Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.2009, Blaðsíða 13

„Við fáum ekki eðlilega meðhöndlun
hvað varðar skuldir einkaaðila. Það
er verið að setja of mikið af skuldum
einkaaðila á ríkið vegna þess að við
eigum það digra lífeyrissjóði.“
„Argentína og Chile skuldsettu
sig ekki jafnmikið og Ísland en gerðu
það á mun lengri tíma. Alveg frá ár-
inu 1980 voru þau að lenda í vand-
ræðum vegna skulda sem voru mun
lægra hlutfall af vergri landsfram-
leiðslu en hjá okkur. Árið 2002 fór
Argentína í greiðslufall. Þá var hlut-
fall af erlendum skuldum 140 prósent
af vergri landsframleiðslu landsins.
Ísland verður komið upp í 240 pró-
sent af vergri landsframleiðslu með
samþykkt Icesave,“ segir Lilja Móses-
dóttir, hagfræðingur og þingmaður
vinstri grænna.
Ástæða þess að Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn hafi ekki áhyggjur af
þessu segir hún þá að Ísland hafi ver-
ið eitt af fimm ríkustu löndum heims
fyrir efnahagshrunið. „Þetta þýðir þó
ekki það að efnahagsleg staða okkar
sé eitthvað betri en þessarra landa.
Með efnahagslegum fyrirvörum við
Icesave viljum við horfast í augu við
að staða þjóðarbúsins hér er kannski
svipuð og hjá skuldsettum þróunar-
löndum. Þau hafa fengið samninga
sem kveða á um greiðslur í samræmi
við vöxt á vergri landsframleiðslu,“
segir Lilja.
Allt hreinsað út
við einkavæðingu
Lilja telur það líkt með Argentínu
og Chile að fyrir efnahagslegt hrun
þeirra hafi þau líkt og Ísland einka-
vætt mikið af opinberum fyrirtækj-
um. Í Argentínu hafi það þó gengið
mun lengra því þar hafi þeir einka-
vætt vatnsveitur, samgöngufyrirtæki
og jafnvel olíuauðlindir. Þar hafi ver-
ið búið að hreinsa allt út úr mörgum
þessarra fyrirtækja sem var einhvers
virði þegar kreppa skall á. Til þess að
halda þessum fyrirtækjum hafi þurft
að taka lán og yfirtaka skuldir. „Það
er svolítið sambærilegt við það sem
er að gerast hér á Íslandi,“ segir hún.
Það hafi verið svipað í Argent-
ínu og hér að þar hafi jafnvel verið
borgað með fyritækjum sem voru
einkavædd. Þau hafi verið seld und-
ir raunverulegu virði. „Svipað og við
gerðum með sölunni á Landsbank-
anum. Björgólfsfeðgar tóku lán hjá
Búnaðarbankanum sem nú fellur á
ríkið,“ segir Lilja. Það hafi ef til vill
verið lán Íslendinga að einkavæð-
ingin hafi ekki verið komin lengra á
veg hérlendis.
Hún segir að Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn hafi gefið það út að Ísland
sé á mörkum þess að vera sjálfbært
með 240 prósent skuldir í hlutfalli
við verga landsframleiðslu. „Það er
ljóst af þessu háa skuldahlutfalli að
það verður ekki mikið svigrúm til að
borga hratt niður skuldinrar,“ segir
Lilja. Stærsta verkefni fjárlaganefnd-
ar á næstu árum verði að endurfjár-
magna lán sem gjaldfalla þar sem
ríkissjóður muni einungis komast
yfir að borga vexti og nauðsynleg-
ustu afborganir af erlendum lánum.
Skuldir einkaaðila á ríkið
Að mati Lilju þyrfti að auka skulda-
niðurfellingu til að minnka líkurn-
ar á því að Ísland geti ekki staðið við
fjárhagslegar skuldbindingar sín-
ar. „Það er samt mjög erfitt að fara
fram á það þar sem við erum eigna-
mikil þjóð með lífeyrissjóðina okkar.
Við fáum ekki eðlilega meðhöndlun
hvað varðar skuldir einkaaðila. Það
er verið að setja of mikið af skuldum
einkaaðila á ríkið vegna þess að við
eigum það digra lífeyrissjóði,“ segir
hún.
Hún segir að Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn hafi verið gagnrýndur fyrir
það í löndum sem hann hafi aðstoð-
að eins og í Suður-Ameríku að vera
of viljugur til að láta ríkið yfirtaka
skuldir einkaaðila. „Þar af leiðandi er
allt of miklum skuldum hlaðið á ríki
í þeim löndum sem verða fyrir efna-
hagslegu áfalli. Ríkin enda þá með
því að verða háð Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum endalaust. Þau lenda í víta-
hring því þau þurfa stöðugt ný lán
til að greiða af skuldum,“ segir Lilja.
Það sé markmið Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins að fara inn í lönd og ná þar
efnahagslegum stöðugleika á tiltölu-
lega fáum árum. „Það hefur honum
ekki tekist í Suður-Ameríku þótt það
hafi tekist betur í Suðaustur-Asíu,“
segir hún.
Láti af pólitískri stefnu
Lilja segir að þegar Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn hafi komið hingað til
lands og lofað ríkissjóði að vera með
myndarlegan halla árið 2009 hafi
hún fyllst bjartsýni. „Það er nauðsyn-
legt til að tryggja eftirspurn í hagkerf-
inu þegar stór hluti fyrirtækja stefnir
í gjaldþrot. Þessi hávaxtastefna hef-
ur hins vegar valdið ríkissjóði miklu
tekjutapi. Hún hefur dregið úr ávinn-
ingnum af því að þurfa ekki að reka
hallalausan ríkissjóð árið 2009,“ seg-
ir hún.
Að hennar mati þarf Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn að láta af pólit-
ískri stefnu sinni. Stefna hans miðist
við það að tryggja hagsmuni fjár-
magnseigenda og frjáls fjármagns-
markaðar. Það ætti hins vegar að vera
stefna sjóðsins að koma með sértæk-
ari aðgerðir sem myndu ganga út frá
aðstæðum í hverju landi. Á Íslandi
séum við sem dæmi með of lítinn
gjaldmiðil sem sé rúinn öllu trausti.
„Það er alveg ljóst að það verður ekki
hægt að afnema gjaldeyrishöft á Ís-
landi nema nota stóran hluta gjald-
eyrisforðans til þess,“ segir hún.
Hún segist ekki sjá neina aðra leið
til að losna við gjaldeyrishöft en að
skipta íslensku krónunni út fyrir ann-
an gjaldmiðil. „Það er líka ódýrari
leið að fara en að taka stór lán fyrir
gjaldeyrisforða til að létta á gjaldeyr-
ishöftum,“ segir Lilja. Vandamálið
við að taka einhliða upp annan gjald-
miðil sé hins vegar það mikla magn
jöklabréfa sem sé fast inni í landinu.
„Það er óvenju mikið magn af fjár-
magni lokað inni í bönkunum sem
kemst ekki út. Til þess að taka ein-
hliða upp annan gjaldmiðil þyrftum
við að frysta innistæður í einhvern
ákveðinn tíma. Við munum ekki
hafa fjármagn til þess að skipta út því
peningamagni sem er í umferð. Það
sé þó ekki víst að fjármagnseigendur
myndu sætta sig við frystingu eigna í
einhvern ákveðinn tíma. „Þegar Ekv-
ador tók einhliða upp dollara árið
1999 frystu þeir bankainnistæður,“
segir Lilja.
fréttir 14. ágúst 2009 föstudagur 13
ERUM KOMIN AÐ YSTU MÖRKUM
„Nægur gjaldeyrisvarasjóður er mik-
ilvægur þó ekki nema bara til að ríki,
orkufyrirtæki og aðrir aðilar séu varð-
ir fyrir því að lenda í vanskilum með
erlendar skuldbindingar,“
„Þjóðarbúið virðist komið að
ystu mörkum í greiðslugetu til að
borga erlendar skuldir,“ segir Ólaf-
ur Ísleifsson, hagfræðingur og lekt-
or við Háskólann í Reykjavík. Hann
segir erfitt að gera samanburð á
efnahagslegum hremmingum okkar
og landa á borð við Argentínu árið
2002, Chile árið 1982 og Þýskaland
með Versalasamningana árið 1919.
„Einhverjir hafa reiknað það út að
Versalasamningurinn hafi verið
léttvægari fyrir Þjóðverja en Icesa-
ve-samningurinn verði fyrir okkur.
Munurinn er hins vegar sá að við vit-
um ekki nákvæmlega hversu þung-
bær Icesave-samningurinn verð-
ur því óvíst er hvað fæst fyrir eignir
Landsbankans,“ segir Ólafur.
Upplýsingar skortir
„Ekki liggja nægilega traustar upplýs-
ingar fyrir um hversu skuldsett land-
ið er orðið. Það þarf að gera fullnægj-
andi grein fyrir því. Skuldsetning og
áhrif hennar hljóta að verða met-
in í skýrslu sendinefndar Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins sem rædd verður í
stjórn sjóðsins á næstu vikum. Upp-
lýsingar um þetta atriði skortir til-
finnanlega,“ segir hann. Þegar Ólaf-
ur er spurður að því hvað gerist ef við
getum ekki staðið undir erlendum
skuldbindingum okkar segir hann að
færi svo myndi reyna á það að vin-
veittir aðilar á alþjóðavettvangi lið-
sinni við að greiða úr málum. „Þetta
eru aðstæður sem við verðum að
komast hjá,“ segir hann.
Icesave-samkomulagið virðist
vera talið prófsteinn á vilja Íslend-
inga til að efna sínar skuldbindingar.
„Þótt við séum ekki á eitt sáttir hverj-
ar þær eru. Með þessu erum við hins
vegar að lýsa yfir greiðsluvilja. Þær
skýrslur sem hafa verið gerðar hér-
lendis um greiðslugetu virðast sýna
að við séum fær um þetta þótt það
verði erfitt,“ segir Ólafur.
Nauðsynleg aðkoma
Að hans mati var aðkoma Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins okkur nauðsynleg.
„Aðgerðir hans sæta auðvitað eðli-
legri gagnrýni,“ segir Ólafur en hann
hafi sjálfur meðal annars gagnrýnt
ofuráherslu sjóðsins á gjaldeyris-
höftin. Auk þess hafi ekki verið gerð
fullnægjandi grein fyrir skuldastöðu
Íslands og hvernig eigi að komast út
úr henni. „Ég hef líka gagnrýnt hátt
vaxtastig samfara gjaldeyrishöftum,“
segir hann.
Varðandi niðurskurð í ríkisfjár-
málum segir Ólafur þrjú atriði bera
hæst. „Í fyrsta lagi kom Aþjóðagjald-
eyrissjóðurinn mjög til móts við Ís-
lendinga þegar hann gerði enga
kröfu um umtalsverðan niðurskurð
ríkisútgjalda á árinu 2009. Í öðru lagi
er umdeilanlegt hversu langan tíma
á að taka í að ná jafnvægi í ríkisfjár-
málum. Það er gert ráð fyrir því að
það náist árið 2013. Öllum ber sam-
an um að þessu makrmiði verði að
ná. Hins vegar er spurning hvort það
ætti að taka lengri tíma í að ná jafn-
vægi í ríkisfjármálum. Þriðja atriðið
snýr meira að íslenskum stjórnvöld-
um og það er hvernig þessu jafnvægi
verði náð. Hvernig menn blanda
saman skattahækkunum og niður-
skurði útgjalda,“ segir Ólafur. Bendir
hann á að samkvæmt stöðugleika-
sáttmála stjórnvalda og aðila vinnu-
markaðarins megi skattar ekki vega
meira en 45 prósent í aðlögun ríkis-
fjármála á árunum 2009 til 2011.
Lánin nauðsynleg
Ólafur telur brýnt að ríkið taki þau
lán sem það hyggst gera til að styrkja
gjaldeyrisforðann. „Ég tel nauðsyn-
legt að stjórnvöld tryggi að samkomu-
lagið við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
nái fram að ganga. Nauðsynlegt er að
þeir peningar sem sjóðurinn hyggst
lána Íslandi skili sér. Sama á við um
lán vinveittra ríkja. Nægur gjaldeyr-
isvarasjóður er mikilvægur þó ekki
nema bara til að ríki, orkufyrirtæki
og aðrir aðilar séu varðir fyrir því
að lenda í vanskilum með erlendar
skuldbindingar,“ segir hann.
Ólafur telur að ekki eigi að nota
gjaldeyrisforðann til að verja óraun-
hæft gengi krónunnar. Það væri frá-
leitt að hans mati. Gjaldeyrisvara-
sjóðurinn sé nauðsynlegur til þess
að viðhalda eðlilegum viðskiptum
og tryggja að ekki verði skortur á
nauðsynjum erlendis frá. „Við getum
ekki leyft okkur að taka þá áhættu að
styrkja ekki gjaldeyrisvarasjóðinn,“
segir Ólafur.
Lítil hætta á áhlaupi
Hann telur litla hættu á því að spá-
kaupmenn geti gert áhlaup á krón-
una. „Forsenda þess er sú að stjórn-
völd hafi gefið út yfirlýsingu um að
þau ætli að verja eitthvað ákveðið
gengi. Ef engin slík yfirlýsing er fyr-
ir hendi hafa spákaupmenn ekkert
skotmark til að ráðast á,“ segir hann.
Frægasta dæmið hafi verið þegar
Gerorge Soros felldi breska pund-
ið með áhlaupi árið 1992 og gekk á
brott með milljarð punda í vasanum
í hagnað. „Það gerðist vegna þess að
Englandsbanki var búinn að gefa það
út að hann myndi verja tiltekið gengi.
Þá er hægt að láta reyna á það hvort
nægilega mikið fé sé fyrir hendi til að
verjast. Englandsbanki reyndist ekki
hafa það og því unnu spákaupmenn
þessa orrustu,“ segir Ólafur.
LÁN EINKAAÐILA FALLA Á RÍKIÐ
Lilja Mósesdóttir Það hve Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hefur verið viljugur til að láta
ríki yfirtaka skuldir einkafyrirtækja hefur leitt til þess að skuldum hlaðin ríkin verða
fyrir efnahagslegu áfalli, segir Lilja Mósesdóttir. Hún segir það hafa verið jákvætt að
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafi samþykkt að ríkissjóður væri rekinn með myndarleg-
um halla í ár en að hávaxtastefnan reynist ríkissjóði dýrkeypt.
LjóSMyNdAri: KriStiNN MAgNúSSoN
AgS ER HARÐUR Í
HORN AÐ TAKA
„Engum er vel við Alþjóðagjaldeyris-
sjóðinn; ef einhverjum væri það væri
það slæmt merki. Fyrir ríkisstjórnir
þjóða er AGS „lánveitandi til þrauta-
vara“: þangað leita þær eftir láni þegar
þær eru komnar í þrot. Þess er vænst
að lánveitendur til þrautavara séu
harðir í horn að taka: að láta af hendi
það sem þarf en ekki það sem óskað er
eftir og að í leiðinni þvingi þeir lántak-
endur til að taka til hendinni. Hlýr og
vingjarnlegur Alþjóðagjaldeyrissjóður
væri ekki að vinna sitt verk.“
Paul Krugman, prófessor í hagfræði
við Princetonháskóla í Bandaríkjunum
og Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði árið
2008, í bók sinni „Aftur til kreppuhag-
fræði: Krísan 2008“.
„Það er verið að setja
of mikið af skuld-
um einkaaðila á ríkið
vegna þess að við eig-
um það digra lífeyris-
sjóði.“
telur að tilraunin með krónuna hafi
sýnt að hún gangi ekki sem framtíð-
arlausn. „Við eigum fáa aðra kosti
en að ganga í Evrópusambandið og
taka upp evru,“ segir Þórólfur.
2.000 milljarða lán
Þegar talað er um þrjú til átta pró-
sent afborganir ríkisins af lánum
sem hlutfall af vergri landsfram-
leiðslu má gera ráð fyrir um 45
til 120 milljarða króna afborgun-
um á ári. Þegar allar skuldbind-
ingar eru teknar saman sem ríkið
hefur gert á undanförnum mánuð-
um og sem það hyggst gera nemur
upphæðin nálægt 2.000 milljörð-
um. Óljóst er hversu miklar eignir
MIKLU SKULDUgRA EN
ARgENTÍNA VIÐ FALLIÐ
Einungis vextir af skuldbindingum Íslendinga myndu nema um 80 milljörðum króna á ári.
gREIÐSLUbYRÐI
AF IcESAVE
- miðað við 75% endurheimtur.
Skuldbindingar myndu þá nema 300
milljörðum króna í árslok 2015.
Milljarðar % af VLF
44 milljarðar 2,5%
42 milljarðar 2,3%
39 milljarðar 2,1%
37 milljarðar 2,0%
35 milljarðar 1,8%
32 milljarðar 1,7%
30 milljarðar 1,5%
28 milljarðar 1,4%
Heimild: Skýrsla Hagfræðistofnunar
vegna Icesave