Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 71

RETTUR
71
En íslenzk sósíalistisk verklýðshreyfing átti því láni að fagna að
einn bezti brautryðjandi hennar, Þorsteinn Erlingsson, tvinnaði
þetta tvennt saman í ljóðum sínum og líf.i og gaf rísandi sósíalisma á
Islandi þjóðfrelsishugsjónina í arf.
En það tekur oft tíma að átta sig fyrir eina þjóð, þegar skipt er
um aðalandstæðing.
Með árinu 1916 er það raunverulega brezki imperialisminn, sem
nær kverkatökunum á Islandi og heldur þeim til 1941. En íslenzk
verklýðshreyfing, sem að mestu var á yzta vinstra armi í sj álfstæðis-
baráttunni við Dani á fyrsta áratug aldarinnar, var þó nokkurn tíma
að átta sig á hver erlendi höfuðóvinurinn var orðinn.
Enski imperialisminn hafði á ýmsan máta verið bakhjallur okkar
í frelsisbaráttunni við Dani, enskir kaupmenn stutt samvinnuhreyf-
inguna, efnahagslega frelsisbaráttu íslenzkra bænda.
Danska borgarastéttin hafði hinsvegar, er fram á 20. öldina kom,
tengst ýmsum böndum við íslenzka kaupmenn. íslandsbanki var
raunverulega dansk-íslenzkur banki (Hannes Hafstein bankastjóri,
þegar hann var ekki ráðherra). Morgunblaðið verður sameign
danskra og íslenzkra heildsala 1919.
1 baráttunni gegn dansk-íslenzku afturhaldi sóttu því róttæku
flokkarn.ir gjarnan styrk til Breta, svo brezk kaupsýslufyrirtæki náðu
tökum á þeim. (Hambrosbanki og Landsbankinn; British Petr-
oleum og Landsverzlun etc.).
Það er raunverulega fyrst Kommúnistaflokkur íslands sem fylli-
lega gerir grein fyrir því, hvernig brezka auðvaldið er orðið aðal-
arðránsvaldið gagnvart þjóð.inni. Og síðan yrkir Jóhannes úr Kötl-
um sitt magnþrungna ádeilukvæði „Frelsi“ („Bretans pund er lands
vors leynistjórn“) sem „Rauðir pennar“ byrja með 1935. Og brezka
bankavaldið eyðileggur góð áform „stjórnar hinna vinnandi stétta“
með sínum harkalegu lánsskilyrðum í febrúar 1935 og grefur undan
gengi hennar.
Hámarki sínu nær brezka yfirdrottnunin á íslandi með innrásinni
1940 og öllum yfirganginum þá, unz bandaríska auðvaldið knúði
Ereta til að láta ísland af hendi við sig 1941.
lJar sem það hafði verið aðalatriði hjá brezka auðvaldinu að
arðrœna íslenzku þjóðina og drottna yfir fiskimiðum vorum, þá
var höfuðatriðið hjá ameríska hervaldinu að ná yfirráðum yfir land-
inu sjálfu. Amerísku auðfyrirtækin (bankar, olíuhringir o. s. frv.)
tóku að vísu við ýmissi aðstöðu, er brezk fyrirlæki höfðu haft. En