Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 56

Tímarit Máls og menningar
að taka mér í munn jafn úrelt málfar
og orðið sál. Og það þykist ég muna
vel, að þeir Erlendur og Halldór
stóðu fast saman í því gríni.
Erlendur og Halldór höfðu lesið
um tilraunir Pavlovs. Það tilheyrði
því að vera móðins manneskja. En ég
hafði lítið lesið um það efni, henti
mestan part á skotspónum eitthvert
hrafl, sem ég heyrði í Unuhúsi og
víðar.
Ég var orðinn talsvert handgeng-
inn hinum „andlegu“ fræðum, þeg-
ar hér var komið sögu. Þess vegna
varð mér það fljótlega ljóst, að fram-
vindur Freudismans og tilrauna Pav-
lovs þokuðu engum nær réttu svari
við ráðgátunni líf eða ekki líf eftir
dauðann. Og þó að ég væri eins rauð-
ur bolsivíki og þeir Erlendur og Hall-
dór, þá lá mér það í augum uppi, að
þriðja framvindan, afneitunarandinn
frá rússnesku byltingunni, var ekki
borin uppi af mannviti. Sú fram-
vinda var að vísu miklu eldri en bylt-
ingin, en draugur sá fékk ferska blóð-
gjöf fyrir kraft þeirrar umveltu.
En af mér er þá döpru sögu að
segja, að ég er svo karaktirdaufur,
að ég hef aldrei haft manntak í mér
til að fordæma skóginn, þó að fyndi
ég þar laufblað fölnað eitt, jafnvel
tvö. En það er einmitt þetta, sem
margur er svo helvíti duglegur að æsa
sig upp í. Finni þeir laufblað fölnað
eitt, lýsa þeir frati á allan skóginn.
Ég gat þess vegna aldrei snúizt til
fjandskapar við sósíalismann og hið
sósíalistiska þjóðskipulag fyrir þær
sakir, að rússneskir ráðamenn og
þeirra fólk afneituðu lífi eftir dauð-
ann. Ég var meira að segja oft að
hlakka til að skreppa niður í bryggju-
húsið til þess að sjá, hvernig þeir
brygðust við, þegar þeir stigju á
land úr siglingunni svörtu. Ég gat því
aldrei tekið undir málsprok Steins
míns Steinars: „Rússar hafa svikið
allt, sem þeir höfðu lofað.“
Eins slysalega fór fyrir mér síðar,
þegar ég frétti um óforþéntar aftök-
ur á valdaárum Stalíns. Mín sósíal-
ismaloftvog féll ekki um brot úr
millibar. Ég minntist hins forna spak-
mælis, sem ég hafði lært fyrir fjórum
tugum ára, að „hálf er öld hvar“. Og
hvað voru þau grimmdarverk, þó að
máski væru heimskuleg, á borð við
öll manndrápin, aftökurnar og pynd-
ingarnar í nýlendum vorra göfugu
vinaþjóða í vestrinu. Hver hefur snú-
izt gegn auðvaldsþjóðskipulaginu
vegna þeirra glæpa?
Þetta voru þá nokkrar framvindur
heimsins á þremur næstu áratugum
eftir byltinguna í Rússlandi. Erlend-
ur snerist andstæður gegn einni
þeirra, framvindunni um lífið eftir
dauðann. A tveimur hinna, Freud-
ismanum og tilraunum Pavlovs,
sýndu þeir báðir, Erlendur og
Halldór, velviljaðan áhuga, og ég
man ekki til, að ég heyrði Erlend
nokkurntíma stugga við útslokknun-
166