Morgunblaðið - 08.02.2012, Blaðsíða 13

FRÉTTIR 13Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 2012
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Lífeyrissjóðir, stjórnir þeirra og for-
svarsmenn, eru óðum að koma fram
og bregðast við skýrslunni um starf-
semi og fjárfestingar sjóðanna frá því
fyrir hrun. Framundan eru víða sjóð-
félagafundir, þar sem fjalla á um
skýrsluna, eins og hjá Sameinaða líf-
eyrissjóðnum á morgun.
Viðbrögðin eru á margan hátt
keimlík. Engir hafa í sjálfu sér við-
urkennt mistök eða ætla að axla
ábyrgð með því að víkja úr sæti í
stjórn eða hætta sem stjórnendur
sjóðanna. Ef teknir eru stærstu sjóð-
irnir eru stjórnendur að mestu leyti
hinir sömu og fyrir hrun og nokkrir
stjórnarmenn sjóðanna enn í því emb-
ætti. Þó hafa verið gerðar breytingar
og þannig er öll núverandi stjórn Líf-
eyrissjóðs verslunarmanna frá árinu
2010 og framkvæmdastjóri annar en
fyrir hrun.
Viðbrögð stjórna sjóðanna eiga það
m.a. sammerkt að í skýrslunni sé að
finna margar gagnlegar ábendingar
um úrbætur í innri starfsemi. Eðlilegt
sé og sjálfsagt að taka þær ábend-
ingar til skoðunar og jafnvel hrinda í
framkvæmd, að því leyti sem það hafi
ekki þegar verið gert. Mikilvægt sé
fyrir stjórnendur sjóðanna að draga
lærdóm af hruninu, sem hafi átt sér
stað þrátt fyrir opinbert eftirlitskerfi
og jákvæðar umsagnir matsfyrir-
tækja um fjárhagsstöðu bankanna,
líkt og stjórn Sameinaða lífeyrissjóðs-
ins segir í sinni yfirlýsingu.
Skýrslan gagnrýnd
Í kjölfar hrunsins segjast sjóðirnir
hafa sett sér nýjar reglur, breytt um
fjárfestingarstefnu, dregið úr áhætt-
unni og þannig reynt að tryggja að
sjóðirnir gætu staðið við skuldbind-
ingar sínar á hverjum tíma.
Einnig hafa sumir sjóðirnir, líkt og
Stafir, látið lögmenn kanna lögmæti
fjárfestinga í víkjandi og lánshæfis-
tengdum skuldabréfum, eins og í
bréfum Glitnis og UBS. Í tilviki Stafa
komst lögmaðurinn að því að umrædd
kaup sjóðsins hefðu samræmst
ákvæðum laga og reglna um starf-
semi lífeyrissjóða.
Þá taka sjóðirnir fram að upplýs-
ingar um tap vegna bankahrunsins
ættu ekki að koma óvart, þær hafi
komið fram í ársreikningum og verið
kynntar sjóðfélögum.
En í viðbrögðunum er einnig að
finna gagnrýni á störf úttektarnefnd-
arinnar, sem vann skýrsluna. Þannig
telur Stapi lífeyrissjóður að „svokall-
að tap“ sjóðanna sé „gróflega ofmet-
ið“ í skýrslunni og það eigi einnig við
um Stapa. Í þeim kafla sé að finna vill-
ur og rangfærslur og er nefndin sök-
uð um óvönduð vinnubrögð.
„Það er skoðun sjóðsins að mikið
skorti á að nefndarmenn geri sér
grein fyrir því í hverju rekstur lífeyr-
issjóða er fólginn, hvaða aðstæður
sköpuðust á Íslandi bæði fyrir og eftir
hrun, hvaða áhrif þær höfðu á sjóðina
og hvaða möguleika þeir áttu til að
bregðast við,“ segir á vef Stapa lífeyr-
issjóðs.
„Ávallt í samræmi við lög“
Eitt af því sem skýrsluhöfundar
gagnrýna eru kaup í víkjandi og láns-
hæfistengdum skuldabréfum, skulda-
vafningum og áhættusömum bréfum,
sem efast er um að sjóðirnir hafi haft
heimild til og sagðir ekki hafa gætt
nógu mikillar varfærni í fjárfesting-
um.
Meðal þeirra sjóða sem fá þessa
gagnrýni er Gildi lífeyrissjóður. Árni
Guðmundsson, framkvæmdastjóri
Gildis, segir sjóðinn ávallt hafa talið
að fjárfestingarnar væru í samræmi
við lög og reglur. Vitnar hann til 36.
gr. laga um lífeyrissjóði, þess efnis að
stjórn skuli móta fjárfestingarstefnu
og ávaxta fé sjóðsins með hliðsjón af
þeim kjörum sem best eru boðin á
hverjum tíma með tilliti til ávöxtunar
og áhættu.
„Sjóðurinn telur að hugleiðingar
nefndarinnar þess efnis að vafi geti
leikið á lögmæti tiltekinna fjárfest-
inga séu reistar á mjög veikum
grunni,“ segir Árni og bendir á að öll
viðskipti sjóðsins með verðbréf séu
yfirfarin og könnuð af eignastýringu
og framkvæmdastjóra og eftir atvik-
um stjórn. Sjóðurinn kaupi ekki verð-
bréf ef einhver vafi leiki á að það sam-
ræmist hlutverki hans og reglum.
Aðspurður hvort Gildi hafi breytt
starfsreglum sínum eftir hrun segir
Árni að sjóðurinn geri almennt ríkari
kröfur nú um tryggingar og/eða
gjaldfellingarástæður við kaup á
skuldabréfum á fyrirtæki. Meira sé
lagt í sjálfstæða greiningu starfs-
manna sjóðsins á skilmálum og und-
irliggjandi eignum til þess að móta
sem skýrasta mynd af samhengi
áhættu og ávöxtunar. Gildi hafi þegar
gert ýmsar breytingar á verklagi í
eigna- og áhættustýringu og þegar
brugðist við mörgum af þeim atriðum
sem fram koma í skýrslu.
Segir ekki af sér
Árni hefur stjórnað Gildi um nokk-
urt skeið og spurður hvort hann hafi
íhugað afsögn í kjölfar skýrslunnar
segist hann ekki sjá ástæðu til þess.
Tjón Gildis hafi vissulega verið mikið,
eins og annarra lífeyrissjóða og fjár-
festa bæði hér á landi og erlendis.
„Við mat á tapi sjóðsins er hins veg-
ar nauðsynlegt að líta til þess að á
sama tíma og hluti eigna tapaðist þá
hafði sjóðurinn tekjur af öðrum eign-
um. Einnig verður að líta til þeirra
hækkana sem urðu á eignunum árin
fyrir hrun,“ segir Árni og bendir á að
þrátt fyrir mikið tjón hafi raunávöxt-
un Gildis verið rúmlega 2% að með-
altali á ári yfir 10 ára tímabil og eignir
sjóðsins aukist um ríflega 25% frá
árslokum 2008.
„Eftir fjármálahrunið í október
2008 hefur farið fram markviss vinna
innan sjóðsins við uppbyggingu og
eflingu eigna- og áhættustýringar.
Sjóðurinn er að styrkjast og endur-
reisnarstarfið hefur gengið vel. Ég vil
gjarnan taka áfram þátt í því starfi,“
segir Árni.
Enginn ætlar að axla ábyrgð
 Forsvarsmenn lífeyrissjóða taka athugasemdum í skýrslunni fagnandi en viðurkenna ekki mistök
 Enginn íhugað afsögn úr stjórn eða starfi  Segjast hafa brugðist við eftir hrun með hertum reglum
Morgunblaðið/Heiddi
Lífeyrissjóðir Sjóðfélagar á ársfundi Sameinaða lífeyrissjóðsins en lífeyrissjóðir áforma félagafundi á næstunni til
að fjalla um skýrslu úttektarnefndarinnar um starfsemi og fjárfestingar sjóðanna frá því fyrir hrun 2008.
Heildartap lífeyrissjóðanna
2008-2010 í m.kr.
Samtals %
Skuldabréf banka og sparisjóða 100.111 20,9
Skuldabréf fyrirtækja 90.317 18,8
Innlend hlutabréf 198.764 41,4
Innlendir hlutabréfasjóðir 21.770 4,5
Innlendir skuldabréfasjóðir 24.886 5,2
Innlend veðskuldabréf 619 0,1
Framtakssjóðir 421 0,1
Erlend verðbréf 6.395 1,3
Gjaldmiðlavarnarsamningar (GVT 175) 36.402 7,6
Samtals 479.685 100,0
Lífeyrissjóðirnir
» Innan vébanda Lands-
samtaka lífeyrissjóða eru nú
32 sjóðir með nærri 200 þús-
und greiðandi sjóðfélaga.
» Eignir sjóðanna í dag eru
taldar metnar á um tvö þúsund
milljarða króna, en voru um
1.700 milljarðar í árslok 2007.
» Þrír stærstu sjóðirnir eru
LSR, Lífeyrissjóður verzl-
unarmanna og Gildi.
Vilhjálmur Egilsson, framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins og stjórnarformaður Gildis lífeyrissjóðs,
segir ekkert í lífeyrissjóðaskýrslunni gefa tilefni til að
hann hætti sem stjórnarmaður. Fram komi í skýrslunni
að Gildi hafi staðið af sér hrunið og líta þurfi yfir lengra
tímabil en það sem gert er í skýrslunni. Sé horft til síð-
ustu 10 ára sé meðalávöxtun sjóðsins á ári um 2%. „Þrátt
fyrir allt sem á undan er gengið hefur Gildi staðið við
sitt,“ segir Vilhjálmur og bendir á að frá stofnun Gildis
árið 2005 hafi lífeyrisgreiðslur, verðlag og laun hækkað
svipað. „Að sjálfsögðu tökum við allar ábendingar alvarlega og tökum fullt
mark á því sem í skýrslunni stendur um hvað betur má fara. Við höfum í
framhaldi af hruninu verið að laga og endurbæta mörg atriði. Fyrst og
fremst höfum við styrkt eignastýringuna og aukið fagmennsku og dýpt í
þeirri starfsemi. Við höfum ekki lokið þessari vinnu og munum efla
áhættustýringuna enn frekar. Þegar upp er staðið finnst okkur Gildi hafa
komið vel út úr þessu miðað við allt hrunið sem varð,“ segir Vilhjálmur og
telur að almennt hafi íslenska lífeyrissjóðakerfið komist ótrúlega vel frá
erfiðum aðstæðum. Sjóðir um allan heim hafi tapað fjármunum, í sumum
löndum jafnvel meiru þó að þar hafi bankakerfi ekki hrunið eins og gerðist
hér á landi í október 2008. bjb@mbl.is
Ekkert tilefni til að hætta í stjórn Gildis
Björn Snæbjörnsson, formaður Einingar-Iðju, Starfs-
greinasambandsins og stjórnarmaður í Stapa lífeyr-
issjóði, hefur líkt og Vilhjálmur ekki leitt hugann að því
að segja sig frá stjórnarsetu í kjölfar skýrslunnar.
Gegndi Björn um tíma formennsku í stjórn Stapa lífeyr-
issjóðs.
Hann segist hafa lýst því yfir í síðasta kjöri til stjórnar
í Stapa að þetta yrði sitt síðasta kjörtímabil og ár sé eftir
af því. Hann hafi verið lýðræðislega kjörinn í þá stjórn á
síðasta aðalfundi Einingar-Iðju. Þá bendir Björn einnig
á að hann sé nýkominn gegnum hæfismat Fjármálaeftirlitsins (FME) og
hafi staðist matið í fyrstu tilraun.
„Ábyrgð stjórnarmanna er sú að við þurftum að taka ákvarðanir, sumar
góðar og aðrar slæmar. Það verður að meta málið heildstætt. Menn reyndu
að meta þær upplýsingar sem fengust. Sjálfsagt hefðu menn gert hlutina
öðruvísi ef þeir hefðu vitað allt sem seinna kom í ljós, eins og um stöðu
bankanna,“ segir Björn.
Aðspurður telur hann Stapa hafa farið varlega í fjárfestingum, t.d. ekki
keypt mikið af hlutabréfum, og sjóðsfélagar hafi meira að segja gagnrýnt
stjórnina á sínum tíma fyrir að hafa verið of varfærin í fjárfestingum. Að
sögn Björns hefur allt regluverk lífeyrissjóðsins verið endurskoðað í kjöl-
far bankahrunsins og ný fjárfestingarstefna mótuð. bjb@mbl.is
Stóðst hæfismat FME í fyrstu tilraun
„Ég var kosinn í stjórn árið 2007, ári fyrir hrun, og þá lá
fjárfestingarstefna sjóðsins fyrir. Ég tel hæpið að kenna
mér um allar þær fjárfestingar sem fóru í hruninu ári
seinna,“ segir Guðsteinn Einarsson, kaupfélagsstjóri í
Borgarnesi, sem enn á sæti í stjórn Stafa lífeyrissjóðs.
Þar eru stjórnarmenn kjörnir í tvö ár í senn og lýkur
kjörtímabili Guðsteins í vor. Hann bendir á að fyr-
irkomulagið sé öðruvísi í Stöfum en mörgum öðrum líf-
eyrissjóðum, þ.e. að eingöngu sjóðfélagar sitja í stjórn-
inni. „Menn hefðu örugglega mátt gera betur. Mat
manna á stöðu mála þarna árið 2008 var augljóslega rangt og ekki má
gleyma því að þau skilaboð sem bárust út í þjóðfélagið frá eftirlitsaðilum
og stjórnmálamönnum voru ekki í þeim dúr að kerfið væri að hrynja. Þess
vegna er hæpið að kenna einstaka mönnum um. Það er auðvelt að dæma
menn eftir á en stjórnendur bankanna fóru greinilega með rangt mál og
gerðu ekki rétta grein fyrir stöðu bankanna og horfum,“ segir Guðsteinn.
Hann bendir á að stjórn Stafa hafi árið 2008 sett strangar reglur um boðs-
ferðir og starfsmenn sjóðsins ekki farið í neinar „lúxusferðir“. Loks bendir
Guðsteinn á að ríkistryggð skuldabréf hafi ekki verið í boði á markaðnum
á þessum tíma og ef lífeyrissjóðir ættu ekki að fjárfesta í atvinnulífinu,
hvar ættu þeir þá að fjárfesta. bjb@mbl.is
Menn hefðu örugglega mátt gera betur
Pétur H. Blöndal alþingismaður segir að í ljósi reynsl-
unnar geti hann tekið undir að það hafi verið mistök af
Alþingi að auka heimildir lífeyrissjóðanna til að kaupa
hlutabréf. Nefnd sem rannsakaði lífeyrissjóðina gagn-
rýnir þessar lagabreytingar. Alþingi breytti lögum um
lífeyrissjóði á árunum 2004 og 2006 og jók heimildir
þeirra til að kaupa hlutabréf úr 35% í 60%. Pétur var á
þessum tíma formaður efnahags- og skattanefndar Al-
þingis. „Ef maður gerir ráð fyrir að stjórnir lífeyrissjóð-
anna séu faglegar og geri það sem þær eiga að gera ætti
þetta að vera allt í lagi. Þessi lagabreyting var rökstudd á sínum tíma með
þeim hætti að verið væri að auka möguleika sjóðanna til að fjárfesta. Lögin
voru farin að þrengja að möguleikum sjóðanna til fjárfestinga,“ segir Pét-
ur en bætir við að hafa verði í huga að lífeyrissjóðirnir hafi að meðaltali
verið langt undir mörkunum, bæði fyrir og eftir þessa lagabreytingu. Þetta
hafi því ekki haft afgerandi áhrif varðandi áhættu sjóðanna. „Þegar maður
sér hvað stjórnir lífeyrissjóðanna voru lítið faglegar má segja að eftir á að
hyggja hafi þetta verið mistök. Það hefði þurft að halda betur í höndina á
þeim og passa þá betur. Maður spyr sig hins vegar hvers vegna stjórn-
málamenn þurfi að hafa vit fyrir stjórnendum lífeyrissjóðanna,“ segir Pét-
ur en hann hefur lagt fram frumvarp á þingi sem gengur m.a. út á að sjóðs-
félagar eigi lífeyrissjóðina. egol@mbl.is
Mistök að auka heimildir lífeyrissjóðanna