Sunnudagsblaðið - 01.03.1964, Blaðsíða 3

n
Jóhann Hjqltason skrifar um
ÞAÐ cr kunnara en frá þurfi að
segja, að í kaþólskri kristni hér á
landi gáfu trúaðir menn og kon-
Ur kirkjunni stór fé sér til sálu-
hjálpai’.
Þannig eignuðust nálega allar
kirkjur og klaustur margskonar
ítök að gjöf, um land allt. Hvar
sem eitthvað bar af um hlunn-
indi, s- s. viðar- og hvalreka, skóg-
arhögg, sauðabcit á vptrum, torf-
skurð (mótak), sölvafjöru, sáðjörð,
verstöðu o. fl. o. fl., þá eignað-
ist bráðlega .einhver kirkjan eða
klaustrið þar sitt ítak, annað hvort
fyrir . ágengni andlegrar stéttar
manna eð a .ístöðuleysi guð-
hræddra sálna, nema hvort tveggja
væri.
Norðan ísafárðardjups, litlu inn
ár cn gegnt Æðey, er landnáms-
jörðin Unaðsdalur á Snæfjalla-
strönd.' Baérinn stendur nokkurn
spöl frá sjó, en allvíðlent láglendi
er þai-,'á milli sjávar og fjalls. Þar
var fyrrum eitt hið bezta mótak
sera þekktist, um norðanvérða
Vestfjörðu. Dýptin var 12—14 fet
og stundum jafnvél meira, mór-
inn svartur á lit og þungur í sér,
Jíkt ög kol væri. Það var svo lsall-
aður steinmór. Nú eru hinar fornu
mógrafir og annað graslendi um-
hverfis þær, að. ve'rulegU leyti
orðið að ræktuðu landi. Því valda
þreyftir tfmar og tækni.
í skóglitlu og kolalausu landi
var gott mótak margi-a penihga
vjrði og mátti teljast tii mikilla
hlunninda, enda leið ekki á
löngu, að Vatnsfjarðarkirkja eign-
aðist torfskurðarítak (þ- e. mó-
skurðar) í Dalsengjumun,
í rekaskr-á Vajnsfjarðarkirkju,
sem talin er vera frá árinu 1327,
segir svo: „Áttfeðming torfs skal
gefa livert sumar gildan úr Unaðs-
dal, og fá eyki til að færa til sjáv-
ar þá er sóttur er“.l)
1) Dipl isl. II. bls. 620.
Dr. Páll E. Ólason, sém manna
mest hefur skrifað um siðaskipta-
tímann hér á landi telur, að á
fyrstu áratugum 16. aldar hafi
kaþólská kirkjan hérlendis staðið
á hátindi valda sinna og auðs. Að
vitni hans voru þá um 2/11 hlutar
allra jarðeigna landsins í eigu
biskupsstólanna einna-
Énda voru margir hinna síðustu
kaþólsku biskupa, bæði nyrðra og
syðra, menn mikilhæfir og 'stjórn-
samir, er beittu refsilögum kirkj-
unnar oft og tíðum í allríkum
mæli, þar sem það veitti drjúgar
tekjur í sakeyri. Um síðasta ka-
þplska biskupinn í Skálhoiti, Ög-
ipund Pálsson, farast dr. Páli svo
orð: „ — — — ekki verður bent
á nokkurn kirkjuhöfðingja í ka-
þólskum sið hérlendis, er verið
hafi eftirgangssamari V(m brota-
mál en Ögmund biskup eða refs-
ingasamari, með rétt og röngu. Má
kalla biskupsferii hans óslitna
keðju refsinga og yfirgangs, að
nokkru sennilega af vandlætingu,
en í sutniim dæmum af berri á-
gengpi."
Snemma á öldinni stóðu sem
hæst deilurnar um yfirráðin yfir
Vatnsfjai'ðarstað, á milli Björns
Guðnasonar, -sýslumanns í Ögri og
Stefáns Jónssonar Skáiholtsbisk-
ups. Eftir langa og harða baráttu
lauk þeim deilum þannig, að kirkj
an fékk ráð á öllum staðnum, en
hafði áður átt hann hálfan-
Prestur sá, er Stefán biskpp
setti til staðarforráða í Vatnsfirði
hét Jón og var Eiríksson- Hann
var einarður, dugmikill og harð-
ger, liinn mesti hagleiksmaður og
liafði smíðað haffært skip, að því
sem talið er. Á yngri árum var
liann um hríð skipstjóri á skútu
Skálholtsstaðar. Mælt er að Stef-
án biskup hafi valið séra Jón til
forsvars á staðnum af þeim sök-
um, að eigi var aukvisum að etja
kappi við stórbokkann Bjöpn í
Ögri, cnda áttust þeir margt illt
við í fjárupptcktum og rápskap,
þó að hér verði eigi ger frá sagt.
Sóra Jón var síðastur presta í ka-
þólskum sið í Vatnsfirði (1507—
1546). Hann Iifði í einlífi alla
ævi og átti ekki afkomendur. Hélt
hann í því efni klerkaheit trúar
sinnar, sem ýmsar undantekning-
ar voru þó frá, eins og kupnugt
er. Séra Jón var prófastur í ísa-
fjarðarsýslu og officialis Skálholts
kirkju um Vestfjörðu- — Meðal
bræðra hans voru SæipunduF rjki,
í Ási í Holtum og Ölafur, á Hóli
í Bolungarvík, faðir Pantaleons
prests hins fjölkunnuga, á Sjað I
Grunnavík.
Það var cigi aðeins í deilun-
um um Vatnsfjarðarstað, sem séra
Jón hélt fast á rétþi kii-kju sinnar,
heldur var liann og á verði um að
eigi gengi undan henni görnul jtök
og eignir, 'senT' hún hafði heimild-
ir á. Eitt ijósasta dæmi þess er
torfskurðarítak það, sem Vatns-
fjarðarkirkja átti að fornu í Un-
aðsdal- á Snæfjallaströnd, er fyrr
getur. Um ítak þetta liafði ekki
verið skeytt árátugum samaii, en
þegar lokið var verstu hryðjuu-
um út af Vatnsfjarðarstaö tekur
séra Jón að ganga þar eftij- síiiu.
Hinn 19. april ái'ið 1526, út nefnir
séra Jón sex klerka j dóm, á Eyi’j
Vatnsfjarðarkirkju
os Unaðsdal

mmmmm
AW»ÝÐUBIÁSK> - SUMáUp^q^y^ 171
5 y