Þjóðmál - 01.09.2012, Blaðsíða 68

Þjóðmál haust 2012 67
hrunin á sama hátt og kommúnisminn .
Söguþráðurinn samkvæmt slíkri túlkun
er einfaldur: stjórn málamenn veittu
bönkunum of mikið frelsi, sem leiddi til
gáleysislegra ákvarðana við stjórn bankanna,
sem orsakaði síðan hrun þeirra . Gunnlaugur
benti á að þessi rök séu stutt og einföld,
komist fyrir í einni færslu á twitter og séu
heppilegur „áróðurs moli“, eins og hann
kallar það, enda auðvelt að ná til fjöldans
með slíkum yfirlýsingum . Gunnlaugur segir
tímabært að hægrimenn hætti að samþykkja
þessa hugsanaleti og kynni sannleika málsins
fyrir fólki . Umræður um stjórnmál á Íslandi
um þessar mundir hafi gjarnan hrunið sem
útgangs punkt og því sé afar mikilvægt að
leiðrétta ranghugmyndir um það .
Sú staðhæfing að frjálsræði hafi valdið
hrun inu er blekkjandi hálfsannleikur, sem
kemur í veg fyrir að réttur lærdómur sé
dreginn af óförunum . Bankarnir hrundu
vissulega af því að of mikil áhætta af ýmsu
tagi var tekin, „happdrættið gekk ekki upp“ .
En Gunnlaugur telur lykilinn að skilningi
á atburða rásinni felast í staðreyndum um
kerfið sem bankarnir störfuðu innan .
Hann staðhæfir að gríðarleg áhætta hafi
verið tekin vegna þess að eiginleg eða ætluð
ríkisábyrgð hafi verið á bönkunum . Sökum
hennar hafi fólk ekki búist við því að þurfa
sjálft að bera ábyrgð á fjármunum sem
það lánaði bönkunum, og á hann þá bæði
við lánardrottna, sem keyptu skuldabréf
bankanna eða lánuðu þeim, og einstaklinga
sem lögðu peninga sína inn í bankana .
Ríkisábyrgðin var til staðar vegna nokk-
urra samverkandi þátta . Í fyrsta lagi hefur
skapast hefð fyrir björgun banka, bæði hér
og erlendis . Í öðru lagi vegna yfirlýsinga
stjórnmálamanna víða í hinu pólitíska
litrófi um að íslenska ríkið myndi bjarga
bönk unum, að engin ríkisstjórn myndi
leyfa þeim að fara á hausinn . Í þriðja lagi
sögðu lánshæfismatsfyrirtækin Fitch og
Moody’s, sem greindu bankana, að ís lenska
ríkið hefði bæði getu og vilja til að bjarga
þeim ef þörf krefði . Í fjórða lagi hefur Seðla-
bankinn lögboðið hlutverk sem þrauta-
vara lánveitandi . Í fimmta lagi eru til staðar
innistæðutryggingar, sem margir halda
að ríkið standi á bak við, þó að sú sé ekki
endilega raunin . Í fimmta lagi er gjarnan
mikil prentun peninga í fjármála kreppu,
sem nýtist öllum bönkum og getur komið
í veg fyrir gjaldþrot þeirra . Í sjötta lagi
töldu íslenskir stjórnmálamenn, sam lendir
bankar og lánardrottnar þeirra, að erlend ir
seðlabankar kæmu beint eða óbeint til bjargar
ef lausafjárskortur yrði í erlendri mynt .
Afleiðingin af þess háttar ríkisábyrgð er
ábyrgðarleysi þeirra sem búa við hana; þeir
eru reiðubúnir að taka mun meiri áhættu en
ella hefði verið . Í raun er skapað ástand þar
sem bönkunum er gert kleift að spila með
peninga annarra, án aðhalds frá eigendum
fjármagnsins . Bankarnir höfðu hag af því að
taka mikla áhættu vegna þess að þeir gátu
S ú staðhæfing að frjálsræði hafi valdið hrun inu er blekkjandi
hálfsannleikur, sem kemur í veg
fyrir að réttur lærdómur sé dreginn
af óförunum . Bankarnir hrundu
vissulega af því að of mikil áhætta af
ýmsu tagi var tekin, „happdrættið
gekk ekki upp“ . En Gunnlaugur
telur lykilinn að skilningi á atburða-
rásinni felast í staðreyndum um
kerfið sem bankarnir störfuðu
innan . Hann staðhæfir að gríðarleg
áhætta hafi verið tekin vegna þess að
eiginleg eða ætluð ríkisábyrgð hafi
verið á bönkunum .