Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 37

Þórbergur Þórðarson
Rangsnúin mannúð
Tuttugasti og fyrsti kapítuli í
Skáldatíma, síðustu bók Halldórs
Laxness, hefur að fyrirsögn: Sonur
Guðmundar heitins í apótekinu og
aðrir menn. Þetta þýðir á kunnug-
legra tungutaki: Erlendur í Unuhúsi
og aðrir menn. Hefði ekki farið betur
að segja annað fólk? Margt í þessum
kapítula kemur mér svo annarlega og
leiðinlega fyrir sjónir, að ég sem
gamall vinur og unnari Unuhúss fæ
ekki stillt mig um að gera þar við
nokkrar athugasemdir og leiðrétting-
ar.
I
Fyrst er sagt í nokkrum línum frá
góðfýsi Unu og hjálpsemi við „ein-
stæðínga og volaða menn“. Það er
rétt hermt. En svo fara að koma
maðkar í mysuna. Um Unu og Er-
lend son hennar segir: „ég hef ekki
heyrt, að hún hafi reynt að bæta fólk,
prédika yfir því eða snúa því frá villu
síns vegar; og nákvæmlega sömu
stefnu hafði Erlendur sonur hennar.“
Á öðrum stað í þessum kapítula er
þeim orðum farið um svo og svo
marga íbúa og aðra viðloðendur
Unuhúss sem þetta hafi verið sam-
safn af heimskum þjófum, kvenna-
bósum og fylliröftum. Og allt þetta
láta Una og Erlendur æxlast og
blómstra óáreitt í hýbýlum sínum, að
því er virðist vegna síns húmanska
innrætis. Drottinn hjálpi því ríki,
sem reist væri á þvílíkum húman-
isma! Af þessum viðbrögðum eða
viðbragðaleysi þeirra mæðgina við
ólifnaðinum hljóta ókunnugir að á-
lykta, að þeim hafi staðið á sama
um, hverju tautaði og raulaði innan
þeirra veggja.
En þetta var ekki svona. Una stóð
á mjög háu siðgæðisstigi, og siðgæð-
ið var henni meðfæddur, inngróinn og
ósjálfráður eiginleiki, en ekki lausa-
hjóm, sem menn kasta yfir sig af
hókum eða í guðshúsum. Þess vegna
tók hún sér nærri siðferðileg mis-
ferli manna og reyndi að segja þeim
til betri vegar, eftir sinni getu.
Ég heyrði hana oftar en einu sinni
hafa uppi fortölur fyrir stúlkum,
sem hjá henni voru og henni fannst
kannski hegða sér líkast „veslings
hundunum“. Um þær fortölur varð
það sannast sagt, að þær voru gerð-
ar einmitt í því skyni að snúa
þessum manneskjum „frá villu síns
vegar“. En eins og tíðast er um fólk,
sem hefur siðgæðið í sínu uppruna-
147