Iðjuþjálfinn - 01.06.1998, Blaðsíða 14

• Huglægar myndir, sjá um að túlka , skipu-
leggja og útfæra atferli.
Hér verður ekki fjallað sérstaklega um
hæfnikerfið í tengslum við röskun á iðju fólks
með langvinn verkjavandamál. Orsaka verk-
anna er yfirleitt leitað í hæfnikerfinu, sérstak-
lega í stoðkerfi og taugakerfi. Stöðugt flæði á
sér milli hinna mismunandi þátta hæfnikerfis-
ins og röskun á einhverjum þeirra hefur áhrif
á aðra þætti og flæðið þar á milli. Fólk með
langvinn verkjavandamál einblínir oft á hæfni-
kerfið en horfir síður til samspilsins sem á sér
stað milli hlutkerfanna þriggja.
Áhrif umhverfis á iðju
Umhverfi skapar tækifæri til iðju en veitir ein-
staklingum einnig þrýsting. Það veitir ákveðið
frelsi til að velja en getur einnig ýtt undir eða
dregið úr ákveðnu atferli (Guðrún Pálmadótt-
ir, 1998 ). Umhverfi má skipta í efnisheim og
samfélag sem mynda athafnasvæði fyrir iðju.
• Efnisheimur
Honum tilheyrir náttúrulegt umhverfi,
mannvirki og hlutir sem eru annað hvort
náttúlegir eða hannaðir af mönnum. Mann-
virki og hlutir skipta miklu máli þegar
verkjavandamál eru annars vegar. Mikil-
vægt er að hönnun þeirra sé góð, að hún
bjóði upp á eins gott vinnuumhverfi og
kostur er. Algengt er að vinna við slæma og
illa hannaða vinnuaðstöðu sé ein af megin-
orsökum á óþægindum í hreyfi- og stoðkerfi
(Hulda Ólafsdóttir, 1997). Dæmi um þetta er
röng hæð á fiskvinnsluborði og illa hannað
tölvuborð með rangri staðsetningu fyrir
mús. Mikilvægt er að gera sér grein fyrir því
hvernig hægt er að nota umhverfið til að
létta undir, þegar um verkjavandamál er að
ræða. Dæmi um þetta eru vel hönnuð hús-
gögn og áhöld, s.s. eldhúsáhöld með góðu
gripi. Ræstivagna og léttar moppur með
festingum sem eru auðveldar í notkun má
einnig nefna, eða sérhönnuð hjálpartæki
sem létta vinnu. Slíkt getur aukið vinnugetu
án þess að verkir versni og gert fólki kleift
að halda áfram fyrri iðju.
• Samfélag
í líkaninu um iðju mannsins er talað um fé-
lagslega hópa og viðfangefni innan hugtaks-
ins samfélag. Fólk tekur þátt í og er í tengsl-
um við marga félagslega hópa, stóra og litla.
Einstaklingurinn hefur áhrif á hópinn og
hópurinn á hann. Viðhorf hinna ýmsu hópa
til verkjasjúklinga geta verið neikvæð, t.d. ef
fólk stundar ekki atvinnu án þess að hafa
sýnilega ástæðu fyrir verkjum. Hlutverk
þess sem er með langvinna verki geta líka
breyst innan hópanna. Fyrirvinnan getur
ekki lengur unnið fyrir launum, húsmóðirin
ekki lengur sinnt heimilisstörfum. Ef fólk er
ekki lengur fært um að afla sér þeirra tekna
sem það þarf til lífsviðurværis þarf um-
hverfið þ.e. samfélagsleg aðstoð að koma
til. Hér á landi er slík fjárhagslega aðstoð
aðallega með tvennum hætti, þ.e. atvinnu-
leysisbætur og örorkubætur.
Almenn örorka er metin þegar vinnufærni
er skert vegna sjúkdóma eða fötlunar. Ör-
orkumatið byggist á læknisfræðilegum þátt-
um, en að auki eru höfð til hliðsjónar félagsleg
og fjárhagsleg atriði.
Tillit er einnig tekið til búsetu eða land-
fræðilegra þátta (Sigurður Thorlacius og Sæ-
mundur Stefánsson, 1998). Að sögn Stefáns
Yngvasonar, yfirlæknis, eru verkir án tauga-
brottfallseinkenna eða geðsjúkdóms sjaldan
metnir til meira en 50-65% örorku. Það er t.d.
afar sjaldgæft að fólk með greininguna vefja-
gigt, fái fullar örorkubætur eða 75%. í lögum
um almannatryggingar er m.a.gert ráð fyrir að
tekið sé mið af verkkunnáttu, uppeldi, starfs-
reynslu og búsetu umsækjenda. Taka beri tillit
til hvort líklegt sé að hann geti í heimahéraði
sínu fengið vinnu sem hentar starfskröftum
hans og reynslu (Sigurður Thorlacius og Sæ-
mundur Stefánsson, 1998). Ef fólk er atvinnu-
laust og getur ekki stundað þá vinnu sem í
boði er vegna verkjaástands, þarf það að skila
læknisvottorði um hvers konar vinnu það geti
ekki stundað annars missir það atvinnuleysis-
bæturnar.
Viðfangsefni geta tekið breytingum hjá
þeim sem hafa langvinna verki. Með við-
fangsefnum er átt við „röð athafna sem hefur
heiti, samhengi og tilgang og er þekkt og við-
urkennd innan menningarsamfélags" (Guð-
rún Pálmadóttir,1998, bls. 5). Sum verk er ein-
staklingurinn ekki fær um að framkvæma
lengur eða aðstæður í umhverfinu bjóða ekki
það. Athafnasvæði er samspil efnisheims og
samfélags sem mynda heildaraðstæður fyrir
iðju. Sem dæmi um þetta má nefna heimili,
vinnustað og svæði til tómstundaiðju. Þetta
eru staðir þar sem einstaklingurinn er og
framkvæmir iðju. Þessum athafnasvæðum
fækkar og það sem gerist þar skerðist oft hjá
fólki með langvinna verki. Mikilvægt er því
að gera aðstæður sem bestar, dæmi um þetta
er aðlögun á vinnuaðstöðu og kennsla í lík-
amsbeitingu.
14 IÐJUÞJÁLFINN 1/98