Fréttir - Eyjafréttir - 26.10.2000, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 26. október 2000
Fréttir
11
fyrirtæki eins og íslenska erfða-
greiningu í Vestmannaeyjum vegna
þess að slíkt fyrirtæki þarf ákveðna
krítíska stærð af menntuðu vinnuafli
sem ekki er til staðar í sjávarplássum.
A hinn bóginn skiptir staðsetning
minna og minna máli, með tilkomu
Intemets og tölvusamskipta er okkur
gert kleift að vinna ákveðin verk,
nánast hvar sem við emm hveiju sinni.
Þess vegna væri hægt að sjá fyrir sér
vaxandi margmiðlunarfyrirtæki og
ýmsa fjarvinnslumögulega í ljósi
þeirra samskiptamöguleika sem við
búum yftr í dag. Maður gæti séð fyrir
sér að samfélagið í Eyjum sækti inn á
þennan markað í auknum mæli og
vafalaust em þar vaxandi tækifæri.“
Vaxtarmöguleikar
ferðaþj ónustunnar
Gísli segir að Vestmannaeyjar eigi sér
einnig ákveðna söluvöm sem fólgin sé
í ferðaþjónustunni og eigi eftir að nýta
miklu betur en gert hefur verið. „Ég
myndi líka spá því að meiri rækt yrði
lögð við ferðamennsku sem tengd yrði
sögunni og fortíðinni. I Vestmanna-
eyjum em merkar fomminjar, sem
hugsanlegt væri að endurgera á
einhvem hátt, samanber víkingasafnið
í Jórvík á Bretlandi. Ég hef stundum
reifað þá hugmynd við Vestmanna-
eyinga að grafa upp rústimar í
Herjólfsdal, eða hreinlega byggja ofan
á þær og skapa þar víkingaaldar-
umhverfi sem ferðamenn kynnu hugs-
antega að sækja í. Einnig væri hægt að
róa á önnur mið ferðamennsku, það er
græna ferðamennsku eða áhugann á
náttúmfari yfirleitt, en það emm við að
gera nú með skírskotun í hraunið,
gosið, úteyjamar og fuglalífið. Þama
em ákveðnir möguleikar, en það er
mjög erfitt að ímynda sér framtíðina.
Jafnvel þó að ekki sé horft lengra aftur
en til síðustu tíu ára og þær breytingar
sem átt hafa sér stað; hvemig
poppmúsíkin, kvikmyndaiðnaðurinn
og margmiðlunargeirinn hefur
blómstrað. Það hefði ekki hvarflað að
mörgum fyrir tíu ámm að þessi þróun
yrði. Þá einblíndu menn á þorskinn,
kannski fallvötnin og þungaiðnað, en
hvort tveggja hefur þokað nokkuð
fyrir öðmm hugmyndum. Það er
stundum sagt að fortíðin sé framandi
land og að maður botni lítið í því
hvemig fólk hugsaði eða lifði á öðmm
tímaskeiðum. Framtfðin er hins vegar
ekki síður framandi land, jafnvel þó að
við tölum ekki nema um tíu ár. Þess
vegna er erfitt að spá fyrir hvemig
fsland og Vestmannaeyjar muni koma
til með að líta út eftir tfu ár.“
Þáttur kvótakerfisins og
hnignun sjávarplássa
Út frá þessum vangaveltum og um-
ræðu um sjávarplássin vill Gísli einnig
benda á að þáttur kvótakerfisins í
hnignun sjávarplássa sé stórlega
vanmetinn. „Ég held að þegar horft er
til Vestmannaeyja sé ekki hægt að
ganga framhjá því að aflaheimildir
hafa safnast á mjög fáar hendur, þó að
þetta séu stórfyrirtæki og í eigu al-
menningshlutafélaga, þá verður ekki
framhjá því gengið að að örfáir menn
í Vestmannaeyjum fara nánast með öll
völd í tengslum við sjávarútveginn.
Hvað sem mönnum annars finnst um
kvótakerfið sem stjómtæki og hugsan-
lega aðra möguleika til þess að stýra
fiskveiðum, þá held ég að þessi
samþjöppun valds, áhrifa, auðlinda og
fjármagns, hafi ákveðnar hliðarverk-
anir í samfélagi Eyjanna. Auðvitað var
vald og fjármagn samþjappað fyrir
daga kvótakerfisins að vissu marki og
menn skyldu ekki kenna kvótakerfmu
um allt, vegna þess að mörg ferli em í
gangi.
Ég held að horfast verði í augu við
það að kvótakerfið hefur fest ákveðið
valdakerfi í sessi sem mjög erfitt er að
hnika við, jafnvel að menn fyllist
vonleysi. Maður getur séð það fyrir
GÍSLI segir að sjávarplássin séu töluvert breytt og í raun allt önnur samfélög en þau
voru fyrir einni öld eða svo. -Þá gengu sjávarpláss í gegnum mikla byltingu, þegar vél-
bátaútgerð hófst. I Vestmannaeyjum hófst hún um 1905 og á örfáum árum fóru tugir
vélbáta að róa frá Eyjum.
sér að ungt fólk í Vestmannaeyjum
horfi upp á framtíð sína mikið til
skilgreinda af öðmm, ef svo má segja.
Það er ekki öllum að skapi að horfa
upp á framtíð í atvinnuh'fi, sem er ekki
bara einhæft og bundið fyrst og fremst
við sjávarútveginn, heldur líka mjög
markað af þessu valdakerfi."
Lénskerfi miðalda og
kvótakerfið
Gísli segist hafa heyrt hjá Eyja-
mönnum sem hann hafi rætt við að
þetta sé áhyggjuefni og ónotaleg
tilfinning sem fýlgi því og minni um
margt á lénskerfi miðalda, þó að það
sé kannski öfgakennd líking. „Samt er
nokkuð til í þessari líkingu, vegna þess
að í lénsskipulaginu áttu menn allt
undir örfáa menn að sækja. Al-
menningur í íslenskum sjávarplássum,
þarf að horfa að sumu leyti upp á
svipaðan veruleika í dag. Það er ekki
framtíðarsýn sem er ungu fólki að
skapi á þessum tímum. Þess vegna er
að sumu leyti eðlilegt í ljósi þessara
atvinnulegu kringumstæðna að fólk
hugsi annað og sæki á aðra staði. Ég
vil nú samt ekki segja að þetta skýri
allt, en ég held að menn hafi oft litið
framhjá þessu. Kvótakerfið er að
hnýta saman öll völd. Það er mjög
erfitt að sjá hvemig fólk getur brotist
út úr þessu valdakerfi sem hefur verið
að festast í sessi undanfarin tíu til
fimmtán ár.“
Bjartur í Sumarhúsum og
smákóngahugsunin
Af því að þú nefndir lénsskipulag, þá
dettur manni í hug ákveðin tegund af
nútíma smákóngaveldi, sem einkennt
hefur bæjarfélög úti um landið, er
þetta nútíma lénsskipulag að vaxa út
úr slíkum áhrifasvæðum smákónga?
„Það er oft sagt að smákóngahugs-
unin sé nærri Islendingseðlinu,
samanber Bjart í Sumarhúsum og alla
goðsöguna um fólkið sem skapar sig
sjálft. Auðvitað hafa menn aldrei verið
fullkomlega sjálfstæðir Bjartar í
Sumarhúsum, vegna þess að menn eru
alltaf háðir einhverju valdakerfi. Á
þeim árum sem ég ólst upp í
Vestmannaeyjum voru þar nokkrar
vinnslustöðvar og ákveðinn floti, en
möguleikamir fyrir unglinga kannski
ekkert svo miklir í sjálfu sér. I dag er
þetta töluvert ólíkt og flestir smá-
kóngar horfnir af sjónarsviðinu, eða
innlimaðir í stærri einingar, sem
margar hverjar em einhver stærstu
fyrirtæki landsins sem fara með
gífurleg völd í pólitíkinni, bæjarfé-
laginu og efnahagslífinu. Þó að allt
gott sé um þetta fólk að segja, þá er
það fulltrúar ákveðins valdakerfis,
sem ég heid að mörgum líði illa
undir."
Tvennt í stöðunni
Gísli segir að í slíku kerfi sjái menn oít
á tíðum fjármagninu betur varið til
annars konar fjárfestinga en til
uppbyggingar í heimabyggð.
„Út af þessum einfalda valda-
strúktúr og fábrotnu tækifæmm, fyrir
utan sjávarútveginn, held ég að menn
sjái tækifærin í vaxandi mæli annars
staðar. Það er spuming hvert menn
halda út úr þessari stöðu. Ég held að í
því sambandi ættu menn að skoða
tvennt. Annað er að horfa á sjávar-
útveginn sjálfan og spyrja hvaða
breytingar hægt sé að gera þar. Nú er
nýkomin fram skýrsla auðlinda-
nefndar, sem hefur þegar vakið líflega
umræðu í samfélaginu og trúlega í
Eyjum líka. Einn möguleikinn út úr
þessari stöðu sjávarútvegsins er að
færa aukið vald til byggðanna. Vest-
mannaeyingar hófu athyglisverða
fmmraun með landhelgi kringum
Eyjamar. Það var að þeirra írumkvæði
og byggt á vistfræðilegum forsendum.
Maður gæti vel séð fyrir sér að í
framtíðinni yrði aukið vald fært til
byggðanna við strendur landsins og að
lýðræðislega kjörin yfirvöld í Eyjum á
hverjum tíma tækju í sínar hendur
stjóm á nærliggjandi miðum, og nýttu
þau í þágu samfélagsins. Þá væri að
minnsta kosti hluti af arði kvóta-
kerfisins, ef menn á annað borð vilja
kvótakerfi, notaður til félagslegra
sjónarmiða. Þetta er fullkomlega hægt
að sætta við kvótakerfið. Víða erlendis
era menn að velta því fyrir sér hversu
stóran hluta kvótans eigi að taka til
samfélagsins. Það er vel hægt að
úthluta ákveðinni prósentu af afla-
hlutdeild Vestmannaeyjaflotans til
samfélagsins og nýta þá afraksturinn
til að byggja upp lífvænlegt samfélag
í Vestmannaeyjum og spoma gegn
þessari þreytu og uppgjöf sem ég
ræddi um áðan og skapa ný tækifæri.
Hinn möguleikinn, sem er þá að
mestu utan við sjávarútveginn, er að
skapa tækifæri fyrir ungt fólk t. d. í
margmiðlunargeiranum og fjar-
vinnslu, að koma upp atvinnutæki-
fæmm fyrir komandi kynslóð. Nútíma
atvinnulíf er miklu síður háð stað-
setningu en nokkm sinni fyrr í mann-
kynssögunni. Þá eiga Eyjmenn, alveg
eins og allir aðrir, að eiga tök á því í
gegnum tölvur og Intemetið að vinna
ákveðna heimavinnu ef svo má segja
og taka um leið þátt í því sem er að
gerast uppi á landi eða úti í hinum
stóra heimi.“
Tiltrú og ímynd
Gísli vildi einnig bæta við að þegar
upp væri staðið snerist lífvænleika
plássa eins og Vestmannaeyja um
tiltrú og ímynd. „Það er hvort fólk líti
svo á að það eigi að fjárfesta í búsetu
og hvetja bömin sín til þess að vera
heima. Ef menn vilja tryggja lífvæn-
leika samfélagsins í Vestmannaeyjum
verða menn einhvem veginn að kynda
undir jákvæðri ímynd af þessu tagi og
fá fólk til að trúa því að það sé betra að
vera heima. Þó án þess að setja
einhver átthagabönd á fólk og koma í
veg fyrir að það komist í burtu, heldur
að reyna að skapa raunvemleg tæki-
færi og fá fólk til þess að trúa á þau, en
það hangir saman við það sem ég
sagði áðan. Það er ákveðið vonleysi
tengt við margar þessara sjávar-
byggða, þrátt fyrir efnahagsvöxtinn
síðustu áratugi og fjármagnið sem
flæðir í gegn. Það er ákveðin uppgjöf,
meðal annars vegna einfalds valda-
strúktúrs. Ungt fólk á ekki svo greiðan
aðgang að þessu atvinnulífi. Ungir
menn á mínum uppvaxtarámm gátu
farið á sjó og prílað upp eftir skal-
anum, menn eins og Binni í Gröf gátu
orðið með auðugustu mönnum í
landinu, ef þeir vom duglegir og
heppnir og stóðu sína plikt. f dag er
það sérstökum vandkvæðum bundið,
enda sitja stórfyrirtækin að aflaheim-
ildum. Bæjarfélagið verður einhvem
veginn að taka á því að kvótakerfið er
að hluta til sökudólgurinn í uppgjöf
sjávarplássanna og það er tilgangslaust
að hvetja fólk til að vera um kyrrt
heima fyrir á sama tíma og verið er að
vetja eða festa í sessi kerfi sem slævir
allt fmmkvæði og rekur ungt fólk að
heiman. Ég held að menn verði að
horfast í augu við að þetta er tengt og
ef bæjarfélagið vill raunvemlega taka
á þessum vanda og gera Eyjar að
lífvænlegri byggð eins og þær hafa
verið undanfama áratugi, þá verður að
horfa á þetta í samhengi og reyna að
sjá leiðir til þess að sætta kvótakerfið
við samfélagið í Eyjum, með því
hugsanlega að seilast í hlutdeild af
kvótanum, nýta hann til félagslegra
þarfa, meðal annars til þess að skapa
ný verkefni, svo að ungt fók sjái
fjölþættari tækifæri og trúi á framtíð
byggðar í Vestmannaeyjum."
Benedikt Gestsson