Tíminn - 14.02.1989, Blaðsíða 9

'Þriðjudagur 14. febrúar 1989
Tíminn 9
VETTVANGUR
l!llllllinillllllllllll!l!llilll!!l!llll!U!l
Valgerður Sverrisdóttir, alþingismaður:
Berjumst með öllum ráðum
gegn mengun sjávar
Ræða flutt á ráðstefnu þingmanna norðlægra þjóða um mengunarvandamál, sem haldin var í Moskvu
dagana 31. jan. og 1. febr.
Á síðustu misserum hafa umhverfísmál verið í brenni-
depli víða um heim og er ísland þar engin undántekning.
Þeir sem mest hafa velt þessum málum fyrir sér og bent á
hætturnar sem allt mannkyn stendur frammi fyrir, verði
ekkert að gert, hafa því eygt þá von, að betri tímar séu
framundan og meiri skilnings sé að vænta af hálfu þeirra
sem halda um stjórnartaumana.
Ég vil því lýsa ánægju með það
að til þessarar ráðstefnu hefur ver-
ið boðað af hálfu Sovétmanna og
leyfi mér að vona að hún muni
leiða af sér meiri skilning á vanda-
málinu og betri samvinnu þjóða á
meðal, sem þýðir betri heim fyrir
afkomendur okkar að búa í.
Umhverfismál á íslandi eru á
margan hátt sérstæð. Það gerir
staðsetning landsins í Atlantshaf-
inu, atvinnuhættir þjóðarinnar, en
75% af útflutningstekjum þjóðar-
innar er sala á fiskafurðum. Raf-
orkuver eru ekki mengunarvald-
andi svo talist geti, stóriðjuver fá
og síðast en ekki síst: þjóðin er
fámenn í tiltölulega stóru landi. En
þrátt fyrir þetta eigum við okkar
staðbundnu vandamál, auk þeirra
sem snerta okkur öll, svo sem
gróðurhúsaáhrifin og eyðing óson-
lagsins.
Gróðureyðing á Islandi á þeim
1100 árum sem landið hefur verið
1 byggð er gífurleg. Nú er aðeins
um >/4 hluti landsins gróinn og
aðeins um 1% klætt skógi, en um
1/4 hluti landsins er talinn hafa verið
klæddur birkiskógi við landnámið.
Á síðustu árum og áratugum
hefur verið barist gegn gróðureyð-
ingu. T.d. hefur verið sáð í þúsund-
ir km2 af sandbreiðum. Samt sem
áður er álitið að við höldum áfram
að tapa landi.
Víkjum nú að þeim málefnum
sem snúa meira að okkur sameigin-
lega, norðlægum þjóðum, og þá vil
ég fyrir hönd íslensku sendinefnd-
arinnar leggja höfuðáherslu á
mengun hafsins.
Eins og ég nefndi í upphafi, þá
eru um 3A útflutningsverðmæta Is-
lands sjávarafli. í>að þarf því ekki
að hafa mörg orð til að skýra hvers
virði það er þjóðinni að sjórinn
umhverfis landið haldist ómengað-
ur, en í dag er hann talinn lítið
mengaður. Við álítum að hættan á
að fiskimiðin við ísland mengist
alvarlega sé fyrst og fremst fólgin í
því að mengun berist með haf-
straumum eða í andrúmslofti utan
frá, t.d. efnamengun í sjó, geisla-
virk mengun í andrúmslofti, en
ekki frá takmörkuðum iðnaði og
fámennri byggð í landinu. Við
vitum að flutningur á geislavirku
efni og kvikasilfri á sér stað um
höfin. Við vitum að fyrirhugaðir
eru flutningar á plútóníum frá
Japan til Bretlands, við vitum um
flutninga á eitruðum efnum á milli
austurstrandar Bandaríkjanna og
Evrópu. Við vitum af umferð
kjarnorkuknúinna kafbáta og við
vitum að herskip og herbúnaður
hvers konar fellur ekki undir al-
þjóðasamninga sem gilda um
mengunarvarnir á sjó. Það er því
enginn sem fylgist með ferðum
þessara „tóla“ um heiminn. Hver
vill hugsa þá hugsun til 'enda, ef
slys yrði á eða í hafi á þeim ferðum
sem hér hafa verið upp taldar?
Þá viljum við leggja sérstaka
áherslu á að öll lönd sem menga
samningssvæði Parísarsamningsins
gerist aðilar að samningnum. Hér
er átt við lönd eins og Rússland,
Pólland, Austur-Þýskaiand, Sviss
og Austurríki. Samningurinn fjall-
ar um mengun sem berst út í hafið
úr landi.
Þetta er mjög mikilvægt atriði í
baráttunni gegn mengun hafsins og
alls ekki einangrað vandamál
þeirra þjóða, sem nefndar hafa
verið. Nú er meira vitað um haf-
strauma en fyrr og mengaður sjór
berst ótrúlega hratt um heimshöf-
in. T.d. hefur í gegnum aldirnar
borist gífurlegt magn rekatimburs
á land á íslandi, komið frá Síberíu.
Þetta hefur að vísu verið góð búbót
fyrir íslenska bændur, en jafnframt
ótvíræð sönnun á straumum í haf-
inu.
Mengunarslys hafa átt sér stað
og við getum því miður ekki fullyrt
að þau eigi ekki eftir að verða
fleiri. Þess vegna er mikilvægt að
koma á aukinni og nákvæmari
tilkynningaskyldu slysa. Annað
atriði vil ég nefna sem varðar það
ástand sem skapast ef mengunar-
slys verður, en það er flutningur á
mengunarvarnabúnaði og hjálpar-
tækjum á milli landa við slíkar
aðstæður. Þessi búnaður flokkast
oft með hertækjum og því hefur sú
staða komið upp að nauðsynleg
tæki hafa ekki fengist á slysstað
eins hratt og nauðsynlegt hefði
verið. En það sem hlýtur að vera
allra mikilvægast í þessu sambandi
er að koma í veg fyrir að slys eigi
sér stað. Hjá Norræna fjárfestinga-
bankanum hefur þegar verið tekin
sú stefna að lána til landa utan
Norðurlanda til að fjármagna
framkvæmdir vegna mengunar-
varna. Þetta er m.a. hugsað til þess
að draga úr þeirri mengun sem
berst til Norðurlandanna frá ná-
grannalöndunum og staðfestir það
sem við vitum að er skilyrði þess
að árangur náist, þ.e. að samvinna
þjóða á sviði umhverfismála geti
verið sem best.
Ríkisstjórn íslands hefur, ásamt
ríkisstjórnum hinna Norðurland-
anna, nýlega undirritað tvær fram-
kvæmdaáætlanir á sviði umhverfis-
mála. Þá hefur ríkisstjórn íslands
samþykkt framkvæmdaáætlun um
minnkun notkunar ósoneyðandi
efna um 38.8% fyrir árið 199T
Heildarnotkun ósoneyðandi
efna á Islandi er talin vera um 200
tonn. Sala úðabrúsa sem innihalda
ósoneyðandi efni verður bönnuð
frá og með 1. júní 1990. Mestur
hluti þeirra ósoneyðandi efna sem
notuð eru á íslandi er notaður í
kælikerfi frystihúsa. Fram til þessa
hefur þessum efnum verið hleypt
út í andrúmsloftið við viðhald og
eftirlit, en það verður algjörlega
bannað.
Þá er í gildi sérstök áætlun um
skipulag og uppbyggingu mengun-
arbúnaðar hafna. í íslenskum
höfnum hefur víðast hvar verið
komið fyrir sorpgámum á bryggj-
um. Stórátak hefur verið gert af
hálfu samtaka útgerðarmanna í þá
átt að fá skipverja til að safna sorpi
frá skipum og skila þegar komið er
í höfn. Fyrir nokkrum árum var
öllu hent beint í sjóinn og einn
helsti mengunarvaldur í hafinu við
ísland eru lífræn efni í formi
drauganeta og kaðla úr gerviefnum
og dúkar úr plasti. Auk þess má
nefna einangrunarplast sem mulist
hefur niður og sjávardýr gleypa
sem fæðu.
Það er óhætt að fullyrða að
hugarfarsbreyting hefur átt sér stað
hvað snertir það að henda rusli í
sjó, enda höfum við málshátt á
íslensku, sem segir: „Lengi tekur
sjórinn við“ = lengi, ekki enda-
laust.
íslensk stjórnvöld hafa ákveðið
sérstaka mengunarlögsögu um-
hverfis ísland. Mengunarlögsagan
nær 200 sjómílur til hafs eins og
efnahagslögsagan, en getur þó náð
350 sjómílum á vissum svæðum.
Þetta hefur verið gert á grundvelli
ákvæða hafréttarsáttmála Samein-
uðu þjóðanna til þess að koma í
veg fyrir mengun í hafi.
Ég vil því að síðustu leggja
sérstaka áherslu á að þær þjóðir
sem standa að hafréttarsáttmálan-
um taki sig nú til og staðfesti
samninginn hið fyrsta, enda er
samningurinn þegar kominn í
gagnið. í Brundtlandsskýrslunni
„Our Common Future“ segir
orðrétt:
„Mikilvægasta aðgerð sem þjóð-
ir geta hrundið í framkvæmd í
upphafi til að vernda lífsskilyrðin í
sjónum, sem nú er ógnað, er að
staðfesta hafréttarsáttmálann.“
Þessi orð læt ég verða mín loka-
orð og þakka áheyrnina.
VEIÐIMÁL
Laxveiðin við Grænland
í skýrslu Grænlensku fiskirann-
sóknanna fyrir árin 1986 og 1987,
sem var að koma út, er greint frá
heildarveiði á laxi í sjó við Grænland
umgetin ár. Þar kemur fram, að
laxveiðin 1986 var 966 lestir (320.100
laxar) og 1987 960 lestir (306.200
laxar).
Rannsóknir fóru fram á þessum
árum á laxinum, sem veiddist, á
vegum nefndrar stofnunar í sam-
vinnu við kanadíska og bandaríska
líffræðinga. Meðal annars voru tekin
hreistursýni af 3 til 4 þúsund löxum
og 15 til 20 þúsund fiskar lengdar-
mældir úr efnivið sem fékkst í lönd-
unarbæjunum Sisimiut, Nuuk, Pa-
amiut og Narsaq.
Ríflega 50% amerískur lax
Niðurstöður rannsóknanna leiddu
m.a. í ljós, að hlutdeild lax sem
upprunninn er í Bandaríkjunum og
Kanada var þessi ár á bilinu 54-58 af
hundraði, en hitt Evrópulax.
Þannig fengust 1986 alls 179.800
laxar af norður-amerískum uppruna
að heildarþyngd 520 lestir (54%) og
140.300 laxar upprunnir í Evrópu að
heildarþunga 446 lestir (46%). Á
árinu 1987 voru NA-laxarnir 179.900
talsins að heildarþunga 553 lestir
(58%) og frá Evrópu 126.400 laxar
að þunga 407 lestir (42%).
Langmest 2ja ára lax
Um það bil 96% af laxinum hafði
dvalið rúmlega eitt ár í sjó þegar
hann veiddist við Grænland. Einnig
kom fram að laxinn frá Norður-Am-
eríku var minni en Evrópulaxinn.
Kemur þetta heim og saman við fyrri
ára rannsóknir á þessu sviði.
Meiri laxgengd
en árin áður
Athuganir á dagveiði laxveiði-
manna þeirra á árunum 1986 og 1987
bentu til að laxastofninn væri stærri
en árin þar á undan. En þrátt fyrir
þessa vitneskju er ekki hægt að segja
neitt til um hversu öflug laxgengdin
verði á næsta ári vegna þess að nær
öll veiðin byggist á rúmlega eins árs
fiski úr sjó, eins og áður var greint
frá.
Dregið úr sjávarveiði
Eins og kunnugt er, hefur með
alþjóðlegu samkomulagi tekist að
þrýsta niður laxveiðifeng, sem tek-
inn er við Grænland. Þannig fengust
á sínum tíma á einu ári um 2.400
lestir af laxi í sjó í grænlenskri
lögsögu. Nú er kominn kvóti á
þessar veiðar, eins og fyrrgreindar
tölur sýna, og hafa orðið mjög mikil
umskipti hvað afla snertir.
íslenskur lax í veiðunum
Meðal þeirra landa, sem leggja til
lax í veiðarnar við Grænland, er
ísland. Nokkur fiskmerki, sett á
laxaseiði hér á landi, hafa komið
fram í veiðunum á þessum slóðum.
Samræmdar
fiskmerkingar
Hér að framan var minnst á merk-
ingar á laxaseiðum, sem hafa verið
mjög umfangsmiklar á vegum opin-
berra aðila hér á landi seinni árin.
Þannig hafa verið merkt um 200
þúsund gönguseiði af laxi á ári. Eru
notuð örmerki sem skotið er inn í
snjáldur seiðanna og síðan er klippt-
ur af merktum seiðum veiðiugginn
til að seiðin hafi útvortis einkenni
um að merki sé í viðkomandi laxa-
seiði. Að þessu starfi er unnið í
samvinnu við erlenda aðila.
Nokkuð hefur borið á því að
forráðamenn eldisstöðva hafi ugga-
klippt eða merkt lax- og silungsseiði
til notkunar í fiskeldi eða fiskrækt án
samráðs við Veiðimálastofnun. Hef-
ur viðkomandi aðilum verið bent á
það, að skylt er samkvæmt lögum að
leita heimildar hjá nefndri stofnun
fyrir merkingum af þessu tagi.
Það liggur í augum uppi hversu
mikilvægt það er að ekki sé sleppt
veiðiuggaklipptum laxaseiðum, án
þess að þau séu örmerkt. Þetta gæti
valdið ómældum óþægindum fyrir
rannsóknir af þessu tagi, þar sem
veiðimenn eru hvattir til þess að
skila snoppum af hausi laxa, sem
vantar á veiðiuggann.
Skortur á samhæfingu í merking-
um veldur einnig óhagræði í alþjóða
rannsóknarverkefnum, við Færeyjar
og Vestur-Grænland, þar sem leitað
er að útvortismerkum og örmerkjum
úr löxum úr sjávarveiði.
Af fyrrgeindum ástæðum eru við-
komandi aðilar hvattir til að stunda
ekki merkingar á laxi nema að hafa
um það samráð við Veiðimálastofn-
un. e.h.