Andvari - 01.10.1959, Page 89

ANDVARI
JÓN ÞORKELSSON OG THORKILLIISJÓÐUR
199
dóttir, veglega gjöf til stofnunar alþýðu-
skóla í Flensborg í Ilafnarfirði. Um gjöf
þessa segir m. a. í Minningarriti Flens-
borgarskólans: „Það er ekki fjarri að
ætla, að hið fagra fordæmi Jóns Skálholts-
rektors og ræktarsemi við starfsemi afa
síra Þórarins í þágu barnauppeldis ein-
rnitt þar í sókninni, hafi orðið til þess
að bcina huga þeirra hjóna að því að
verja gjöf sinni á þann hátt, sem þau
gcrðu.“
Thorkilliisjóðurinn.
Saga Thorkilliisjóðsins er sú, að í stað
þess, eins og vera bar, að varðveita hann
á tryggum stað og ávaxta hann vel, hefir
oltið á ýmsu um velfcrð hans. Má segja,
að öll saga sjóðsins sé samfelld rauna-
saga, því að hann hefir ávaxtazt illa, verið
misnotaður lengst af og orðið fyrir stór-
kostlegum áföllum, einkum er Dan-
merkurríki varð gjaldþrota 1813.
Er saga sjóðsins því lærdómsrík fyrir
nútíð og framtíð. Frá árinu 1855 hefir
Thorkilliisjóði verið stjórnað hér á landi,
fyrst af stiptsyfirvöldunum, en frá 1904
af stjórnarráði íslands.
Urn bækur þær, sem um var getið og
áttu að varðveitast í Njarðvíkurkirkju, er
það að segja, að þær hafa aldrei þangað
komið, og má telja víst, að þær séu fyrir
löngu með öllu glataðar. Þann veg hefir
farið urn framkvæmd á þessu hugsjóna-
máli Jóns Þorkelssonar.
Nú er þess að gæta, að ríkisvaldið
hefir tekið að sér það hlutverk, sem Thor-
killiisjóðnum var ætlað í upphafi. Er því
allt óráðið um tilgang og verkefni sjóðs-
ms í framtíðinni. Segja má, að Thorkillii-
sjóðurinn sé, eins og nú standa sakir,
ostarfhæfur og gleymdur vegna þeirrar
þróunar, sem orðið hefir í uppeldis-,
skóla- og fjármálum hér á landi á síðast
liðnum hundrað árum, en aðallega frá
síðustu aldamótum. Talið er, að gjöfin
mundi samsvara um 6 milljónum króna
eftir núverandi verðgildi. Sjóðurinn nem-
ur nú um 330 þúsundum króna og er
því lítils megnugur sakir verðbólgunnar.
Má af þessu ljóst vera, að þá er minn-
ast skal á verðugan hátt tvö hundruð
ára afmælis Thorkilliisjóðsins, sem var
hinn 3. apríl síðast liðinn, og tvö hundr-
uðustu ártíðar gefandans, skiptir aukn-
ing sjóðsins meginmáli, en hún hlýtur
að sjálfsögðu að verða háð því, hvaða
hlutverki sjóðnum er ætlað að gegna í
framtíðinni, en það er, því miður, óráðið
enn, svo sem áður segir. Spurningin er,
hvort lagaheimild fengist ekki til þess
að breyta erfðasluánni í samræmi við
kröfur tímans og breyttar aðstæður og
þó í anda gefandans, þar eð hún hefir
lengst af verið þverhrotin og sniðgengin.
Er einmitt ástæða til að minna á það
nú, að það er Thorkilliisjóðurinn, sem
hefir haldið á loft minningu Jóns Þor-
kelssonar þau tvö hundruð ár, sem liðin
eru frá stofnun sjóðsins, hvað sem síðar
kann að verða, cn það mun framtíðin
leiða í Ijós. Thorkilliisjóðurinn hefir
komið mjög við menningar- og mannúðar-
mál Kjalarnessþings hins forna á liðn-
um tímum og Flausastaðaskóli var á sín-
um tíma stórmerk stofnun, sem brúaði
bilið í skólasögu landsins.
Vcrður minning Jóns Þorkelssonar,
frumherja alþýðufræðslunnar á Islandi,
vart heiðruð sómasamlega ncma Thor-
killiisjóðurinn verði gerður starfhæfur á
nÝ-
Maklegt væri, að stofnað yrði Thor-
killiifélag, sem hafi þann mcgintilgang
að halda í heiðri minningu Jóns Þorkels-
sonar og vinna að eflingu hinnar merku
stofnunar, Thorkilliisjóðsins, og að skrifað
verði minningarrit hans. Þá tel ég vera
sanngjarnt og skylt, að Alþingi hæti
sjóðnum upp rýrnun hans sakir verð-
fellingar krónunnar.