Iðjuþjálfinn - 01.06.1998, Blaðsíða 11

JAFNVÆGI
milli eigin umsjár, starfa,
leikja og tómstundaiðju
s
Ahrif langvinnra verkja
í hreyfi- og stoðkerfi
Eftirfarandi grein er byggö á verk-
efni sem unnið var í tengslum viö
námskeiö fyrir starfandi iöjuþjálfa
og fjallaði um hugmyndafræði og
kenningar innan iðjuþjálfunar. Rætt
veröur um mikilvægi þess aö ná
ákveönu jafnvægi milli eigin umsjár,
starfa og tómstundaiðju hjá þeim
sem eiga viö langvinn verkjavanda-
mál aö stríöa. Stuöst er viö kenning-
ar Kielhofner, líkaniö um iðju manns-
ins. Ég nýtti þaö í starfi mínu sem
iðjuþjálfi á endurhæfingardeild og
tel þaö gefa góöa mynd af einstak-
• ingnum, aöstæðum hans og iöju. Sá
hópur fólks sem ég fjalla um hér,
eru fullorðnir á vinnufærum aldri og
at báöum kynjum, þótt þeir sem
leita til endurhæfingardeildar vegna
langvinnra verkja í hreyfi- og stoö-
kerfi séu konur í meirihluta.
Langvinnir verkir
í hreyfi- og stoðkerfi
Meðal þeirra sem leita eftir þjónustu deildar-
innar er nokkuð stór hópur fólks sem hefur
langvinna verki í hreyfi- og stoðkerfi. í viðtöl-
um, þar sem spurst er fyrir um aðstæður og
daglega iðju kemur oft fram veruleg röskun á
fyrri iðju. Fólk dettur út af vinnumarkaði,
hættir að sinna heimilissörfum, tómstundaiðja
minnkar eða breytist. Oftast getur það sinnt
eigin umsjá nema e.t.v. í slæmum verkjaköst-
um. Þessir skjólstæðingar kenna verkjunum
um, grunnur að minnkaðri færni liggi ein-
göngu í hæfnikerfinu. Orsaka verkja er leitað
eftir hefðbundnum læknisfræðilegum leiðum.
Þeir eiga sér oft sýnilega ástæðu en stundum
er ekki hægt að sýna fram á orsök. Að auki
eru verkir mjög huglægir og erfitt að meta
magn þeirra.
Að mínu mati eru ástæður fyrir þeirri rösk-
un á iðju, sem fólk lýsir ekki svo einfaldar.
Margir þættir tvinnast saman. Oft er um lang-
vinn og þrálát verkjavandamál að ræða og
erfitt að benda á einn ákveðinn þátt. Verkirnir
hafa ýmist byrjað skyndilega, (t.d. brjósklos,
hálshnykkur) eða hægt og sígandi (t.d. vefja-
gigt, álagseinkenni) og eru orðnir viðvarandi
(krónískir). Þetta er síður en svo einsleitur
hópur en oft eru ákveðin atriði sem koma
fram aftur og aftur og eru svipuð hjá mis-
munandi einstaklingum. I þeim viðtölum,
sem ég á við skjólstæðinga er rætt við þá út
frá þeirri iðju sem þeir stunda, færni við þá
iðju, hvort einhverjir iðjuþættir eru horfnir og
hvað þeir vildu geta gert.
Kynning á líkaninu
um iðju mannsins
Höfundur þess Gary Kielhofner, notar nálgun
kerfiskenninga í líkani sínu. Maðurinn er
kerfi sem með iðju sinni er í stöðugum sam-
skiptum við umhverfi sitt. Þessu kerfi (mann-
inum) tilheyra þrjú hlutkerfi. Þau eru tengd
innbyrðis og hafa sameiginlegan tilgang.
Hlutkerfin eru: Viljakerfið sem velur iðju,
vanakerfið sem skipuleggur iðju og hæfni-
kerfið sem gerir fólki kleift að ná árangri við
iðju (Guðrún Pálmadóttir, 1998). Það er aldrei
hægt að skilja líkanið um iðju mannsins eins
og upptalningu af hugtökum, heldur er það
samspilið og heildarmyndin í líkaninu sem er
hinn grunnleggjandi þáttur (Kielhofner, Ell-
ingham og Ness, 1997). Hlutkerfin þrjú fela í
sér fleiri þætti sem hér á eftir verða teknir fyr-
ir jafnóðum. Líkanið um iðju mannsins gefur
góðan ramma við söfnun upplýsinga um ein-
staklinginn og um áframhaldandi íhlutun.
Það gerir viðkomandi einnig meðvitaðan og
hæfari til að greina eigin vandamál og finna
úrlausnir við þeim.
Viljakerfið
„Viljakerfið er kerfi hneigða og sjálfsþekking-
ar er mynda samofið net. Þetta net verður til
vegna reynslu og aukin reynsla bæði heldur
því við og breytir því „ (Guðrún Pálmadóttir,

£ I
Ólöf Elfa
Leifsdóttir
IÐJUÞJÁLFINN 1/98 11