Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Blaðsíða 54

Tímarit Máls og mcnningar
höfuðdráttum sagt. ,,Hlédrægni“ Er-
lends held ég ekki hafa verið af þess-
um rótum runnin. Ég held hún hafi
ekki verið neitt annað en áhugaleysi
á „að láta ljós sitt skína“. Ég held, að
innra með honum hafi ekki leynzt
nein barátta milli löngunar til frama
og ótta við að framinn heppnaðist
ekki. „Hlédrægni“ Erlends var þess
vegna ekki hlédrægni í eiginlegum
skilningi, heldur einfaldlega það, sem
ég vil kalla eðlilegt líf.
XI
„Erlendur skifti oft um skoðun en
aldrei á einum degi, heldur í sam-
ræmi við hægfara og eilífa endur-
skoðun tímans á kenníngum og verð-
mætum. Að baki skoðunar hans lá
lífrænn hreyfanleiki sem jafngilti
fyrirvara um flesta hluti ... Fram-
vindan, hinn síbreytilegi veruleiki
hugar og heims í tímanum, virtist
mér smiðvél allrar skoðunar hjá Er-
lendi.“ Þetta virðist vera litlu ein-
faldara en hjá vini vorum Kanti.
Skyldi ekki mega segja það um flesta,
sem ekki eru blindaðir af kennisetn-
ingum eða fordómum, vanþekkingu
eða vitsmunaleysi, að „framvindan,
hinn síbreytilegi veruleiki hugar og
heims í tímanum“, sé „smiðvél“ skoð-
ana þeirra? Ég myndi hafa haldið
það.
Það verður aldrei ofsögum sagt
um Erlend, að hann fylgdist mjög
vel með samtíð sinni og gaf nákvæm-
ar gætur að því, sem var að gerast í
stjórnmálum, bókmenntum, listum og
vissum vísindagreinum. En ekki vil
ég gera of mikið úr því, að hann hafi
skipt oft um skoðun, enda segir Hall-
dór á öðrum stað í kapítulanum:
„Grundvallarafstöður hjá Erlendi
breyttust furðu lítið í rás tímans.“
Hann var yfirleitt skoðunum sínum
tryggur, þeim sem hann hafði á ann-
að borð tileinkað sér. Sanni nær væri
að segja, að hann hafi bætt við sig
skoðunum samkvæmt tímanna fram-
vindu og þá getur auðvitað aldrei
hjá því farið, að einhverjar eldri
hugmyndir hreytist eða fari forgörð-
um.
Ekki vil ég heldur gera of mikið úr
fyrirvörum Erlends, en á þá leggur
Halldór töluverðan þunga, að mér
skilst til þess að sýna, hve líkt hafi
verið á komið fyrir Erlendi í pólitík
og Halldóri nú. Ég kem nánar að því
síðar. Vitanlega hreyfði Erlendur oft
fyrirvörum, eins og títt er um flesta
menn. En ég get ekki munað, að þeir
hafi verið sérlega einkennandi fyrir
hann.
í einu mikilvægu máli breytti Er-
lendur um skoðun og gekk þá í öfuga
átt við framvindu þeirrar greinar í
tímanum. Ég á hér við hug hans til
lífsins eftir dauðann.
Fyrst þegar ég kynntist Erlendi og
nokkur ár eftir að þau kynni hófust,
virtist mér hann ekki vera fráhverfur
164