Fréttir - Eyjafréttir - 26.10.2000, Blaðsíða 10

10
Fréttir
Fimmtudagur 26. október 2000
Eyjar 2010:
Framtíðin er
framandi land
-Gísli Pálsson prófessor við mannfræðideild Háskóla Islands skoðar
stöðu og framtíð Vestmannaeyja frá sjónarhóli mannfræðinnar
GÍSLI er meðal þeirra sem komu að gerð Eyjavefsins, www.eyjar.com sem var opnaður í haust og er myndin tekin við það
tækifæri.
Gísli Pálsson
prófessor við
mannfræðideild
Háskóla Islands er
Vestmannaeyingum
að góðu kunnur,
enda feeddur þar
og upp alinn. Þar
sem staða
Vestmannaeyja í
nútíð og framtíð er
sett undir smásjá á
ráðstefnunni Eyjar
2010 var leitað eftir
áliti Gísla á stöðu
Vestmannaeyja út
frá sjónarhorni
mannfræðinnar og
hugsanlegri þróun
næstu tíu árin. Gísli
vildi þó ítreka að
þær hugmyndir
sem hér kæmu
fram væru ekki
byggðar á
vísindalegri
gagnasöfnun eða
mjög djúpri
ígrundun, heldur
viðbrögð við
spurningu sem vert
væri að velta fyrir
sér en ráðstefnan
ætti örugglega
eftir að glíma betur
við.
í ljósi íslandssögunnar
Gísli segir að Vestmannaeyjar standi
frammi fyrir ákveðnum vanda og
spumingum, eins og reyndar mörg
önnur sjávarpláss á landinu. „Við
erum að sjá fram á að ungt fólk sækir
í burtu, þó að ekki sé kannski um
beinan fólksflótta að ræða í Eyjum. Þó
er eins og ungt fókk setji oft stefnuna
suður, eins og kallað er. Við höfum
einnig horft upp á þetta hjá miðaldra
fólki, sem alið hefur allan sinn aldur í
Vestmannaeyjum. Það bíður eftir
tækifæri til þess að selja hús sín svo
það komist í burtu. Þetta gerist þrátt
fyrir að því er virðist ágætar tekjur, því
fólk virðist ekki hafa það svo slæmt
efnahagslega, miðað við það sem oft
hefur áður verið í íslensku samfélagi.
Þess vegna spyr maður sig hvað sé að
gerast. Er þetta eitthvað nýtt, eða hefur
þetta verið viðvarandi, en við ekki séð
það? Einnig spyr maður hvort ekki
hafi verið önnur tækifæri (annars
staðar) og fólk þess vegna ekki sótt í
burtu. Það er ekkert auðvelt að svara
spumingunni um hvað sé að gerast.
Þar af leiðandi er ekki auðvelt að
bregðast við og taka einhverja
skynsamlega ákvörðun um hvert eigi
að stefna. Að sumu leyti er hægt að
skilgreina vanda sjávarplássa, eins og
Vestmannaeyja, í ljósi íslandssög-
unnar undanfarin ár.“
Hefðbundndar auðlindir
fullnýttar
Gísli segir að sjávarplássin séu
töluvert breytt og í raun allt önnur
samfélög en þau voru fyrir einni öld
eða svo. „Þá gengu sjávarpláss í
gegnum mikla byltingu, þegar vél-
bátaútgerð hófst. I Vestmannaeyjum
hófst hún um 1905 og á örfáum ámm
fóm tugir vélbáta að róa frá Eyjum.
Þeir sóttu aukna björg í bú og sóttu á
fjarlægari mið. Þetta hleypti nýjunt
krafti í íslenskan sjávarútveg og
sjávarplássin, sem síðan leysist endan-
lega úr læðingi með seinni heims-
styrjöldinni, þegar íslenskt hagkerfi
tekur mikla uppsveiflu og erlendir
markaðir opnast fyrir sjávarafurðum."
Fyrir nákvæmlega aldarfjórðungi
færðu Islendingar fiskveiðilandhelgina
út í 200 mílur og segir Gísli það
yfirlýsingu um að komið sé þak á
nýtingu sjávarfangs. „Við þuftum að
losna við útlendinga af íslenska
landgrunninu og nýta auðlindina sjálf
og það skynsamlega. Þá þóttumst við
vita að ekki yrði sótt mikið meira í
helstu stofna, eins og þorskstofninn,
og aðeins var um það að ræða að leita
nýrra stofna. En jafnvel þeir urðu full-
nýttir fljótlega, svo aftur vaknaði
spurning um nýjar leiðir við að nýta
það sem upp úr sjó kom, fullvinna,
flytja beint út í gámum eða framleiða
tilbúna matvöm beint á borð neytenda.
Það er búið að reyna ýmsar leiðir og
nú þykir nokkuð Ijóst að sjávarfang
býður ekki upp á mjög mikla mögu-
leika í viðbót. Auðvitað finnast alltaf
nýjar leiðir til að nýta auðlindir
hafsins, en þessar augljósu leiðir sem
blöstu við em lokaðar eða búið að
klára þær. Þetta er að sumu leyti þróun
sem íslenskt samfélag hefur gengið í
gegnum. Þegar ég var í skóla var
okkur sagt að Island ætti engar auð-
lindir nema fisk og fallvötn. Nú em
íslendingar nærri búnir að fullnýta
hvort tveggja. Þó að enn þá sé eitthvað
ónýtt af fallvötnunum, þá er það
umdeilt af vistfræðilegum ástæðum og
grænum sjónarmiðum. Island í heild
er því að fara nýjar leiðir og Island í
heild hefur staðið frammi fyrir
svipuðum vanda og Vestmannaeyjar
og önnur sjávarpláss, en þá á miklu
stærri skala. Spumingin er því sú hvort
samfélag eins og Vestmannaeyjar geti
farið svipaðar leiðir og stærra
samfélagið hefur farið í vaxandi mæli
á síðustu ámm.“
Nýja hagkerfíð
Gísli segir að þar eigi hann við
möguleika sem skapast hafa í
ferðamennsku, margmiðlunargeir-
anum, tölvuvinnslu, hátækni, líftækni
og allt sem tengt hefur verið hinu svo
kallaða nýja hagkerfi. „Þetta nýja
hagkerfi hefur talist einkennast af
miklum loforðum, en minna af
áþreifanlegum framleiðsluafurðum.
Það er að minnsta kosti ljóst að gífur-
legur kraftur er í íslensku atvinnulífi
og þessi kraftur verður ekki sóttur í
fiskinn. Það er kraftur í poppmúsík,
kvikmyndageiranum, líftækni, forritun
og fjarskiptageiranum og svo mætti
lengi telja. Þetta er orkulítill bransi og
hefur ekkert með sjávarútveginn að
gera. Það er því spuming hvort
samfélag eins og Eyjar geti sótt í
vaxandi mæli inn á þennan markað og
um leið leyst tilvistarkreppu sjávar-
plássanna á einhvem hátt. Það em
ákveðnir þröskuldar á þeirri leið,
vegna þess að til þess að reka líf-
vænlegt líftæknifyrirtæki þarf ákveðna
stærð. Það er ekki hægt að reka