Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.1988, Blaðsíða 8

I.AUGARDAGUR 10. DESEMBER 19S8.
8
Leifur fyrirgaf aldrei
- segir Garðar Sverrisson sem skrifar sögu Leifs Muller
Garöar Sverrisson skrifar sögu
Leifs Muller og kallar hana Býr Is-
lendingur hér? í bókinni rekur Leif-
ur æviferil sinn og þó einkum dvöl
sína í fangabúðum í Noregi og síðar
í Þýskalandi. Leifur var ungur ís-
lendingur staddur í Noregi þegar
stríðið braust út og komst ekki heim
eftir hernám Þjóðverja vorið 1940.
Ráðagerðir hans um heimferð uröu
honum að falli því hann var hand-
tekinn af SS-mönnum og slapp ekki
úr vist þeirra fyrr en í stríðslok vor-
iö 1945.
„Ég tók nokkuð ítarlegt blaöaviðtal
við Leif í fyrrasumar um veru hans
í fangabúöum nasista og áhrif henn-
ar á líf hans," segir Garðar um til-
drög þess að bókin var samin. „Ég
fékk góð viðbrögð við viðtalinu og
ég varð greinilega var við að fólk
vildi vita meira. Eg ræddi það þá við
Leif hvort hann vildi ekki segja sög-
una alla í bókarformi og ræða um
reynslu sína í búðunum og eftirköst-
in.
Hann hafði þá verið aö hugsa svip-
aða hluti en hafði ekkert gert í mál-
inu. Þegar hann kom heim árið 1945
eftir fangavistina þá sagði hann frá
veru sinni í búðunum og lýsti henni
meira sem áhorfandi en þátttakandi.
Nú segir hann í fyrsta sinn frá öllum
þeim tilfinningum sem dvölin í
fangabúðunum vakti með honum og
hvernig sú lifsreynsla hafði áhrif á
allt hans lífshlaup eftir stríö. Þetta
er ævisaga hans sem hefst í vernd-
uðu umhverfi góðborgara vestur á
Stýrimannastíg þar sem Leifur er
einn af þeim pOtum sem engum kom
til hugar að þyrfti nokkurn tíma að
hafa fyrir lífi sínu.“
Ferð til
Sachsenhausen
„Við fórum í sumar saman til Þýska-
lands og Noregs við undirbúning
bókarinnar. Þar komum við m.a. í
Sachsenhausenfangabúðirnar. Það
rifjaðist margt upp fyrir honum aö
koma aftur út til Þýskalands og eins
að koma til Noregs og hitta gömlu
braggafélagana.
Þessi ferö hafði mikil áhrif á Leif.
Honum var alla tið illa við að fara
til Þýskalands og feröin í sumar
revndi meira á hann en hann átti von
á. Hann kom m.a. í líkkjallarann þar
sem hann þurfti að vinna og það
kallaði fram mjög sterkar endur-
minningar."
Garðar segir að það hafi verið mjög
ánægjulegt aö vinna með Leifi.
„Þetta var mjög hlýr maður þótt
hann væri um leið fastur fyrir," seg-
ir Garðar. „Síðustu árin var honum
það nokkuð kappsmál að koma sögu
sinni á framfæri við ungt fólk. Hon-
um fannst sem ungt fólk teldi sögu
fangabúða nasista óraunverulega.
Hann hugsaði sem svo aö þar sem
hann væri eini íslendingurinn sem
lifði af fangabúðavist í Þýskalandi
þá væri það skylda hans að segja
unga fólkinu þessa sögu."
Leifur náöi
sér aldrei
Leifur náði sér aldrei fullkomlega
eftir dvölina í Sachsenhausen „Hann
þjáðist af svokölluðum fangabúða-
einkennum eins og svo margir sem
gengu í gegnum sömu reynslu," segir
Garðar. „Hann vissi lengi vel ekkert
um þennan sjúkdóm sem einkennist
af miklum svefntruflunum og fleiri
sálrænum einkennum. Það var ekki
fyrr en um 1980 að norskir læknar
rannsökuðu Leif og hann var úr-
skurðaður öryrki. I fangabúöunum
skemmdist maginn líka varanlega
þótt ekki sé vitað hvort því olli við-
varandi hungur eða óttinn sem menn
bjuggu stöðugt við.
Hann segir í bókinni að þrátt fyrir
nokkra biturð þá finnist honum
hann vera sáttur við lífið. Hann sagð-
ist ekki bera hefndarhug til nas-
istanna en heldur aldrei geta fyrir-
gefið þeim vegna þess að það sé svo
margt sem gerðist sem hann geti
aldrei gleymt eöa fyrirgefið.
Leifur var ekki andspyrnumaður í
Noregi en hann hafði áform um að
komast heim til íslands og það var
komið upp um hann. Hann ásakaði
sjálfan sig fyrir að hafa lent í þessu
því hann trúði öðru fólki fyrir áform-
um sínum um að fara til íslands. í
fangabúðunum var allt gert til að
brjóta fangana niöur meö barsmíð-
um og svívirðingum frá morgni til
kvölds. Þetta fór verst með þá sem
yngstir voru.
Það var hins vegar mikill styrkur
að í hópi Norðmannanna sem hann
lenti með voru margir fremstu
verkalýðsforingjar og stjórnmála-
menn Noregs. Þeir ungu litu upp til
þessara manna og hugsuðu sem svo
að fyrst hægt væri að kalla þá leti-
dýr, hunda og svín þá þyrftu
þeir ekki að taka þetta svo nærri
sér.“
Garðar Sverrisson fór með Leifi
Hugsanlegir
uppljóstrarar
í bókinni kemur fram aö Leifur
ræddi brottför sína við stríðsglæpa-
manninn Ólaf Pétursson. Voru það
dýrkeypt mistök?
„Það er alveg ljóst að það var ekki
hyggilegt af Leifi að ræða brottför
sína frá Noregi við mann eins og
Ólaf Pétursson. Leifur vildi þó ekki
leggja á það mat hvort Ólafur hefði
komið upp um hann eða einhver
annar. Leifur sagði aðeins að hann
vonaði að Ólafur Pétursson hefði
verið miskunnsamur daginn sem
þeir hittust.“
- Þekktust þeir vel?
Muller i þýsku fangabúðirnar í sumar.
DV-mynd GVA
„Nei, þeir þekktust mjög lítiö en
skömmu áður en Leifur var hand-
tekinn bauð Ólafur honum í kaffi og
var rpjög forvitinn um hagi hans.
Leifur trúði honum fyrir öllu. Ólafur
var þá á kaupi við aö koma fólki í
klærnar á nasistum en um það hafði
Leifur vitaskuld ekki hugmynd.
Hann kom upp um fólk sem stóð
honum mun nær en Leifur.“
- Hittust þeir einhvern tíma í
Reykjavík eftir stríð?
„Nei, en Leifur sá Ólaf einu sinni
eftir stríðið og kom sér þá hjá aö hitta
hann. Honum þótti óþægilegt að hitta
menn af þessu tagi. Hann reyndi að
leiða hjá sér allt sem minnti á nas-
ismann og gömlu martröðina."
-GK
Út með ykkur, letidýr
Leifur Muller. Þetta er seinasta myndin sem tekin var af honum áður en
hann hélt utan.
Hér á eftir fer upphaf tíunda kafla
bókarinnar Býr Islendingur hér?
endurminningar Leifs Muller. Hér
segir frá því þegar Leifur kemur í
fangabúðirnar Sachsenhausen í
Þýskalandi eftir að hafa verið um
tíma í haldi í Noregi.
„Út með ykkur, letidýr," var þaö
fyrsta sem við heyrðum öskrað þegar
lestardyrnar voru opnaöar á járn-
brautastöðinni í Oranienburg. Fyrir
utan stóö hópur SS-manna meö byss-
ur, svipur og stóra geltandi hunda.
Okkur var skipað að stilla okkur upp
í fimmfalda röð. Af framkomu SS-
mannanna, skrækjum þeirra og orð-
færi, sá ég strax að þetta voru hrein-
ræktaðir nasistar og til alls líklegir.
Áður en þeir ráku okkur af staö feng-
um við ströng fyrirmæli um aö ganga
í takt. Siöan byrjuðu þeir aö telja
taktinn og öskra: „Eins! Zwei! Eins!
Zwei!“
Krúnurakaðir
menn
Meöfram fylkingunni gengu SS-
mennirnir eins og fjárhirðar á leið
með hjörö til slátrunar. Á leiðinni
gengum við fram á hóp ungra manna
sem unnu við steinlögn undir eftir-
liti vopnaöra SS-varða. Þeir voru í
röndóttum fötum, slitnum og skítug-
um druslum, sem þó mátti sjá að ein-
hverntíma hefðu verið hvít og blá.
Mennirnir voru krúnurakaöir og
grindhoraðir, skítugir og órakaðir.
Innfallin augu þeirra störðu á okkur,
brostin og sljó. Ég fylltist skelfingu.
Ef SS-mennirnir hefðu ekki staðið
vopnaðir yfir þessum vesalingum þá
hefði ég verið viss um að þetta væru
fárveikir geðsjúklingar.
Við gengum áfram eftir vegi sem
virtist bara liggja beint inn í skóginn.
Hávaxinn furutrén teygöu sig hátt
yfir okkur og gerðu veginn að eins-
konar göngum inn í dularfullan
skóginn. Fljótlega fór að móta fyrir
stóru mannvirki, háum múrvegg og
turnum, vel földum bak við trén,
aðeins spölkorn frá blómlegri
mannabyggð. Undir taktföstum
hrópum varðmanna færðumst við
smámsaman nær uns við stóöum
frammi fyrir rammgerðu hliði sem
vaktað var af vélbyssumönnum SS.
Þegar verðirnir, sem komu meö okk-
ur, höfðu sýnt þeim sín skilríki opn-
uðu þeir hliðið og vísuöu okkur inn
með byssum sínum. Á hliðinu las ég
einkennilega áletrun: Arbeit macht
Frei.
Hliðið var framan á steinsteyptri
byggingu og gengum við um boga-
dregin göng gegnum hana. Þegar inn
var komið blasti við risastór völlur
sem myndaði hálfhring með miöju
sjálfu hliðinu. Út frá honum voru
stórir timburbraggar á alla vegu
hvert sem litið var. Braggarnir voru
í mörgum röðum og breið gata á
milli raðanna. Völlurinn var App-
elleplatz og vorum við nú látnir stilla
okkur þar upp skammt frá hliöinu
og bíða.
Ég skimaði í kringum mig og sá að
búðirnar voru umluktar háum og
þykkum múrvegg. Ofan á honum var
gaddavírsgirðing með banvænum
rafstraumi. Viö hliðið var önnur
gaddavírsgirðing sem einnig var
leiddur rafstraumur í. Fyrir innan
var meira en metersbreið gaddavírs-
flækja. Á múrnum voru niu varð-
turnar. í hverjuih þeirra voru tveir
SS-menn með vélbyssur og stál-
hjálma. Efst á sjálfri steinbygging-
unni blasti síðan viö kjaftur á risa-
stórri vélbyssu sem hefði á auga-
bragði getað fargaö okkur öllum.
Fyrir framan rafmagnsgaddavirinn
sá ég svo skilti sem á stóö: „Hlut-
laust svæði! Það verður skotið strax
á viðvörunar." Rétt hjá rak ég augun
í annað skilti. Á því var engin áletr-
un, aðeins hvítmáluð mynd af haus-
kúpu á svörtum grunni. Guð minn
góður! Á hvernig staö var ég eigin-
lega kominn.
Er þetta martröð?
Fyrsta daginn minn í Sachsen-
hausen var ég í hálfgerðu uppnámi.
Eftir á að hyggja hef ég fengið vægt
taugaáfall þennan dag. Þarna var ég
kominn inn í nýja veröld - veröld
sem ég hefði aldrei trúað að væri til.
Sem ungur drengur lagði ég mig
stundum eftir áhrifamiklum sögum,
en um svona stað hafði ég aldrei
heyrt getiö, ekki einu sinni í þeim
bókum og bíómyndum sem við strák-
arnir höfðum séð heima á íslandi.
Þetta var ólíkt öllu öðru. Þarna sem
ég stóð á vellinum og horfði á kalda
virkisveggina varð ég um stund
gagntekinn sterkri óraunveruleika-
kennd, tilfinningu sem átti eftir að
sækja mjög á mig fyrstu dagana eftir
að ég kom til Sachsenhausen. Mér
fannst að það gæti ekki verið að ég
raunvrulega sæi það sem ég sá, að
þetta væri allt einn allsherjar heila-
spuni. Það væri alls ekki ég sjálfur
sem stæði þarna í sandinum lokaður
innan þessara veggja. Allt væri þetta
ímyndun - martröð sem ég ætti eftir
að vakna frá.
(Millifyrirsagnir eru blaðsins)
í Iíkkjallara fangabúðanna í Sachsenhausen í sumar. í kerrunni ók Leifur líkum samfanga sinna.