónir króna. (1977),
Af þessu sést aö það er fljótt
að koma ef fullt verö fæst ekki
fyrir islenskar sjávarafuröir.
Hvað blaöamenn vkröar, sem
fóru í kynnisferö til þess aö
skoða starfsemi SH og Coldwat-
er I Bandarikjunum var þetta
vel skipulögö og fróöleg ferö.
Svör voru á reiöum höndum^ér-
fræöingar á hverju strái og
gestrisni þjóöleg og til allrar
fyrirmyndar.
Viö áttum einnig kost á aö
ræöa viö ameriska starfsmenn
fyrirtækjanna og þar rlkir
metnaöur fyrir hönd fram-
leiöslunna r eins o g v iöast hv ar á
Islandi, og er þaö vel.
Jónas Guömundsson