Réttur - 01.07.1982, Side 54

ustu kringumstæðum. Hann var aðalritari
flokksins til 3. september 1948.
Gomulka var þá settur frá sem aðalrit-
ari, en fékk um tíma að vera áfram í
miðstjórninni. Nánustu félagar hans, eins
og Zenon Klisko o.fl. voru reknir úr
miðstjórninni.
Það höfðu gerst atburðir, sem áttu
eftir að setja mark sitt á árin 1948—1956.
Og samtímis fóru að koma í ljós ann-
markarnir á Yalta-samningi stórveldanna
þriggja 1945 og afleiðingar þeirra. Og
1948 í júní hafði Tito og flokkur hans í
Júgoslavíu verið rekinn úr Kominform,
samstarfsbandalagi Kommúnistaflokka
austur-Evrópu og fleiri.
Til þess að skilja orsakir þess, sem
gerist á þessum árum 1948—56 er því ekki
aðeins nauðsynlegt að líta nokkuð til
baka, heldur og upplýsa að nokkru þá
ótrúlegu og ægilegu sögu, sem er að baki
sorgleikanna í sósíalísku löndunum á
þessu skeiði — og snerti Gomulka sér-
staklega meðal annars.
Yalta-samningur stórveldanna
og afleiðingar hans
Yalta-samningurinn 1945 markast al-
gerlega af hagsmunum ríkisstjórnanna í
Moskvu, London og Washington.
Áhugamál Sovétstjórnarinnar var, —
eftir hinar ægilegu fórnir þjóða hennar:
20 milljónir manna fallnar, — að tryggja
sig gegn nýjum árásum að vestan með
því að fá það fram að öll þau lönd, sem
rauði herinn hafði frelsað undan oki
fasismans, hefðu ríkisstjórnir vinsamlegar
Sovétríkjunum.
Áhugamál bresku stjórnarinnar — og
eftir lát Roosevelts þeirrar bandarísku —
var að hindra þróun eða valdatöku sósíal-
isma í Vestur- og Suður-Evrópu en tryggja
að nýju auðmannastéttir þar í sessi.1
Þetta var hin harða „realpólitík" sigur-
vegaranna, raunsýn hagsmuna- og valda-
pólitík. Annars var víst ekki að vænta í
okkar harða heimi, þar sem þeir voldugu
ráða örlögum hinna smáu. Við þekkjum
það íslendingar: Bandaríkin knúðu Bret-
land 1941 til að afhenda eitt af áhrifa-
svæðum sínum: ísland — inn á áhrifa-
svæði Bandaríkjanna, sem þá ætluðust til
þess að fá hér herstöðvar til 99 ára —
eins og þau höfðu knúið Breta til að láta
af hendi í nýlendum sínum í Ameríku.
Bandaríkin reyndu þar og 1945 — og
hafa nú setið hér með ofbeldi í hernumdu
landi í 40 ár.
Ef hugsjón frelsis — óhugsandi til
framkvæmdar — hefði fengið að ráða
eftir stríð má ætla að Evrópa hefði orðið
eitthvað á þessa leið: Pólland, Ungverja-
land, Rúmenía líklega borgara- og sum-
part bændalönd, hvað stjórnarfar snerti,
— en Tékkóslóvakía, Búlgaría, Grikk-
land, Ítalía og Frakkland öll meira eða
minna sósíalísk eða alþýðulönd á leið til
sósíalisma, — þar sem þjóðir þeirra
hefðu gert upp sakirnar við það auðvald,
er sveik þau undir nasismann. í Grikk-
landi hafði þjóðfrelsisherinn sigrað nas-
ista og frelsað landið, en breski herinn
réðst á hann, til þess að fá landið undir
Bretum þóknanlega auðvaldsstjórn, en
gat ekki sigrað þjóðfrelsisherinn. Bað þá
Bretastjón bandaríska herinn að taka að
sér kúgunarhlutverkið — og tókst honum
að koma Grikklandi undir einræðisstjórn
þægra herforingja um langt skeið. — í
Frakklandi og Ítalíu voru 1946 komm-
únistaflokkar í stjórn með öðrum þjóð-
frelsisöflum: Togliatti varaforsætisráð-
herra Italíu og Thores varaforsætisráð-
182