Iðjuþjálfinn - 01.06.1998, Blaðsíða 19

VINNUVISTFRÆÐI
VINNÍS, nýtt félag á íslandi
Þórunn
SVEINSDÓTTIR
Hugtakið vinnuvistfræði er nýlegt í ís-
lenskri tungu og trúlega framandi í hug-
um margra. Hér verður fjallað um sam-
spil mannsins og þess umhverfis sem hann lifir
og starfar í. A erlendum tungumálum er greinin
oft kölluð ergonomi (Norðurlönd), ergonomics
(Bretland) eða human factors (Bandaríkin). Orðið
ergonomics er komið úr grísku og þýðir náttúru-
lögmál vinnunnar (ergon=vinna, nomos=nátt-
úrulögmál). Breytilegt er eftir löndum hvaða
merkingu orðið hefur fengið. í sumum löndum
hefur skapast sú hefð að „ergonomi" taki fyrst
og fremst til þess er lýtur að líkamlegu álagi við
vinnu, einkum álagi á hreyfi- og stoðkerfi t.d. lík-
amsbeitingu og vinnuaðstöðu. Alþjóðlegu
vinnuvistfræðisamtökin hafa hins vegar lagt
áherslu á víða merkingu orðsins. Hugtakið nái
þannig til margra þátta vinnuumhverfisins sem
krefjist þverfaglegs samstarfs margra faghópa.
Skilgreining samtakanna á vinnuvistfræði er
svohljóðandi: „Vinnuvistfræði sampættar þekkingu
úr mörgum greinum mannvísinda í pví skyni að laga
störf, kerfi, framleiðsluvörur og umhverfi að líkam-
legri og andlegrigetu og takmörkunum mannsins".
Forsaga og þróun
Sögu vinnuvistfræðinnar má rekja nokkuð langt
aftur. Frá því á tímum hellamanna hafa menn
leitast við að hanna vopn og verkfæri sem auð-
velda þeim verkin. Upphaf vísindalegra mann-
fræðimælinga var markað af Albrecht Durer
(1471-1528) með bókinni „The Four Books of
Human Proportions" en þekking á stærðarhlut-
föllum og breytileika meðal mismunandi þjóða
or afar mikilvæg við ýmis konar hönnun. Segja
nrá að áhugi á samspili manns og vinnuum-
hverfis hafi vaknað í fyrri heimsstyrjöldinni.
Meðan á henni stóð reyndu starfsmenn í her-
gagnaiðnaði að anna þörfinni fyrir vopn af
fremsta megni, en undir því mikla vinnuálagi
sem ríkti komu upp ýmis vandkvæði. í stríðslok
var stofnuð vísindanefnd til að rannsaka vanda-
mál sem tengdust þreytu starfsmanna við störf í
iðnaði.
Rúmum áratug síðar eða árið 1929 jókst verk-
svið nefndarinnar en þá var henni falið að rann-
saka vinnuumhverfi og aðstæður iðnverkafólks,
einkum með tilliti til vinnuafkasta og hvernig
varðveita mætti heilbrigði starfsmanna. Þeir sem
tóku þátt í rannsóknarstarfinu voru sálfræðingar,
lífeðlisfræðingar, læknar og verkfræðingar. At-
hugaðir voru ýmsir þættir vinnunnar, t.d. lík-
amstaða, líkamsástand starfandi karla og
kvenna, burður þungra hluta, hvíldarhlé, verk-
stjórn, lýsing, hiti, loftræsting, áhrif tónlistar á
starfsmenn við vinnu, starfsmannaval og þjálfun.
Þegar seinni heimstyrjöldin hófst hafði tölu-
verð þróun í vopnaframleiðslu átt sér stað.
Vopnin voru orðin bæði flóknari og hraðvirkari
en áður. í ljós kom að hermennimir sjálfir voru
veikasti hlekkurinn í keðjunni. Þörfin á að at-
huga getu og takmarkanir mannsins varð þess
vegna brýnt viðfangsefni. Rannsóknir hófust á
ýmsum sviðum. Menn sáu gildi þess að tengja
nýja þekkingu af ólíkum sviðum og voru fyrstu
samtökin um vinnuvistfræði „Ergonomics Rese-
arch Society" stofnuð í Bretlandi árið 1949. Var
það fyrsta skýra vísbendingin um að greinin
væri að þróast sem sjálfstæð vísindagrein. í upp-
hafi var aðaláherslan á vinnuafköst og lífeðlis-
fræðilega getu mannsins.
Árið 1959 voru Alþjóðlegu vinnuvistfræði-
samtökin „Intemational Ergonomics Association
- IEA" stofnuð til að efla tengsl og samstarf milli
landa. Eftir því sem vinnuvistfræðin þróaðist
sem vísindagrein breyttust markmiðin og
áhersla var lögð á að stuðla að ömggu og heilsu-
samlegu vinnuumhverfi þar sem fólki líður vel.
Alþjóðlegu samtökin hafa lögheimili í Sviss en
skrifstofa þeirra er staðsett í Bandaríkjunum. Að-
ildarfélög em nú 29 með alls um 16.000 félags-
menn úr víðri veröld. Eru Norrænu vinnuvist-
fræðisamtökin „Nordiska Ergonomisállskapet -
NES" þar á meðal, en þau voru stofnuð árið 1969
í Stokkhólmi. Landssamtök allra Norðurland-
anna nema Islands eru aðilar að samnorrænu
samtökunum. Árið 1996 vom meðlimir norrænu
samtakanna 1340 talsins.
IÐJUÞJÁLFINN 1/98 19