Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 20

20
RÉTTUR
unarmálefni íslands sá meginás, sem allt snýst um frá upphafi til
enda. En verzlunarmálið' er heldur ekki einangrað í huga hans sem
viðskiptamálefni. Þegar hann skrifar r.itgerðina um verzlunarfrelsi
á íslandi er hann tekinn að ræða sögulega réttarstöðu landsins.
Þegar árið 1840 eru hugmyndir hans um réttarstöðu íslands al-
skapaðar: ísland gafst sem skattland undir norsku krúnuna og
tryggði sér fullkomið jafnrétti við Noreg og því verði að stjórna því
sem það væri land með jöfnum rétti við Danmörku, ísland yrði að
verða „bróðurland í samband.i við Danmörku, en ekki þegn danskra
þegna eða nýlenda.“
Það er því auðsætt, að á þeirri stundu er Jón Sigurðsson tók
fyrst til máls á opinberum vettvangi markaði hann sér kerfisbundna
stefnu og sá pólitískt lífsverk sitt framundan sem í sjónhending.
Enginn annar íslenzkur stjórnmálamaður 19. aldar var gæddur slíkri
yfirsýn.
Jón Sigurðsson krafðist þess af þeim, er skiptu sér af opinberum
málum, að þeir hefðu til að bera heildarsýn. Hann varð einna fyrst-
ur manna til að gagnrýna opinberlega gerðir embættismanna á
lslandi. 1 hvassyrtri ritgerð, sem hann birti á dönsku haustið 1842,
Nokkrar athugasemdir um alþing, gaf hann embættismannaneínd-
inni þann vitnisburð, að hún hefði kynnt sér smámálin samv.izku-
samlega, lagt fram sæmilegar tillögur í aukaatriðum, en ekki „gelað
gert sér ljósa og ákveðna heildarmynd af stöðu landsins og högum,
þar sem hverjum einstökum hluta er ætlaður réttskipaður staður."
Hann vændi ekki embættismannanefndina um hæfileikaskort eða
þekkingar, en hann bar henni á brýn hugleysi í tillögum og brá
henni um „hina alkunnu embættismannahræðslu og þrælslega ótta
við það sem þeir teldu skoðun stjórnardeildanna.“ Jón var snemma
höfðingjadjarfur og óttalaus við yfirvöldin. Þegar hann rannsakaði
sögu Islands í skjalasöfnunum í Kaupmannahöfn þá komst hann
að raun um, hve löturhægur lestagangur ríkti í stjórnardeildunum,
sem fjölluðu um íslandsmál, hve myllur skriffinnskunnar möluðu
seint. Þær rannsóknir juku ekki á virðingu hans fyrir embættis-
mannavaldinu. Reynsla hans síðar af embættismönnum bæði í Dan-
mörku og á íslandi ól á tortryggni hans til þeirra. í nafnlausri grein
sem hann skrifaði í Þjóðólf 1854 kemst Jón svo að orði: „En bless-
aðir embættismennirnir þora ekki að standa samt, heldur falla þeir
óðum ..., en aldrei finnst mér það undarlegt, því embættisnienn