Tíminn - 15.10.1960, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, laugardaginn m.
☆
Samkvæmt tímatali raun-
Heimsins er Jóhannes Kjarval
75 ára í dag, En andi Kjarvals
er þúsund ára eins og íslenzka
þjóðin og þó fæðist hann nýr
dag hvern. Kjarval þekkja ali-
ir og þó veit enginr hver hann
er, spekingar og spámenn hafa
varið löngum dáfkum til að
skilgreina list hans án þess að
snerta hana. List Kjarvals er
af þeim toga, sem menn
skynja án þess að skilja
Þess vegna verður í stuttri blaða
grein rétt drepið á nokkur ævi-
atriði meistarans en list hans látin
óáreitt.
Jóhannes Sveinsson innritaðist í
þetta tilverustig þann 15. október
1885 að YtriEy í Meðallandi, ní-
unda barn foreldra sinna. En alls
urðu systkinin þrettán. Faðir hans
var Sveinn Ingimundar'son, hæg-
Iátur greindarmaður, þjóðhaga-
smiður, góð skytta og vatnamaður
frábær. Hann ritaði skínandi
fallega rithönd, þótt ólærður
væri. Móðir Jóhannesair var
Karitas Þorsteinsdóttir Sverrisen,
atgerviskona, sem óf sjálf allar
voðir til heimilis og hlífði sér
hvor'ki við önn né erfiði. En fá-
tækt var mikil á heimilinu, tekjur
smáar og erfitt um aðdrætti. Hús-
bóndinn reri 30 vertíðir frá Suð-
urlandsverstöðvum, flutti heim
Kjarval og eitt af nýrri málverkum hans. (Ljósm.: G. Þ.).
Kjarval 75 ára
lýsi, söl og korn og allt varð nóg,
segir systir málarans.
Síglaður drengur og sfilltur
Á fimmta ári leggur Jóhannes
land undir fót, flyzt til móður-
bróður síns og nafna austur að
Geitavík í Borgarfirði eystra.
Hann var reiddur í söðli alla leið.
Þar ólst Jóhannes upp hjá fr'ænda
sínum. Kjarval er lýst svo, að hann
hafi verið síglaður drengur en
þó stilltur. Hann tekur sérstöku
ástfóstri við Jóhönnu frænku sína.
Þarna gerast þau undur og stór1-
merki, að drengurinn fer að fitla
við blýant og pappír, teikna.
Kraftaverk í eyðimörkinni. Þau
fáu ár sem drengurinn hafði lifað,
hafði hann varla séð mynd. Raun-
ar var engin mynd til á íslandi í
þá daga, ekki svo heitið gæti. En
sveinninn kemur auga á skútu úti
á firði, leggst upp að þúfu og
teiknar skútuna á blað. Þessi
nafnlausa skúta hefur verið eitt
mesta happaskip fslendinga, hún
siglir' um alla eilífð.
Gott kvöld á dönsku
Jóhanna frænka drengsins út-
vegár honum pakkalit, sem notað-
ur var til að lita ullarband. Það
eru fyrstu litirnir sem Kjarval
eignast. Hann notar þá óspart og
notar hver'ja stund til að teikna
og mála. — Skömmu eftir alda-
mótin kemur Kjarval suður til
Reykjavíkur, í fyrstu réðst hann
sem vikadrengur en síðan fer hann
á skútu. Hann heldur áfram að
teikna en nýtur ekki tilsagnar og
hefur engin tök á að kynnast list-
inni. Það er ekki auðvelt fyrir þá
sem nú alast upp við málverk á
veggjum, Handíðaskólann og
Björn Th í útvarpinu, að gera sér
í hugarlund hversu framandi
myndlistin var íslendingnum um
þessar mundir. Þjóðin var að
rétta úr kútnum eftir alda áþján
og eymd, þekkti einvÖTðungu
orðsins list en vissi lítil skil á lit-
um og tónum. Sumarið 1905 var
ungur piltur á gangi í nágrenni
Akui'eyrar á yndisfögru kvöldi.
Þá ber fyrir hann sjón er hann
hafði ekki áður augum litið. Mað-
ur stendur við málaratrönur og
festir á léreftið fegurð kvöldsins.
Andartak dokar drengurinn við,
heldur síðan áfram för sinni, tek-
ur ofan þegar hann gengur fram
hjá málaranum og býður hógvær-
lega gott kvöld — á dönsku! Þetta
litla dæmi er kapítuli í listasögu
íslands.
En þess má geta að málarinn
sem um ræðir' var Þórarinn B. Þor-
láksson, áhorfandinn Guðbrandur
Magnússon. Nú orðið er íslenzka
þjóðin dús við listina og býður
henni góðan dag á móðurmáli
sínu.
Spádómur skáldsins rættist
Það var gæfa Jóhannesar Kjar-
val að góðir menn og göfugir
komu fljótt auga á hann eftir að
suður' kom. Þeir sáu hvað í honum
bjó og gerðu margt til að greiða
götu hans. Hann hélt litla mál-
verkasýningu í Iðnskólahúsinu
árið 1913. Einar Benediktsson
skáld ritar um þessa sýningu í
ísafold 9. ágúst þ. á. Þar segir
hann m.a.: „Jóhanjies Kjarval er
enn ófullger listamaður í teikn-
ing. En það sem hann hefur gert
nú þegar með litunum sýnir, að
hann á óalgenga gáfu til þess, sem
hann hefur lagt fyrir sig .... Jó-
hannes Kjarval á efalaust þá frum-
legustu gáfu og beztu hæfileika
til að verða listmálari, sem komið
hefur fram hér síðan Sigurður
Guðmundsson var uppi . . En
nú sýna þessar smámyndir, sem
Jóhannes Kjarval sýnir oss, að
hann hefur sterka trú á sjálfum
sér og mikla þrá eftir því að vinna
hlutverk sitt sem smiður íslenzkra
mynda, ekki einungis hinnar ytri
náttúru, heldur einnig og öðru
fremur hins innra eðlis og anda
íslendiriga sjálfra.
Og myndirnar sýna, að þessi trú
hans og starfsþrá er á góðum rök-
um byggð.“
Spádómur skáldsins rættist. En
Kjarval eignaðist fleiri vini sem
studdu hann á ýmsan hátt. Þar á
meðal má nefna Bjarna frá Vógi,
Einar Jónsson myndhöggvara, Jó-
hann Sigurjónsson skáld. Sá sem
fyrstur' allra stakk niður penna og
skrifaði um Kjarval var Guðbrand-
ur Magnússon forstjóri. Ung-
mennafélag Reykjavíkur efndi til
lotterís um mynd eftir Kjaival,
til farareyr'is fyrir hinn unga lista-
mann er hann lagði í sína fyrstu
námsför í önnur lönd.. Þar söfn-
uðust saman 800 krónur í pen-
ingum. Varla hefur orðið meiri
ágóði af nokkru lotteríi á fslandi,
— við erum enn ekki búin að
hirða allan gróðann.
Jóhannes Kjarval kaus að sigla
til Englands og dvaldi vetrar-
langt í Lundúnum, heimsótti söfn
og viðaði að sér þekkingu. Þar
komst hann í kynni við málverk
Turners og fjölda annarra snill-
inga.
Fyrir áeggjan Einars Jónssonar
lagði Kjarval síðan leið sína til
Kaupmannahafnar og lagði stund
á málaralist við fjöllistaskólann.
Þar kvæntist hann danskri konu,
Tove og eignuðust þau tvö börn,
Ásu og Svein. Kjarval fór víða að
loknu háskólanámi, dvaldi m.a. í
París og Rómaborg.
Setur alla á sama bekk
Árið 1920 flyzt hann síðan heim
til íslands með fjölskyldu sína og
tekur land í Borgarfirði, bernsku-
stöðvum sínum. Þar dvelst hann
sumarlangt og vinnur af kappi.
Síðar fer hann til Reykjavíkur og
(Framhald á 13. sí&u)

Kjarval les í bolla.