Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 54

Náttúrufræðingurinn - 2008, Page 54
Náttúrufræðingurinn um, á botni fjaðursekkjarins o.s.frv. Þegar fjöðrin er fullmynduð, er hún eiginlega dauður hlutur, tíðast mjög margbrotin að gerð, full af lofti og létt í sér.10 Fjaðrir fugls eru af tveimur megingerðum. Þakfjaðrir (8. mynd og 9. mynd fyrir miðju og til hægri) eru með velþroskaðan hrygg (fjað- urstaf) að endilöngu og út frá honum fanir til beggja hliða. Ut úr geislum fanarinnar ganga smágeislar og á sumum þeirra eru krókar sem krækjast í smágeisla á næsta geisla svo fönin myndar samfelldan flöt (sjá 8. mynd til hægri). Við jaðra fanarinnar krækjast geislarnir samt ekki saman, og neðst eða innst er fjöðrin dúnkennd. Þakfjaðrirnar lykja um líkama fuglsins, skýla hon- um og gera hann sléttan og renni- legan. Bjarni Sæmundsson kallar þær „utanhafnarföt fuglsins". Flugfjaðrirnar (9. mynd til hægri) eru þakfjaðrir sem ganga aftur úr armbeinum fuglsins. Þær eru stórar á fleygum fuglum og um það frá- brugðnar venjulegum þakfjöðrum að þær eru ósamhverfar: Innri fönin er breiðari en hin ytri og breiða fön- in gengur undir hina mjórri á næstu fjöður fyrir innan. Þegar fuglinn slær vængjunum niður og aftur falla flugfjaðrirnar saman og lyfta fuglinum upp og knýja hann áfram. í uppsveiflunni opnast glufur á milli flugfjaðranna sem loft streym- ir um (10. mynd). Önnur megingerð fjaðra eru dún- fjaðrirnar (9. mynd til vinstri og 11. mynd), ýmist hrygglausar eða með mjög rýran hrygg, og út úr geislun- um ganga margir og fyrirferðar- miklir smágeislar, allir ókræktir. Þessar fjaðrir eru bæði undir þak- fjöðrunum og á milli þeirra og mynda dúninn, sem gegnir einkum hlutverki varmaeinangrunar. Hann er, með orðum Bjarna Sæmunds- sonar, „nærfatnaður fuglsins". I síðari hluta þessarar greinar verður komið frekar að hugmynd- um um þróun flugs hjá fornum dínósárum. AFTUR í ALDIR Ljóst er að hugmyndir um að gáfuð og kvik smáspendýr hafi rutt heimskum og sljóum risaeðlum úr vegi í lok miðlífsaldar standast ekki. Spendýr voru komin fram á forn- lífsöld og virðast allt „valdaskeið" risaeðlnanna hafa lifað í skugga þeirra, enda flest smávaxin náttdýr, skordýraætur á stærð við mýs eða rottur. Samt hafa samtímis risaeðlunum þrifist allstór spendýr. Kínverskir fomdýrafræðingar uppgötvuðu ný- lega í landi sínu (í Yixianlögunum, sem brátt verður greint frá) leifar af um metralöngu spendýri með tennur 9. mynd. Helstu gerðir fjaðra. Lengst t.v. er dúnfjöður, svo venjuleg þakfjöður og loks flugfjöður." 54

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.