Iðjuþjálfinn - 01.06.1998, Blaðsíða 12

1998, bls. 1). Viljakerifð gerir það kleift að sjá
fyrir, velja, upplifa og túlka eigin iðju. Það
skiptist í þrjá undirflokka: Trú á eigin áhrifa-
mátt, gildi og áhuga.
• Trú á eigin áhrifamátt.
Þeir sem eiga við langvinn verkjavandamál
að stríða, hafa mjög oft litla trú á eigin
áhrifamátt. Fólk sér sjálft sig gjarnan út frá
þeim störfum sem það getur eða getur ekki
stundað. Oft hefur
það gefist upp í
starfi, rekur
ástæðuna til
verkja, hættir og
hefur litla trú á
eigin færni. Marg-
ir hafa hætt í
launaðri vinnu,
eru á örorkulíf-
eyri, atvinnuleys-
isbótum eða njóta
annara bóta.
Margir segjast
vilja prófa aðra
vinnu en þeir höfðu
áður, en hafa ekki eða telja sig ekki hafa úr
öðru að moða. Það fólk hefur venjulega
stundað erfið, einhæf störf s.s. fiskvinnslu
og ræstingar, oft láglaunastörf eða sérhæfð
erfið störf s.s. sjómennsku. Þessir einstak-
lingar hafa oft aðeins grunnskólamenntun í
farteskinu. Þá má reyndar líka spyrja hvort
lítil trú á eigin áhrifamátt eigi ekki einhvern
þátt í lítilli menntun.
í norskri rannsókn Lilleaas (1992) kemur
fram að konur með meiri menntun ráða frekar
vinnu sinni og geta aðlagað hana að verkjaá-
standi sem er sveiflukennt milli daga. Víða t.d.
í sjávarplássum er atvinna einhæf og erfitt að
fá léttari störf við hæfi. Við sameiningu fyrir-
tækja og aukna hagræðingu er fólki með mikl-
ar veikindafjarvistir „hagrætt" úr starfi. Slíkt
eykur vart trú á eigin áhrifamátt. Þau störf
sem fólk stundar eru oft einhæf og þess eðlis
að það hefur lítil áhrif á eðli starfsins. Upplif-
un á árangri er því ekki tengd betra dagsverki,
heldur leiðir meiri vinna af sér aukna verki.
• Gildi
Viðhorf á Islandi eru töluvert lituð af at-
vinnulífi. Allir eiga að vinna, annað telst
aumingjaskapur. Atvinnuleysi hefur verið
lítið hér miðað við nágrannalöndin og oftast
næga vinnu að fá þótt hún sé víða einhæf.
Að sjálfsögðu lita þessi viðhorf gildi flestra.
Þetta getur skapað togstreitu. Fólk er með
mikla verki, getur ekki unnið vegna þeirra
og fær þ.a.l. þá mynd af sjálfu sér að það sé
lítils virði vegna ónógrar þátttöku í atvinnu-
Iífi. Flestir þeir verkjasjúklingar sem ég
tengist eru konur. Oftast hafa þær verið í
a.m.k. tvöfaldri vinnu, það er sinnt launaðri
atvinnu, séð um megin þungann af heimil-
ishaldi og annast börn eða aðra. I rannsókn
Lilleaas (1992) kemur fram að konurnar
gera of lítið úr eigin vinnuframlagi, telja t.d.
heimilisstörf og barnapössun fyrir aðra ekki
sem vinnu. Viðhorf í
þjóðfélaginu end-
urspeglast í tíma-
ritsgreinum hin
síðari ár þar sem
„ofurkonan" ræð-
ur ríkjum. Konan
sem getur allt og er
í ótal hlutverkum.
En ekki eru allir
sem ráða við slíkt
og konur með
langvinna verki
gera það alls ekki.
Gildi koma oft
fram þegar spurt er
um áhugamál og óskað er eftir að fólk velji í
hvað það vildi eyða oft takmarkaðri orku
og kröftum. Þá þykir það varla réttlætanlegt
að gera eitthvað „skemmtilegt", nær væri
að gera eitthvað „þarft" eins og að sinna
heimilisstörfum. Jafnvel þótt að fólk viti að
það leiði af sér aukna verki. Stundum verð-
ur því niðurstaðan sú að gera ekkert frekar
en eitthvað sem veitir aukna ánægju, en
gæti valdið samviskubiti að ógleymdu um-
tali annara.
Áhugi
Eins og fram hefur komið, hafa margir af
mínum skjólstæðingum litla menntun og
unnið líkamlega erfið og einhæf störf. Störf
sem eru ekki líkleg til að hafa mikið að-
dráttarafl eða vera í uppáhaldi en eru fyrst
og fremst til að afla lífsviðurværis. í rann-
sókn Lilleaas (1992) þar sem bornir eru
saman tveir hópar kvenna með vefjagigt
kom í ljós, að í þeim hópi þar sem flestar
konurnar höfðu aðeins grunnskólamenntun
voru 12 af 15 á örorkubótum. í samanburð-
arhópi þar sem konurnar höfðu meiri
menntun voru 6 af 15 á örorkubótum. Lík-
legt má telja að störf hinna síðar nefndu séu
líkamlega léttari og ekki eins einhæf en um
leið áhugaverðari og í samræmi við þá
menntun sem þær hafa valið sér. Oft er það
þannig að sú iðja, sem fólk valdi fram yfir
aðra og vakti áhuga þess áður er nú ófram-
kvæmanleg vegna verkja. Þetta á t.d. við
Þeir sem eiga við langvinn verkja-
vandamál að stríða, hafa mjög oft
litla trú á eigin áhrifamátt. Fólk
sér sjálft sig gjarnan út frá þeim
störfum sem það getur eða getur
ekki stundað. Oft hefur það gefist
upp í starfi, rekur ástæðuna til
verkja, hættir og hefur litla trú á
eigin færni.