Skólavarðan - 01.05.2008, Blaðsíða 6

6
SKÓLAVARÐAN 3.TBL. 8. ÁRG. 2008
aðhyllist: festukenningarfólk og vaxtar-
kenningarfólk. Þeir sem hallir eru undir
„festukenningar“ telja persónueiginleika
sína stöðuga og óhagganlega. Þeir sem
styðja „vaxtarkenningar“ telja eiginleikana
sveigjanlega og breytanlega. Hinir síðar-
nefndu fagna áskorunum sem lífið ber á
borð fyrir þá og þeir njóta þess að glíma við
verðug viðfangsefni sem reyna á hæfileika
þeirra og þroska þá. Festupaufararnir þrá
hins vegar auðveld viðfangsefni sem þeir
vita að þeir ráða við. Þeir hafa stöðugar
áhyggjur af því að komast að raun um
að hinir fastskorðuðu hæfileikar sínir
séu rýrir. Festukenningar drepa því dáð
úr fólki og gera það hjálparvana. Dweck
hefur þróað mælitæki sem skilja sauðina
frá höfrunum. Tækin leiða í ljós að fæstir
eru festu- eða vaxtarkenningarfólk á öllum
sviðum. Algengt er til dæmis að aðhyllast
festukenningu um greind en vaxtarkenningu
um siðvit. Engu að síður eru hlutföll festu-
og vaxtarkenningarfólks á hverju sviði
tiltölulega stöðug og jöfn. Tæpur helmingur
fellur í hvorn flokk en um 15% eru einhvers
staðar í miðjunni. Endurtekin próf á fólki allt
niður í þriggja og hálfs árs aldur leiða í ljós
sömu hlutfallslegu skiptinguna.
Þorrinn af rannsóknum Dweck snýst
um greind. Festukenningarfólk telur greind
fasta og trúir á mælda greindarvísitölu sína
eins og markaskrá. Það hefur vantrú á að
geta lært neitt nýtt en vill endurtaka fyrri
afreksverk aftur og aftur. Vaxtarkenningarfólk
telur greind sveigjanlega og vaxtarmiðaða
(leggi maður sig fram við að efla hana).
Það fagnar nýjum viðfangsefnum. Meðal
rannsókna Dweck á afdrifum fólks í þessum
tveimur flokkum má nefna að nemendur sem
hefja nám í nýjum skóla með festukenningu
sem bögglað roð fyrir brjósti eiga á
hættu að staðna og daga uppi í hinu nýja
umhverfi á meðan vaxtarkenningarfólkið
blómgast og dafnar. Ein ástæðan er sú að
festukenningarfólkið hættir tiltölulega fljótt
að reyna að ná árangri í náminu, eignast
nýja vini og svo framvegis. Með því að reyna
ekki getur það að minnsta kosti haldið í
þá blekkingu að það hefði getað náð settu
marki ef það hefði lagt sig fram um það.
Dweck kennir þessi viðbrögð við „áunnið
hjálparleysi“.
Dweck og félagar hennar hafa komist
að svipuðum niðurstöðum á öðrum mann-
lífssviðum, svo sem í sambandi við til-
finningastjórn og ástarsambönd: Festu-
kenningarfólk leitar frá blautu barnsbeini
að viðurkenningu annarra og staðfestingu
ríkjandi tengsla. Vaxtarkenningarfólk tekur
hins vegar áhættu og leitar nýrra sambanda.
Í ástarsamböndum óskar hið fyrrnefnda eftir
endurteknu skjalli, hið síðara eftir samþroska
með ástvininum. Þeir sem telja sig geta haft
stjórn á eigin tilfinningum standa sig vel við
nýjar aðstæður, til dæmis þegar þeir hefja
háskólanám; hinir sem halda að tilfinningar
séu stjórnlaus goshver standa sig áberandi
lakar.
„Duldu sjálfskenningarnar“ sem Dweck
lýsir koma við kjarnann í sjálfum okkur og
ákvarða kost okkar á sjálfsþroska. Varðandi
spurninguna sem brennur á mörgum kenn-
urum og foreldrum um hvernig börn eða
unglingar sem lent hafa á villigötum í námi
sínu og lífi geti komist aftur inn á rétta
braut er svar Dweck skýrt og skorinort:
Aðeins ungmenni með vaxtarsjálf eiga
kost á róttækum sjálfshvörfum því að til að
geta breytt sjálfum sér á djúpstæðan hátt
verður fyrst að trúa því að slík breyting sé
möguleg. Treysti maður því að sjálf manns
sé vaxtarsjálf standa manni ýmsar leiðir
opnar; ella blasa við endalausar blindgötur.
Menntunarfræðilegar ályktanir
Niðurstöður Dweck hafa valdið talsverðum
úlfaþyt, bæði meðal uppeldisfræðinga og
almennings í Bandaríkjunum. Það hafa lengi
verið tískusannindi að hollt sé að hrósa
börnum. Dweck deilir í þau sannindi með
tveimur. Hollt er að hrósa – en eingöngu
ef hrósið er fyrir viðleitni fremur en hæfni.
Ef við hælum börnum fyrir að vera greind
eða hæfileikarík – og ég tala nú ekki um ef
við sláum innistæðulausa gullhamra – þá
innrætum við þeim festukenningu: „Haltu
áfram að reyna að sýnast vera klár; taktu
enga áhættu.“ Við eigum fremur að segja
(þegar við á): „Þetta var frábært hjá þér. Þú
lagðir þig fram við verkið og náðir árangri
vegna þess.“ Dweck telur sérstaka hættu á
að stúlkur uppskeri misskilið hrós fyrir að
vera „sætar og góðar“; strákar hafi venjulega
meira fyrir stafni og fái frekar hrós fyrir
tiltekin unnin verk (nýja legóbílinn sem þeir
settu vel saman og þar fram eftir götum).
Gagnrýni þarf einnig að vera verkmiðuð
og beinast að tilteknum mistökum, ekki
barninu sjálfu. Ella kann afleiðingin að verða
skert sjálfsmynd. Rétt notkun uppalenda á
hrósi og aðfinnslum getur þannig fest í sessi
vaxtarsjálf barns.
Kostir og gallar
Þetta yfirlit hér að framan dregur upp nokk-
uð einfaldaða mynd af rannsóknum Carol
Dweck. Þær eru viðamiklar og allrar athygli
verðar. Margt bendir til þess að hún hafi rétt
fyrir sér er hún dregur af þeim þá ályktun
að sjálfshugmyndir fólks geti auðveldað eða
hindrað – jafnvel útilokað – sjálfsþroska og
sjálfshvörf í kjölfar samskipta við kennara og
aðra uppalendur. Margt kemur samt spánskt
fyrir sjónir í kenningu hennar. Hið fyrsta er
hin stranga tvískipting fólks. Það er með
nokkrum fádæmum að unnt sé að skipta
fólki svo auðveldlega í tvo jafnstóra hópa eftir
því hvort það hefur vaxtarsjálf eða festusjálf.
Dweck kannast við það í nýjustu bók sinni
að hún ýki muninn til einföldunar; engu að
síður er ekki annað að sjá í rannsóknum
hennar en þessi munur komi skipulega
fram. Er aðferðafræðin þá viljandi bjöguð?
Ef ég spyr nemendur mína hvort þeir telji
greind óbreytanlega eða breytanlega fæ ég
sjaldan svona klár og kvitt annaðhvort–eða
svör. Sama gildir um hina ströngu tvíhyggju
hennar um hrós. Það er undarlegt ef orðalag
hróssins skiptir svona gríðarmiklu máli.
Hlýtur barn að misskilja hrósyrðin „Þú ert
klár!“ þannig að þau merki „Þú ert klár óháð
því hverju þú áorkar“ og á sama hátt að túlka
„Þú hefur lagt þig fram við þetta og náð
góðum árangri“ nauðsynlega svo: „Þú hefur
haft erindi sem erfiði hér en það segir ekkert
um hvernig þér vegnar í framtíðinni nema
Aðeins ungmenni með vaxtarsjálf eiga kost á róttækum
sjálfshvörfum því að til að geta breytt sjálfum sér á
djúpstæðan hátt verður fyrst að trúa því að slík breyting
sé möguleg. Treysti maður því að sjálf manns sé
vaxtarsjálf standa manni ýmsar leiðir opnar; ella blasa
við endalausar blindgötur.
Hollt er að hrósa – en eingöngu ef hrósið er fyrir við-
leitni fremur en hæfni. Ef við hælum börnum fyrir að
vera greind eða hæfileikarík þá innrætum við þeim
festukenningu. Dweck telur sérstaka hættu á að stúlkur
uppskeri misskilið hrós fyrir að vera sætar og góðar,
strákar hafi venjulega meira fyrir stafni og fái frekar
hrós fyrir tiltekin unnin verk.
GESTASKRIF: KRISTjÁN KRISTjÁNSSON