Skólavarðan - 01.05.2008, Blaðsíða 29

SMIÐSHöGGIÐ
SKÓLAVARÐAN 3.TBL. 8. ÁRG. 2008
29
Gunnar Freyr Valdimarsson kennari hefur
samið fræðslutexta fyrir alla Íslendinga
sem hvílir á stoðum stjórnarskrárákvæða
um mannréttindi í þeim tilgangi að einfalda
þau, skilgreina skýrar og búa til samskilning
allrar þjóðarinnar á því hvað þau fela í
sér. Fræðsluefnið leggur hann til að verði
kennt í skólum, kynnt almenningi, dreift á
veggspjöldum og póstkortum, kynnt nýjum
Íslendingum og þeim sem kjósa að setjast
hér að tímabundið og hvatt til umræðu í
samfélaginu í heild um það sem efnið felur
í sér. Þannig megi búa til samskilning á því
hvað fjölmenningarlegt samfélag felur í sér,
leggja drög að nýju upphafi og samþykki
þegnanna.
Í stjórnarskrá flestra lýðræðisríkja eru
ákvæði sem leiðbeina eiga þegnunum í
sambúð þeirra í samfélagi með öðrum á
virðingarverðan og ábyrgan hátt og um leið
er reynt að samræma hagsmuni einstaklings
og samfélags. Hér á ég við þau ákvæði
stjórnarskrárinnar sem lúta að almennum
mannréttindum einstaklingsins, skyldum
okkar og ábyrgðarákvæðum sem sum hver
er refsivert að brjóta. Þessi ákvæði eru sett
til að tryggja að allir njóti sama réttar til að
lifa mannsæmandi og virðingarverðu lífi en
um leið eru þau sett til að borgararnir vaði
ekki yfir rétt annarra til sömu hluta. Þetta eru
leikreglur, settar til að samfélagið virki vel
sem heild fyrir alla sem einn. Þau helstu er
að finna í 6. og 7. kafla stjórnarskrárinnar.
Sumir Íslendingar telja að þeir sem flytji
til landsins frá öðrum menningarsvæðum
eigi að semja sig að ákveðnum siðum og
gildum sem eru við lýði á Íslandi. Um leið
eru orð eins ,,lýðræðissamfélag“ og ,,mann-
réttindi“ stundum dregin inn í umræðuna
án þess þó að nánar sé skýrt hvað við sé
átt né umræðunni fylgt eftir. Mín reynsla er
sú að of margir Íslendingar hafi alls ekki
rætt þessa hluti né skoðað til hlítar og hafi
t.a.m. mjög óljósa hugmynd um að hvers
konar lýðræði, réttindum og skyldum nýir
landnemar eigi að laga sig. Margir þeirra
sem koma til landsins hafa heldur ekki
gert það. Þeir koma frá ólíkum ríkjum og
menningarsvæðum og misjafnt hversu mörg
þessara ákvæða úr stjórnarskrá Íslands eru
þeim töm.
Að mínu mati er mjög mikilvægt að þeir
sem búa saman á Íslandi fari eftir sömu
leikreglum um réttindi og skyldur sem
settar eru til að gera samfélagið gott fyrir
alla. Mikilvægt er að sami skilningur sé á
grunngildum lýðræðis og mannréttinda og
að þau séu án alls vafa hafin yfir menningar-
legan bakgrunn og trú. Í dag glíma mörg
lönd við svipað ástand, árekstra sem fyrst
og fremst eru sprottnir af því að íbúar
samfélaganna fara ekki eftir sömu leikreglum
og túlka þær með mjög ólíkum hætti.
Mörg dæmi eru um að öfgafullar túlkanir á
valfrelsi einstaklingsins rekist harkalega á
við mannréttindaákvæði. Í mörgum tilfellum
eru menn feimnir við að segja ,,hingað og
ekki lengra“ vegna hræðslu við að vera
sakaðir um að ganga á rétt einstaklingsins
í því tilfelli. Því er nauðsynlegt að gera línur
ákveðinna ákvæða ennþá skýrari svo að allir
fari eftir sömu reglum og að einstaklingar
skýli mannréttindabrotum sínum ekki á
bak við teygjanlega túlkun á réttindum
einstaklingsins. Um leið þarf að gera
öllum ljóst að þeir bera ákveðna ábyrgð á
gjörðum sínum og athöfnum og að því fylgja
skyldur að búa í samfélagi með öðrum, ekki
eingöngu réttindi.
Ég vil útbúa fræðsluefni fyrir alla
Íslendinga sem tekur mið af stjórnarskrá
Íslands og kynni tillögu þar að lútandi í
lok þessarar greinar. Þar set ég í öndvegi
ákvæði stjórnarskrárinnar sem lúta að
helstu réttindum og skyldum okkar sem
íbúa Íslands, það sem við megum gera
og það sem er rétt að gera. Ég bæti við
atriðum sem sprottin eru úr umræðum í
samfélaginu, t.d. að íslenska sé þjóðtunga
Íslands og samskiptamál þeirra sem búa
á Íslandi og nokkrum atriðum sem vísa til
þeirrar framtíðar sem við viljum fyrir hönd
samfélagsins. Mín ósk er sú að a.m.k.
helstu ákvæði stjórnarskrárinnar verði
öllum það töm að við getum haldið áfram
og þreifað okkur lengra til þess samfélags
sem við viljum sjá, væntanlega réttlátts og
lífvænlegs.
Ég mæli með átaki í umræðu um lýðræði
og mannréttindi og merkingu þess að búa í
samfélagi sem byggist á slíku. Þessu er ekki
sérstaklega beint til útlendinga og umræðu
um aðlögun. Ég játa þó að helsta kveikjan að
þessari tillögu minni eru harkalegir árekstrar
ólíkra menningarheima sem ég hef orðið vitni
að hér og annars staðar í hinum vestræna
heimi. En um leið tel ég nauðsynlegt að
sem flestir Íslendingar rifji upp helstu sam-
skiptaákvæði stjórnarskrárinnar og kynni
sér þau betur. Nauðsynlegt er að fá skýran
samnefnara fyrir okkur öll sem búum hér,
sameiginlegan skilning á hvað við megum
gera, hvað rétt er að gera og hvað væri
æskilegt að við gerðum. Okkur vantar skýrari
form á samfélagið og lýðræðislega sambúð
okkar, form sem vísar til framtíðar en
inniheldur í raun gömul sannindi skilgreind
upp á nýtt. Okkur vantar nýtt, sameiginlegt
upphaf, óháð því hvaðan við komum og
hvernig við skilgreinum okkur. Við búum í
íslensku samfélagi með íslenskar reglur en
um leið beitum við alþjóðlegum leikreglum
sem snúa að mannréttindum og skyldum.
Við erum á leið til sameiginlegrar framtíðar.
Best er allir ferðalangar noti sömu vegvísana
og geri nýjan sáttmála um hvert ferðinni
skuli heitið. Það er mikilvægt að allir þekki
þessar áherslur, nýir íbúar, gamlir íbúar
sem og yngstu kynslóðirnar. Umræða um
fjölmenningarlega sambúð er flókin og hana
þarf að einfalda. Leikreglur í samfélögum
eiga að vera einfaldar, skýrar og sanngjarnar.
Um þær á að ríkja sátt.
Ég legg til að þessi einfalda útgáfa verði
skylduefni í grunn- og framhaldsskólum og
að öllum nýjum Íslendingum verði hjálpað til
að skilja hana og um leið að hún verði að
skylduefni fyrir þá sem hingað koma til að
setjast að. Textinn þarf að vera á einföldu
máli, aðgengilegur fyrir öll aldursstig og
Ég gæti Íslands og Ísland gætir mín
hér vil ég búa
Mín reynsla er sú að of margir Íslendingar hafi alls ekki
rætt þessa hluti né skoðað til hlítar og hafa t.a.m. mjög
óljósa hugmynd um að hvers konar lýðræði, réttindum
og skyldum nýir landnemar eigi að laga sig. Margir þeirra
sem koma til landsins hafa heldur ekki gert það.
Mikilvægt er að sami skilningur
sé á grunngildum lýðræðis og
mannréttinda og að þau séu án
alls vafa hafin yfir menningar-
legan bakgrunn og trú.