Orð og tunga - 01.06.2015, Side 64

52
Orð og tunga
en viss um að hann gæti átt stóran þátt í að fræða og mennta þjóðina
og leiðbeina þeim sem vildu vita meira. Hlutverk hans væri því í
stuttu máli að upplýsa, fræða og mennta. I þeim efnum fetaði hann
í fótspor upplýsingarmannanna og er sú stefna alveg í samræmi við
þá uppbyggingu og þann stíl sem hann ætlaði bókinni. Hann lagði
mesta áherslu á að lýsa menningu, stofnunum og sér í lagi framförum
sem hann sá í Evrópu eða nánar tiltekið í Þýskalandi sem hann segir
mestmegnis frá í þeim köflum sem til eru. Markmiðið var að gefa
fyrirmynd og stuðla þannig að eftirbreytni. Tómas var staðráðinn í að
halda þeirri sannfæringu sinni að mönnum að Island gæti einnig náð
langt á braut framfaranna, þar væru einnig til staðar forsendur sem
einungis þurfti að vinna úr.
Um svipað leyti og Tómas vann að drögum að ferðabókinni gekk
hann frá texta sem birtist í fyrsta hefti Fjölnis og heitir „Ur bréfi frá
íslandi, dagsettu 30ta jan. 1835" (Tómas Sæmundsson 1835:48-94).
Þar tjáir hann sig á mjög athyglisverðan hátt um skyldur og hlutverk
menntamanna: „Það er mikillar virðíngar vert þegar hinn lærði gjörir
almenningi kunnar athuganir sínar, og þó enn meír, ef þeír gera
sama, sem standa fjær bókyðnum, t. d. þegar embættismaðurinn ver
til þess tómstundum sínum, og hinn gáfaði bóndamaður skamdegis
vökunni" (Tómas Sæmundsson 1835:82). Hinn lærði er samkvæmt
þessu beinlínis skuldbundinn til að miðla þekkingu sinni. Ferðabók-
ina má túlka út frá þessari sannfæringu. Sá sem hefur séð heiminn og
lesið sér til verður samkvæmt henni að leyfa öðrum að njóta góðs af
því.
5 Viðhorf til tungumáls
Eins og lýst var hér að framan liggur Ferðabókin einungis fyrir sem
drög og því er vandkvæðum bundið að leggja mat á málfar á henni.
í formála kemur fram að höfundur ætlaði að láta Hallgrím Scheving
leiðrétta málfarið en af því varð aldrei (Tómas Sæmundsson 1947:2).
Eins og tíðkaðist á þessum tíma bað Tómas lesendur sína í formála
bókarinnar afsökunar á ýmsu og segir meðal annars: „(...) það
sem hefir kostað mig mest ómak og eg vildi helzt til vanda, er eg
óánægðastur með og þarf eg fyrst og auðmjúkast að biðja vægðar á
(...) þetta er málfærið" (Tómas Sæmundsson 1947:1). Þetta voru ekki
orðin tóm þegar þessi höfundur átti í hlut því að hann var sannfærður
um að íslenskan hans væri ekki nógu góð. I rauninni gat það ekki