Tíminn - 24.12.1946, Blaðsíða 22

22
JDLABLAÐ TÍMANS 1946
Kristján Eggertsson frá Grímsey:
3 ' fjtik
rum
Frá því að maðurinn komst á það stig
að hugsa um fleira en það eitt, að draga
fram lífið, mun hann hafa gert sér í hug-
arlund, með hvaða hætti heimurinn varð
til og allt það, sem lífsanda dregur. —
Nægir í því efni að benda á Gamla testa-
mentið og goðafræðina, er segja þá sögu
sitt með hvorum hætti, og láta ekki lenda
við upphaf heims og lífs, heldur skyggn-
ast einnig inn í það, hvað við muni taka
eftir hérvistina.
Hugmyndirnar eru einfaldar og skiljan-
legar, það sem þær ná, enda farið fljótt
yfir sögu um sköpunarverkið sjálft. í önd-
verðu voru til máttarvöld, er framkvæmdu
sköpunina og unnu það verk ýmist úr litlu
efni eða engu.
Máttarvöldum þessum voru ýmis heiti
valin, og kemur fram, að þau þóttu þess
ráðandi, hvað á dagana dreif, og því ekki
fánýtt að vinna hylli þeirra, enda settar
reglur um, hversu það skyldi gert.
Þótt flestir geti nú fallizt á, að hér sé
aðeins um að ræða hugmyndir manna, og
þrátt fyrir öll heilabrot mannsins um ald-
irnar, er litlu nær en áður vitneskjan um
upphaf lífs og endir og um regin þau, sem
ráða þykja yfir mannkindinni, bæði þessa
heims og annars, svo og hversu víðtæk
þau umráð eru um líf og afdrif hvers ein-
staklings. Ýmsir rekja líkur til þess, að
öllu sé raðað niður fyrir sig fram, hverjum
einum ákveðinn sá aldurtili, er hann fær,
og megi eigi þeim sköpun renna. Aðrir
ganga skemmra og reikna æðri völdum
sumt, en ekki allt, og enn aðrir neita þessu
öllu og telja atvikin ein að verki, án allrar
íhlutunar.
En út frá þessu hlýtur mjög að mótast
myndin af guði þeim, sem á er trúað, og
stjórnarfari hans.
★
í nóvembermánuði sagði útvarpið frá
tveimur stóratburðum, sem gerðust með
fágætum hætti, Borgeyjarslysinu og spreng
ingunni að Ási í Fellum, með þeim afleið-
ingum, er fylgdu.
Þegar þvílíkt gerist, er ástæða til að
staldra við og spyrja.
Efasemdarmennirnir telja, að sé slíkt
orðið fyrir ákvörðun æðri ragna, sem allt
vald hafi í hendi sér, þá muni þau rögn
ekki alvitur vera og því síður algóð. — Þá
kemur og til kenningin um hegningu í
þriðja og fjórða lið — lærdómurinn íjóti.
Á það má fallast, áð einstakling hverjum
geti verið hollast að hverfa, þegar kallið
kemur, því að seint mun vitnast, hvað við
tekur, ef lífdagar verða fleiri. En hít.t ætti
alvöldum að vera sjálfrátt að fara ekki að
i'órnarlömbum sínum, eins og köttur leikur
að bráð.
Þótt lífið sé ekki kvalið úr, þegar atburð-
ir þeir gerðust, sem um var getið, þá stend-
ur þó af þeim æði kaldur gustur, ef ákveðn-
ir hafa verið fyrir.
Þrjár litlar stúlkur hlaupa fagnandi til
móts við föður og frænda. En þvi er líkast,
að þau væru í gildru leitt, og iostin þar
öll til ólífis í einu höggi.
Er ekki nær að hugsa sér, að enginn sé
þar vitandi valdur að?
★
Það var sólbjartan sunnudag 12. júlí s. 1.
Ég var að snúast í sölubúðinni. Kom mér
þá allt i einu í hug, að ég ætti dóttur-
dóttur, sem ársgömul varð þann dag. Ég
var í huganum að taka saman skeyti. Þá
vindur manni inn.
„Get ég fengið kol í poka?“
„Já, skjóttu loku fyrir búðarhurðina og
komdu með niður.“
Ég er á leiðinni upp aftur. Þá er drepið
á hurðina. Ég hraða mér. Þessi kvaðning
dyra er ekki með venjulegum hætti, ekki
hávær, en þó áköf og einhvern veginn í
líkingu við það, að heyra má á gráti barns,
hvort það hefir meitt sig.
Ég hraða mér og stend á loftskörinni.
Tvö andlit birtast í búðarglugganum.
„Opnaðu fljótt! Það er bágt ástand á
Sveinsstöðum núna. Sprakk prímus, og
kviknaði í henni Sigrúnu. — Geturðu kom-
ið?“
í fjárhúsvarpa uppi á túni var einhver
þúst og breitt yfir. — Fólk stóð þar um-
hverfis.
Var þarna manneskja og með lífi, en ekki
sviðiö lik?
Heima á Sveinsstöðum kom það í minn
hlut að vera yfir Sigrúnu, þar til hjálpin
barst, fljúgandi læknir og hjúkrunar-
maður.
★
Litlu eftir 1930, er Jochum bróðir minn
(nú rithöfundur í Reykjavík), var hér í
Grímsey, dreymdi hann draum þess efnis,
að hann þóttist staddur á svokölluðum
Stóra-Bratta og horfa til hafs. Stórviðri
var á, og sjór lék hamförum. Fóturinn
(norðurarmur eyjarinnnar) var hulinn
svörtum mekki. — Vélbátur kemur'úr hafi
og stefnir beint á Eyjarfótinn.
Af því að ekkert er ómögulegt í svefni,
þá tókst Jochum að ná tali af skipverjum.
Það var Sigrún á Sveinsstöðum, sem varð
fyrir svörum.
Jochum spurði, hver með henni væri í
bátnum. Hún kvað það Elínu Þóru, og væri
henni óhætt. Hún væri hérna á bak við sig.
Jochum varaði við voðanum fram undan.
En í því hvarf báturinn inn í sortann, sem
huldi æðandi brimið við þverhnípta
hamra.
Elín Þóra er dóttir Sigrúnar og hús-
freyja á Sveinsstöðum. — Hún hélt á
prímusnum, er hann sprakk, og hlaut all-
mikil brunasár, en sennilega mest við til-
raunir til að slökkva í móður sinni.
Hér lítur svo út, að mörgum árum áður
sé vitað um það, sem varð, þótt ekki birtist
nákvæmlega í sömu mynd. — Eldurinn
vann verkið einn. En í draumnum hamast
hinar höfuðskepnurnar, og þó ef til vill
eldurinn lika. — Af hverju stafaði sortinn,
sem báturinn hvarf í? %
★
Á öllum öldum hafa til verið menn, er
af hyggjuviti hafa ráðið rúnir þær, sem
reyndust öðrum ráðgáta. og einnig sagt
fyrir um óorðna hluti.
Hvaðan kemur þeim skyn til þess?
Þótt séð sé fyrir og varað við, er oft ekki
hægt að afstýra. Allir vita, að eldurinn
brennir. Samt verður hann að voða. Eldur,
vindar, vatn og jörð styður hvað annað í
viðhaldi lífs, en tortímir líka. Allt er á
ferð og flugi að gegna sínu hlutverki. —
Bifreið rennur yfir barn, þótt æfð hönd
gæðamanns haldi um stýrið.
Er ekki hægt að hugsa sér hinn svokall-
aða guð og mannsins sál eitt og hið sama?
Andrúmsloftið í kring um okkur sé al-
heimssálin?
Orð og hljóð berast gegn um geiminn
með hjálp senditækis. Viðtækið bergmálar.
Oft truflast flutningurinn. Viðtækin eru
mismunandi næm.
Maðurinn gæti verið slíkt viðtæki al-
heimssálarinnar, er fái skilning sinn og
skyn með andardrættinum. En misjöfn er
hæfnin til að vinna þar úr. Og enginn nær
nema broti af því, sem efni standa til.
Ekki enn. Maðurinn er þá sem barn á
brjósti alheimssálarinnar, en á að vaxa til
jafns við hana.
Alheimssálin verndar og ver. Hún hefir
ekkert mál í eiginlegum skilningi af því
hún hefir engan líkama. Hún er sem
kóngsdóttir í álögum. Maðurinn stendur
næst þvi að leysa hana, gefa henni fullt
mál í gegnum sig.
En þó er maðurinn einnig drepinn úr
dróma.
I
Hljómur verksmiðjuflautunnar
Hljómur verksmiðjuflautunnar ætti að
vera okkur fagnaðaróp, — glymjandi fag-
urrautt um geiminn, — ekki svipuhögg yfir
buguð bök.
Fagnandi skaparar skyldum við vera, —
skaparar margra undursamlegra hluta, —
‘ekki þreyttar vélar, sem þræla með þung-
um limum, lífvana augum og sál, sem ligg-
ur líkust kulnuðum neista einhvers staðar
djúpt í öskunni.
Grunnur lífs vors er svartur sem nótt,
stjörnur hennar fáar og fölar, — hann
skyldi vera blár himinn, bjartur af sól.