Búskapur hins opinbera 1997-1998 - 01.03.1999, Síða 29

Að síðustu skal vikið í örfáum orðum að hinum svonefndu Maastrichtsskilyrðum
Evrópusambandslanda sem einnig eru notuð til að mæla stöðu opinberra Qármála. Þar
koma fram þau tvö skilyrði sem aðildarríki í myntsamruna ríkjanna (EMU) skulu
uppfylla að því er varðar fjármál hins opinbera. Annars vegar að tekjuhalli hins
opinbera verði mnan við 3% af landsframleiðslu og hins vegar að skuldir hins
opinbera mælist innan við 60% af landsframleiðslu20. A meðfylgjandi mynd má sjá
hvemig staða ES-landanna var gagnvart þessum skilyrðum á árinu 1997. Einungis
Lúxemborg, Finnland og Bretland virðast ná því að uppfylla umrædd skilyrði á þessu
ári. Önnur ríki ES em mislangt frá þeim. Hér á landi er staða opinberra íjármála á
umræddu ári innan þessara marka.
8. Velferðarkerflð
Ein meginástæða þess að hið opinbera rekur velferðarkerfí er sú að markaðs-
hagkerfið eitt og sér ræður ekki við viðfangsefni eins og réttláta tekjuskiptingu og
samneysluákvarðanir, þ.e. ákvarðanir um það hvaða vara og þjónustu skuli neytt
sameiginlega. Þessi staðreynd kallar á afskipti hins opinbera og ákvarðanatöku á sviði
stjómmálanna. Hin ólíku stjómmálaöfl leggja mismikla áherslu á áhrif eða afskipti
hins opinbera af bæði tekjuskiptingunni og samneysluákvörðunum og em þær því
með nokkuð mismunandi hætti milli landa.
Flest iðnríki samtímans reka þó nokkuð öflugt velferðar- og öryggisnet fyrir þegna
sína sem felst meðal annars í því að dreifa gæðum frá þeim sem betur standa til þeirra
sem verr standa.21 Slík öryggisnet vemda þá sem verða fyrir tekjumissi vegna aldurs,
atvinnuleysis, sjúkdóma, vinnuslysa, bamsfæðinga eða af öðmm ástæðum. Þá dreifir
það gæðum milli fjölskyldugerða og aldurshópa og býður fram og fjármagnar
þjónustu sem talin er æskileg fyrir einstaklinga og samfélag.
VF.I.FF.RÐARKF.RFm
Uppbygging hins opinbera velferðarkerfis er tvíþætt. Annars vegar er um að ræða
velferðargreiðslur, tekjutilfærslur, til einstaklinga sem þeir ráðstafa að eigin vild
uppfylli þeir ákveðin skilyrði. Velferðargreiðslumar renna til eftirtalinna fjögurra
meginflokka: (1) aldraðra og öryrkja, (2) fjölskyldna og bama, (3) atvinnulausra og
20 Ríkin skulu stefna nægjanlega hratt að þessum markmiðum.
21 Auk velferðarkerfis hins opinbera er að finna umtalsverð réttindi í kjarasamningum milli launþega
og atvinnurekenda. Einnig eru starfræktar frjálsar tryggingar sem gefa ýmis réttindi við ákveðnar
aðstæður.
27