Tíminn - 12.07.1960, Blaðsíða 9

TÍM.INN, þriðjudaginn 12. jlílí 1960.
9
lokum að leiða til þess, að hann
yrði að hallast að einhverjum rán-
fuglinuim sér til verndar. Afleið-
ingin af því að konungurinn hafði
sér til ráðuneytis marga hvíta
imenn, varð m. a. sú að hinir löngu
fingur erlends fjármagns tóku að
teygja sig æ meir til landsins.
Bretar, Frakkar, Ameríkumenn,
Rússar og svo Kínverjar og Jap-
anir líka, allir vildu fá hlutdeild
í þessari Paradís á jörðu. Hawaii
varð æ þýðingarmeiri áfangastað-
ur á siglingaleiðinni um Kyrra-
haf og Honululu óx sem viðskipta-
og siglingabær.
Á fyrsta fjórðungi 19. aldarinn-
ar komu trúboðar frá Boston til
Hawaii og settust þar að í trú-
boðserindum. Fyrir þá var augna-
blikið heppilega valið, því að kon-
ungur sá, sem nú ríkti yfir eyjun-
um öllum, Kamehameha II. hafði
smátt og smátt létt af ýmsum
bannhelgum venjum og fyrirskip-
að að eyðileggja musterin. Gatan
var því óvenju greið fyrir nýjar
trúarskoðanir, þegar hinum fornu
goðum hafði verið steypt af stalli.
Áhrif trúboðanna urðu brátt mikil
og sumir afkomendur þeirra náðu
undir sig miklum landareignum.
Meðal þess, sem trúboðarnir vildu
strax færa til annars horfs, var
hinn frægi dans eyjamanna, húla-
dansinn.
Húla-dansinn
Húla-dansinn var upphaflega
iðkaður guðunum til dýrðar og
höfðingjunum til skemmtunar.
Dansendurnir voru sérstaklega
þjálfaðir til þess. Hver handahreyf
ing hefur sérstaka merkingu og
dansinn var endursögn ljóðs eða
sögu. Klæðnaður dansendanna
var stutt, favít skýla. Sérstakir
dansskólar æfðu fólk í dansinum
og reglur faans voru strangar eins
og í ballettdansi nútímans. Nem-
endurnir dvöldust í dansskólunum
allan tímann, sem kennslam fór
fram og sinntu engu öðru. Yfir
200 mismunandi dansa og ljóð
þurfti að læra.
Þegar trúboðarnir komu til
Hawaii, litu þeir dansinn strax
illu auga og sérstaklega þoldu þeir
illa að horfa á mjaðmasveigjur
dansendanna, og ekki gazt þeim
heldur að því, hve lítt þeir vonx
fataðir. Kröfðust trúboðarnir þess
að dansendurnir væru forsvaran-
lega klæddir, — eins og þeir vildu
raunar að allir eyjarskeggjar
værU;___og ef þeir endilega vildu
halda þessum húla-dansi áfram,
þá yrðu þeir að fara í dansfötin
utan yfir önnur forsvaranleg föt,
__en sem dæmi uim, hvað trúboð-
amir töldu forsvaranlegt, má
nefna skósíða og hempuvíða kjóla
kvenna, seim sumar konur nota
enn, þótt smekkvísi þeirra hafi
breýtt þessum poka í þokkalegan
búnað. — Afstaða trúboðanna dró
mjög úr dansáhuganum og dans-
listin smá féll í fyrnsku meðan
áhrifa þeirra gætti mest. Gleymd-
ust þá ljóð og sögur, sem kynslóð
hafði kennt kynslóð og greindu frá
margvíslegum atriðum úr sögu
eyjanna, svo sem frægðarverkum
konunga þeirra. — Oftast er leikið
undir dansinn á gítar eða „uku-
leles", en það hljóðfæri fluttu
Portúgalsmenn til eyjanna. Nafn-
ið kvað þýða „stökkvandi fló“ af
þvi fave fingur spilarans leik^ hratt
um strengina.
Síðan fyrr á tíð hefur dansmn
tekið nokkrum breytingum og
mörg ljóðin gleymzt, en þó er hann
yndi eyjamanna nú eins og fyrr.
Sjá má litlar telpur á Hawaii fara
allt í einu að hreyfa hendurnar
eins og húla-dansarar, á sama
hátt og smástrákar á Spáni sjást
á götunum leika nautabana og
telpur í Rússlandi líkja eftir spor-
um ballett-danemeyjanna. Enn er
á lífi á Hawaii háöldruð kona. sern
dansaði við hirð Liliuokalani
drottningar, hins síðasta 1: ung-
lega stjórnanda eyjanna. Hún segir
að allri húla-dansmennt hafi stór-
lega hrakað frá hinum gömlu góðu
dögam. Nú séu það einkum að-
komustúlkur frá Tahiti, sem dansi
fyrir gesti, en hinar snjöllu Hawaii
dansmeyjar sjáist ekki lengur
dansa. En hvað sem líður hnignun-
inni þá hefur dansinn verið snar
þáttur í lífi eyjamanna alla tíð og
ljóð þau og sögur, sem hann túlk-
aði varðveittu brot af sögu þjóðar-
innar um aldir. Enda hefur þessi
sérkennilegi dans fyrir löngu
tengst svo nafni Hawaii, að hann
er næstum hið eina, sem fólki í
fjarlægð kemur í hug í sambandi
við eyjarnar.
Mikil ananasræktun
Þegar hvítir menn komu til sög
unnar, var einkum tvennt ræktað
á Hawaii: kartöflur og „taro“, en
úr rótum jurtarinnar fengu eyja-
menn aðalfæðu sína, þótt þeir lifðu
einnig mikið á fiski. Aðkomuimenn
fluttu smátt og smátt nýjar jurta-
og trjátegundir il eyj ar " og ýmis
dýr. Allt þreifst þar og blómgaðist.
Rétt fyrir miðja 19. öld var farið
að rækta sykurreyr, ,svo að nokkru
næmi, — en sykurræktun og „an-
anas“-ræktun eru nú helztu land-
búnaðargreinarnar, þótt margt sé
annarra greina, sem minna kveður
að á því sviði, t.d. er allmikið um
nautgripi. Hér á Oahu-eyju getur
rnaður ekið klukkustundum saman
í bifreið um „ananas“--ekrumar,
enda mun Hawaii framleiða ná-
Iega 80% af því sem heimurinn
notar af þessum ávexti, þótt fleiri
lönd á svipuðu breiddarstigi hafi
nú hafið ræktun hans. En ekki
hentar sú ræktun norðlægum
löndum, því að ávöxturinn er um
það bil tvö ár að þroskast og má
helzt aldrei verða kaldara í veðri
en 16 stiig á C., ef ekki á illa að
fara. Áður fyrr voru ávaxta- og
sykurekrurnar frægar fyrir vinnu-
þrælkun og lágar launagreiðslur.
Fólki var smalað hingað frá þeim
löndum, sem ódýrastan hofðu
vinnukraft, — Japan, Filippseyj-
um, Kína, — og haldið hér í hrein
um þrældómi. Erlendir menn náðu
undir sig mifclu af landinu til
ræktunar og hið erlenda fjármagn,
sem streymdi inn í landið, þurfti
markaði á meginlandinu og krafð-
ist öruggari verndar heldur en það
taldi hið litla Hawaii-ríki geta
munandi þjóðerni, enda skildu
þeir illa mál hvers annars. Kröfum
um betri laun og aðbúnað var því
lengi vel lítið sinnt og tilraunir
til verkfalla mistókust. En smátt
og smátt efldust samtök verka-
manna og hefur þeim nú tekizt að
gerbreyta aðstöðu þeirra, sem við
ekrurnar vinna. Jafnframt hefur
tæknin leyst þá frá sumum erfið-
ustu verkunum. Þó hefur enn ekki
tekizt að gera nægilega góða vél
til að planta „ananas“-jurtinni, svo
að það verður að gerast með hönd
unum. Vinnutími er átta stundir
og igreiðslan allt að 25 dollarar á
dag eftir afköstum. Þetta er mjög
þreytandi verk, þar sem , menn
verða að vinna hálfbognir, en
vinnuhraðinn hjá þeim, sem ég
horfði á, var ótrúlegur. Flestir
starfsmenn við ekrurnar eru nú
fastráðnir árið um kring og búa
margir þeirra í einbýlishúsum með
trjá- og blómaigörðum umhverfis.
Gamall maður af japönskum upp-
runa, lágvaxinn og síbrosandi,
ræktar „orkideur“ í garði sínum
sér til skemmtunar og ábata og
sýndi okkur hinar mörgu tegundir,
sem hann ræktaði. Ein þeirra var
mjög dýr fyrir nokkru, en sölu-
verðið var nú komið niður í 15
dollara. Fyrirtækin, sem eiga ekr-
urnar, eiga íbúðarhús starfsmann-
anna og leigja þeim. Sumir búa
þó inni í borginni og stigu ýmsir
þeirra upp í bíl sinn, þegar þeir
kom-u af akrinum og óku burt.
Þótt fjöldi manns starfi að stað-
aldri við „ananas“-akrana, þá er
þó aðaluppskerutíminn tvisvar á
ári, og um þann tíma er margt
aukamanna tekið í vinnu, t. d. skóla
fólk.
Vel búinn háskóli
Á öllum Hawaii-eyjum eru uim
600 þúsund íbúar. En þótt íbúa-
talan sé ekki hærri en þetta, þá
er hér stór og fjölsóttur háskóli,
átta þúsund reglulegir nemendur
og fimm þúsund nemendur, sem
sækja sumarnámskeið. Háskólinn
nýtur mikils álits og er sýnilega
vel að honum búið. Hér er eins
og raunar við alla ameríska há-
skóla, sem ég faef séð, lögð áherzla
á að skólinn hafi nægilegt land-
rými vegna framtíðarinnar og ekki
Háir kókóspálmar svigna í golunni.
stundi nám og öðlist staðgóða
þekkingu á lífsviðhorfum hvors
annars, en gagnikvæm kynni Aust-
ur- og Vesturlandabúa þurfa að
flestra áliti stórum að aukast. Og
Hawaii er ekki einungis af land-
fræðilegum ástæðum heppilegur
staður í þessu skyni, heldur einnig
vegna þess, að um það bil helm-
Spjallað við íslending, sem dvalið
hefur á Hawaii í þrjátíu ár
veitt. Jafnframt fór mönnum af
stofni hinna gömlu Hawaii-búa sí-
fækkandi. Sjúkdómar höfðu í önd
verðu fækkað þeim stórkostlega
og þeir hurfu í skuggann fyrir að-
komumönnunum, ,sem höfðu til
flestra starfa betri tæki og hag-
nýttu sér hina nýju paradís af
miklum dugnaði. Tortryggni rikti
í fyrstu milli vinnulýðsins af mis-
minni áherzla lögð á fagurlegan
frágang háskólalóðanna og garð-
anna en bygginganna sjálfra, —
enda er ömurlegt að sjá fagurt
hús í umhirðulitlu umhverfi. Það
er áhugamál hins glaðlega og gáfu
lega háskólarektors, dr. Laurence
H. Snyder, að háskólinn hér verði
eins konar miðstöð, þar sem menn
frá Asíulöndum og Vesturlöndum
Hinir Ijúffengu ananas-ávextir.
ingur þess mannfjölda, sem nú
býr faér, er að uppruna frá Asíu-
löndum, en hinn hlutinn frá Vest-
urlöndum. Þótt útlit fólksins beri
merki margra og ólíkra kynþátta,
þá kvað samkomulagið vera hið
bezta, og úr þessari þjóðablöndu
hefu- myndast glaðvært og elsku-
legt fólk, sem á fáa sína líka um
vingjarnlega og alúðlega fram-
komu. En hinir hreinu Hawaii-
búar eru alveg að hverfa úr sög-
unni. Á einni eyjunni, Niihau, sem
er í einkaeign stórauðugrar fjöl-
skyldu, búa um 250 hreinir Hawaii i
menn. Þeir búa við sömu hætti ogj
áður fyrr, tala Hawaii-mál og hafa
ekkert samband við umfaeiminn.
Enginn fær að koma til eyjarinn-
ar og enginn að fara þaðan, nema
þá fyrir fullt og allt. Þetta virðist
vera eins konar lifandi safn. Eng-
inn veit hve lengi þessi einangrun
getur haldizt, en þarna er nú hið
eina, sem eftir er af þeirri paradís
Hawaii-búa, sem hinir hvítu sæ-
farar fundu er þeir komu fyrst
liér við land.
Pearl Harbour
Þótt tveir meginatvinnuvegir á
Hawaii séu framleiðsla sykurs og
ávaxta, þá koma þó stórkostlegar
tekjur, — mestu tekjurnar, — frá
öðrum greinum: hinni afarmiklu
flota og flugstöð í Pearl Harbour
og af ferðamönnum. Ferðamanna-
straumurinn er sívaxandi og hefur
aldrei verið meiri en í ár. Ný gisti
hús þjóta upp, skemmtistaðir, stór
verzlanir, íbúðarhús. En allur er
þessi vöxtur á eyjunni Oahu, þar
sem Honululu er og Pearl Harbour.
Á þeirri eyju búa um 400 þúsund
af hinum 600 þúsund íbúum, —
langflestir í höfuðborginni. Næst
stærsti_ bærinn er Hilo á Hawaii-
eyju. Á þeirri eyju eru eldfjöllin
Mrfíina Loa og Mauna Kea og mörg
fleiri eldfjöll eru um eyjarnar og
eldgos alltíð, — hið síðasta í Kil-
auea Iki í nóvembermánuði s. 1.
Eyjarnar eru myndaðar af eldgos-
um og gos hafa verið hér tíð, þótt
sum hafi ekki verið meiri en eins
og tár rynnu niður vanga fjallsins.
Eftir þjóðtrú eyjamanna verða eld
gosin þegar hin fagra, rauðhærða
gyðja eldsins, Pele, gerir hreint í
híbýlum sínum, en sem betur fer
virðist hún ekki ræsta daglega.
Undir niðri leynist enn hjá gamla
fólkinu verulegur átrúnaður á Pele
og mun hún fá ýmsar fórnir í
laumi. Undanfarna daga hafa kom-
ið tveir snarpir jarðskjálftakippir
á Hawii, en skemmdir urðu engar.
DvaliS á Hawaii í 30 ár
Eg sagði í upphafi þessa greinar
korns, að nokkrir fslendingar
hefðu komið hér. Einn íslending-
ur hefur ekki einasta komið hér,
heldur dvalizt hér í meira en þrjá-
tíu ár. Kristján Gísli Snæbjörns-
son faeitir hann réttu nafni, þótt
í símaskrá Oahu-eyju sé hann und
ir nafninu C. G. Johnson. Hvernig
stóð á því að þú skiptir um nafn,
Kristján? spyr ég, þegar við dr.
Þorkell Jóhannesson og Wendel A.
Ernest, prófessor við háskólann á
Hawaii, heimsóttum hann, þar
sem hann býr langt fyrir utan
Honululu. — „Þegar ég var með
Bretum, þá gátu þeir aldrei sagt
Snæbjörnsson, — heldur Snabb-
(Framhald á 13. síði